Dysmorfofobia – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Dysmorfofobia – co to jest?

Dysmorfofobia (body dismorphic disorder – BDD, cielesne zaburzenie dysmorficzne) to zaburzenie psychiczne, które polega na ciągłym, natrętnym przekonaniu o nieatrakcyjności własnego ciała lub jego części. Należy jednak zaznaczyć, że defekty urody nie są zwykle zauważane przez inne osoby. Nazwa schorzenia pochodzi z języka greckiego (dysmorfia oznacza brzydotę). Ludzie cierpiący z powodu dysmorfofobii przez wiele godzin dziennie zaabsorbowani są myśleniem o swoim nieestetycznym wyglądzie, co może przyczyniać się do znacznego ograniczenia życia społecznego (w tym problemów ze znalezieniem pracy czy wchodzeniem w związki emocjonalne).

Nieprawidłowe postrzeganie własnego ciała lub części swojego ciała powoduje, że osoby dotknięte BDD bardzo często porównują swój wygląd z innymi ludźmi, co dodatkowo prowadzi do podwyższenia poziomu lęku, powoduje zły nastrój i zwiększa kompleksy. Niska samoocena chorych u 25 proc. z nich prowadzi do podjęcia próby samobójczej, co czyni dysmorfofobię jedną z chorób psychicznych o największym odsetku prób odebrania sobie życia.

Których części ciała dotyczy dysmorfofobia?

Zaburzony obraz własnego ciała może dotyczyć każdej jego części, najczęściej są to miejsca najbardziej odsłonięte, które każdy może zobaczyć. Zdarzają się jednak przypadki dysmorfofobii dotyczącej pośladków, kolan, bioder, pleców czy genitaliów.

Dysmorfofobik często może korzystać z usług medycyny estetycznej czy chirurgii plastycznej, nigdy nie będzie jednak w pełni zadowolony z efektów zabiegu lub szybko znajdą się inne wady wymagające korekcji – problem chorych leży bowiem w ich psychice, a nie w wyglądzie zewnętrznym.

Zdaniem dysmorfofobika brzydota najczęściej dotyczy: skóry, włosów, nosa, zbyt dużej masy ciała – anoreksja (anorexia nervosa), brzucha, piersi, oczu, ud, zębów, nóg, twarzy (dysmorfofobia twarzy), zbyt małej ilości tkanki mięśniowej – bigoreksja.

Dysmorfofobia urojeniowa i nerwicowa

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 nadała dysmorfofobii kod F45.2 i uznała ją za zaburzenie hipochondryczne. Natomiast według klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 BDD zaliczone jest do grupy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i podobnych.

Uważa się, że zaburzenie obrazu ciała dotyczy około 1–2 proc. osób, z czego u 40 proc. występuje dysmorfofobia urojeniowa, a u 60 proc. dysmorfofobia nerwicowa. U osób dotkniętych tego typu zaburzeniem częściej rozwijają się depresja, zaburzenia osobowości, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, zaburzenia lękowe i obsesyjno-kompulsyjne. Dysmorfofobia rozwija się najczęściej około 17. roku życia.

Jakie są przyczyny dysmorfofobii?

Dokładne przyczyny dysmorfofobii nie zostały ostatecznie ustalone, uważa się, że na jej rozwinięcie się mogą mieć wpływ zarówno czynniki biologiczne, jak i środowiskowe.

Wśród najczęstszych możliwych czynników rozwoju dysmorfofobii wyróżnia się:

• czynniki genetyczne,
• nieprawidłowy poziom pewnych substancji – neurotransmiterów (serotoniny i dopaminy) w mózgu,
• doświadczenie traumatycznych wydarzeń we wczesnym dzieciństwie,
• brak akceptacji wyglądu u rodziców chorego,
• wyśmiewanie pewnych cech budowy ciała przez grupę rówieśniczą lub krewnych w dzieciństwie,
• wszechobecny kult piękna kreowany przez media,
• niektóre cechy osobowości, takie jak nieśmiałość i niska samoocena.

