Próba Valsalvy, znana także jako manewr Valsalvy, to technika oddechowa pozwalająca wpłynąć na zmianę napięcia układu krążenia. Metoda ta bywa wykorzystywana jako element diagnostyki lub do różnicowania niektórych patologii. Polega na wzięciu głębokiego oddechu, następnie próbie wydychania powietrza z zatkanym nosem i zamkniętymi ustami.
Próba Valsalvy – na czym polega i jak wykonać?
Spis treści
Próba Valsalvy – na czym polega?
Wszystkie naczynia krwionośne, z wyjątkiem najmniejszych naczyń włosowatych, są bogato unerwione przez włókna autonomicznego układu nerwowego. Jest to układ, który działa niezależnie od naszej woli i kontroluje pracę praktycznie wszystkich narządów wewnętrznych. W przypadku naczyń układ ten nadzoruje napięcie ich błony mięśniowej. Im jest większe, tym bardziej naczynia się obkurczają, skutkiem czego rośnie ciśnienie krwi i na odwrót.
Mięsień sercowy również posiada autonomiczne unerwienie, które odpowiada m.in. za kontrolę częstości i siły skurczów serca. Autonomiczny układ nerwowy składa się z dwóch komponent, współczulnej, odpowiadającej głównie za wzrost ciśnienia i przyspieszenie akcji serca, oraz przywspółczulnej, która ma działanie odwrotne. Regulacja przywspółczulna odbywa się głównie za pośrednictwem nerwu błędnego i jego odgałęzień.
Ośrodki odpowiedzialne za autonomiczną regulację układu krążenia znajdują się w pniu mózgu. Odbierają one i analizują rozmaite bodźce dochodzące z organizmu. Między innymi są wrażliwe na impulsy dochodzące z baroreceptorów. Są to „czujniki” ciśnienia rozmieszczone w zatoce szyjnej, łuku aorty, a także w ścianach prawego i lewego przedsionka serca, lewej komory i naczyniach płuc. Rozciągnięcie ścian tych naczyń powoduje odruchowy rozkurcz tętnic i żył, zwolnienie akcji serca i zmniejszenie siły jego skurczów.
Zmiany szybkości tętna i ciśnienia tętniczego krwi, związane ze zmianą pozycji są w większości odruchami z baroreceptorów. Podobny efekt można uzyskać np. stosując próbę Valsalvy lub masaż zatoki szyjnej.
Próba Valsalvy – jak wykonać?
Test Valsalvy polega na wzięciu głębokiego wdechu, a następnie próbie wydychania powietrza z zatkanym nosem i zamkniętymi ustami (podobnie jak przy parciu na stolec). Próbę powinno wykonywać się na siedząco i pochylić się. Całość powinna trwać 10–15 sekund.
Zmiany w układzie krążenia w przebiegu tego manewru składają się z 4 faz:
- początkowy gwałtowny wzrost ciśnienia krwi wywołany zwiększonym ciśnieniem w klatce piersiowej i wypchnięciem krwi z płuc do lewej komory serca;
- spadek ciśnienia tętniczego spowodowany utrudnionym powrotem krwi do serca oraz wywołany nim wzrost akcji serca;
- w czasie wydechu obniżające się ciśnienie klatki piersiowej powoduje zmniejszenie oporu naczyniowego i nagły spadek ciśnienia tętniczego oraz dalszy wzrost akcji serca; po kilku sekundach znowu dochodzi do wzrostu ciśnienia tętniczego;
- po wykonaniu wydechu chwilowy wzrost ciśnienia powoduje zwolnienie akcji serca, a dodatkowo w tej fazie ciśnienie tętnicze wraca do wartości wyjściowej.
Przy wykorzystaniu próby do oceny układu sercowo-naczyniowego wykonuje się ciągły pomiar akcji serca i ciśnienia tętniczego. Ze względu na trudności w wykonaniu badania konieczne może być jego powtórzenie z zachowaniem kilkuminutowej przerwy.
W celu oceny zmian zachodzących w napięciu układu krążenia oblicza się wskaźnik Valsalvy, który jest stosunkiem najwolniejszej (faza 4.) i najszybszej (faza 2.) akcji serca. Wartości poniżej 1,11 wskazują na zaburzoną regulację autonomiczną układu krążenia.
Zastosowanie próby Valsalvy
Manewr Valsalvy jest jedną z podstawowych metod stosowanych we wstępnej diagnostyce arytmii nadkomorowych, takich jak nawrotny częstoskurcz w węźle przedsionkowo- komorowym, częstoskurcz zatokowy czy trzepotanie przedsionków. W trakcie takiego badania, podczas wykonywania próby, konieczne jest monitorowanie zapisu EKG.
W 4. fazie badania przeważa działanie przywspółczulne nerwu błędnego, które hamuje czynność serca i przewodzenie w węźle przedsionkowo-komorowym. Dlatego, jeśli mamy do czynienia z wymienionymi wyżej patologiami, na elektrokardiogramie będzie można zaobserwować prawidłowy rytm zatokowy lub trzepotanie przedsionków. Wykonywanie manewru Valsalvy może mieć także zastosowanie terapeutyczne. Ma ono dobrą skuteczność w przerywaniu arytmii, takich jak nawrotny częstoskurcz przedsionkowo-komorowy czy częstoskurcz zatokowy.
Próbę Valsalvy wykorzystuje się w celu wykrywania neuropatii autonomicznych. Jedną z przyczyn tego zaburzenia jest wieloletnia cukrzyca lub nadmierne spożywanie alkoholu. Rzadziej występuje w przebiegu chorób ośrodkowego układu nerwowego, takich jak choroba Parkinsona. Kardiologiczne objawy cukrzycowej neuropatii autonomicznej to hipotensja ortostatyczna i omdlenia. Próba Valsalvy pozwala stwierdzić czy występujące objawy są wynikiem zaburzonej regulacji autonomicznej układu krążenia.
Chociaż w rozpoznawaniu wad zastawkowych metodą z wyboru jest badanie echokardiograficzne, próba Valsalvy może być także użyta do różnicowania szmerów serca przy podejrzeniu zwężenia zastawki mitralnej. Jeśli w trakcie wykonywania próby szmer serca stanie się cichszy, przemawia to za wadą zastawki. Jeśli zaś stanie się głośniejszy, przyczyną może być np. kardiomiopatia przerostowa.
Próba Valsalvy ma również zastosowanie w diagnostyce niewydolności zastawek żylnych kończyn dolnych (jedna z przyczyn zakrzepicy żył powierzchownych i obrzęków podudzi). Próbę wykonuje się w trakcie badania dopplerowskiego przepływu w żyle udowej lub odpiszczelowej. Jeśli podczas próby przepływ wsteczny w naczyniu utrzymuje się powyżej 1 sekundy, świadczy to o niewydolności zastawek żylnych.
Próba Valsalvy – przeciwwskazania
Przeciwwskazaniami do wykonania próby Valsalvy są przede wszystkim stany, w których dodatkowe obciążenie serca mogłoby zagrozić pacjentowi. Należą do nich ostry zawał serca, niestabilna dławica piersiowa czy tętniak rozwarstwiający aorty.
Pozostałymi przeciwwskazaniami są niedawno przebyte operacje z otwarciem klatki piersiowej lub jamy brzusznej oraz żylaki przełyku. Wykonując próbę Valsalvy trzeba pamiętać, że może ona spowodować zawroty głowy.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Ganong W., Fizjologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, s. 582–588.
- Gajewski P. (red.), Interna Szczeklika 2015. Medycyna Praktyczna, Kraków 2015, s. 77–78, 304.
- Krauze, T., Guzik, P., Wysocki, H., Zastosowanie próby Valsalvy w ocenie układu krążenia. Via Medica, 2006, 13, 2: 101–107.
Opublikowano: 14.12.2018;
Oceń:
4.4
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Piotr Ziętek
Lekarz
470
Komentarze i opinie (2)
opublikowany 07.01.2023
opublikowany 28.10.2023