Objawy dysmorfofobii

Objawy dysmorfofobii związane są z nieprawidłowym odbiorem i brakiem akceptacji wyglądu własnego ciała.

Do objawów dysmorfofobii należą:

• myślenie o własnym wyglądzie i porównywane go z wyglądem innych przez wiele godzin w ciągu dnia (3–8 godzin);
• częste przeglądanie się w lustrach, szybach, wypolerowanych metalowych powierzchniach lub strach i niechęć przed własnym odbiciem;
• próby zakrycia swoich „niedoskonałości” przez zapuszczanie włosów, przyjmowanie pewnych pozycji ciała, noszenie nakryć głowy, zasłanianie całego ciała;
• obniżone poczucie własnej wartości;
• częsta depilacja;
• regularne korzystanie z solarium, używanie samoopalaczy;
• stosowanie rygorystycznych diet i wyczerpujące ćwiczenia fizyczne;
• próby usuwania zmian skórnych na własną rękę;
• nadmierne, wręcz obsesyjne korzystanie z usług gabinetów medycyny estetycznej, chirurgii plastycznej i stomatologów;
• unikanie spotkań towarzyskich;
• w skrajnych przypadkach – myśli samobójcze.

Dysmorfofobia – jak rozpoznać?

Rozpoznanie dysmorfofobii trwa zazwyczaj dość długo, co wpływa na opóźnienie wdrożenia prawidłowego leczenia. Jest to spowodowane tym, że osoby cierpiące z powodu BDD ze swoim problemem zwracają się nie do psychiatry, a do chirurga plastycznego czy stomatologa. W takiej sytuacji zadaniem lekarza jest poinformowanie pacjenta o jego rzeczywistym problemie i skierowanie go do psychiatry, który zaleci odpowiednie postępowanie. Nie należy wierzyć, że jeden zabieg ostatecznie uwolni pacjenta z BDD od wszelkich kompleksów.

Dysmorfofobia – test i kryteria

Uważa się, że cielesne zaburzenie dysmorficzne może dotyczyć nawet 13 proc. osób zgłaszających się do klinik chirurgii plastycznej, dlatego u każdego rutynowo powinien być przeprowadzony test na obecność tego schorzenia.

Kryteria diagnostyczne dysmorfofobii według DSM-5 to:

• duże przywiązywanie wagi do defektu w wyglądzie zewnętrznym, który jest niezauważalny dla otoczenia lub uważany za niewielki;
• powtarzające się myśli lub zachowania (porównywanie swojego wyglądu do wyglądu innych, nadmierne dbanie o wygląd, częste przeglądanie się w lustrze, uszkadzanie skóry);
• zaburzenia w sferze relacji społecznych, zawodowych;
• objawy bardzo przypominające te, które występują w przypadku zaburzeń odżywiania.

Leczenie dysmorfofobii – psychoterapia i leki

Dysmorfofobia często wiąże się z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, zaniedbywaniem wszelkiego typu relacji społecznych. Może prowadzić do samookaleczania lub podjęcia prób samobójczych, dlatego nigdy nie należy jej lekceważyć.

Dysmorfofobia – jak pomóc?

Pomoc osobie dotkniętej BDD powinna opierać się na rozmowie, która pomoże zrozumieć choremu, że jego problemy mogą dotyczyć nie tyle wyglądu zewnętrznego, co jego umysłu. Pełna empatii i zrozumienia rozmowa otwiera drogę na kontakt ze specjalistą, który zleci odpowiednie leczenie. W leczeniu dysmorfofobii stosuje się zarówno leki, jak i psychoterapię.

Do leków najczęściej stosowanych w przypadku tego schorzenia zalicza się inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), klomipraminę oraz, rzadziej, leki przeciwpsychotyczne. Psychoterapia, prowadzona przez doświadczonego terapeutę, opiera się najczęściej na terapii poznawczo-behawioralnej.