Błonica to choroba zakaźna
Maczugowce stanowią naturalną mikroflorę organizmu człowieka. Bytują w jamie nosowo-gardłowej, jelicie cienkim i grubym, a także w układzie moczowo-płciowym. Błonica to wysoce zakaźna choroba wywoływana przez maczugowca błonicy (Corynebacterium diphtheriae). Te Gram dodatnie bakterie wytwarzają toksynę, która wpływa zarówno na przebieg choroby jak i występowanie powikłań.
C. diphtheriae wywołuję ostrą chorobę zakaźną – błonicę. Bakterie przenoszą się najczęściej drogą kropelkową (kaszel), rzadziej poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub nosicielem bakterii. Niezwykle rzadko może dojść do zakażenia w wyniku uszkodzenia skóry lub używanie przedmiotów pokrytych wydzieliną zawierającą patogenne drobnoustroje. Okres inkubacji błonicy jest dość krótki i wynosi około 2-5 dni. Jednakże chory może zakażać inne osoby do 4 tygodni od wystąpienia objawów.
Przeczytaj też: Jakie funkcje spełnia języczek podniebienny?
Wydzielana przez bakterie toksyna błonicza działa niekorzystnie na różne narządy, a w szczególności na serce, nerki i układ nerwowy. Toksyna błonicza może zaburzać pracę serca (prowadząc do zapaści), poraża mięśnie szkieletowe kończyn, wywołuje śródmiąższowe zapalenie nerek.
Przebieg, jak również objawy błonicy, są zróżnicowane w zależności od umiejscowienia bakterii. Wyróżnia się następujące postacie błonicy:
Błonica gardła (dyfteryt)
Błonica gardła objawia się silnym bólem gardła, następuje powiększenie podżuchwowych węzłów chłonnych. Chory ma trudności w połykaniu, odczuwa osłabienie, występuje wysoka gorączka ( > 38oC). W przebiegu choroby może pojawić się gęsta, śluzowo-ropna wydzielina z nosa. Z czasem na migdałkach pojawia się charakterystyczny dla błonicy szary nalot (błona rzekoma), który może pokrywać także języczek i łuki podniebienne. W postaci ciężkiej następuje silne powiększenie węzłów chłonnych tzw. szyja Nerona, a toksyczna błonica zaburza pracę serca. Chory nieleczony po 1-2 dniach od wystąpienia pierwszych objawów umiera.
Przeczytaj: Szczepienie przeciw polio – zwykłe czy skojarzone?
Błonica krtani
Błonica krtani zwana także jako krup to najcięższa postać błonicy. Krtań ulega obrzęknięciu, a powstające naloty (błony rzekome) zwężają szpary głośni utrudniając oddychanie. Chory skarży się na silną duszność. Powstające w krtani błony rzekome zwężają szpary głośni i utrudniają oddychanie, prowadząc do nasilającej się duszności. Pojawia się charakterystyczny "szczekający" kaszel, a także chrypka, która w końcowym stadium prowadzi do bezgłosu. Jeżeli chory nie uzyska w odpowiednim czasie pomocy lekarskiej umiera z uduszenia.
Mimo leczenia 10—20% chorych dzieci umiera.
Zwiększone ryzyko zakażenia Corynebacterium występuje u chorych poddanych długotrwałej antybiotyko- lub sterydoterapii, przyjmujących leki immunosupresyjne, a także zakażonych wirusem HIV lub cytomegalii (CMV).
Błonica – profilaktyka i schemat szczepienia
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegnięcia zachorowaniu błonicy są szczepienia ochronne.
W Polsce dzieci poddaje się obowiązkowemu szczepieniu przeciwko błonicy. Zgodnie z kalendarzem szczepień ochronnych dzieciom, podaje się szczepionkę skojarzoną przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (tzw. DTP), która chroni jednocześnie przed wszystkimi trzema chorobami.
Schemat szczepienia przeciwko błonicy przedstawia się następująco:
- 1 dawka – 6-7 tydzień życia – szczepionka DTP (przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi),
- 2 dawka – 3-4 miesiąc – szczepionka DTP (przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi),
- 3 dawka – 5-6 miesiąc – szczepionka DTP (przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi),
- 4 dawka – 16-18 miesiąc – szczepionka DTP (przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi).
W 6, 14, oraz 19 roku życia dzieciom oraz młodzież podaje się dawkę przypominającą szczepionkę DT (przeciwko tężcowi, błonicy).Trzecia dawka przypominająca nie powinna być podana wcześniej, niż po upływie 5 lat od ostatniej dawki szczepionki.
Szczepionka przeciwko błonicy zmniejsza ryzyko zachorowania o 87-99%. U osób, którzy zachorują na błonice szczepionka złagodzi przebieg. Po 8-10 latach odporność po szczepieniu stopniowo zmniejsza się, dlatego zaleca się powtarzania szczepienia podając dawki przypominające.
Rodzaje szczepionek
W Polsce są dostępne:
- szczepionki monowalentne dla:
- dzieci i młodzieży (D),
- dorosłych (d),
- szczepionki dwuwalentne dla:
- dzieci do 7 r. ż. z przeciwwskazaniami do szczepień szczepionką przeciwko krztuścowi (DT),
- młodzieży i dorosłych (dT),
- szczepionki skojarzone DTP - przeciwko błonicy (D), tężcowi (T) i krztuścowi z pełnokomórkowym (wP) lub bezkomórkowym (aP) krztuścem) do stosowania dla dzieci,
- szczepionki skojarzone DTP [z komponentem błoniczym (D), tężcowym (T) oraz pełnokomórkowym (P) lub bezkomórkowym krztuścowym (aP), które kojarzy się z komponentami Hib, polio, WZW B do stosowania dla dzieci.
Rozróżnienie szczepionki przeciwko błonicy jako „d” i „D” wynika ze zróżnicowanej zawartości substancji czynnej (toksoidu błoniczego). Monowalentną szczepionkę przeciwko błonicy stosuje się u osób z przeciwwskazaniami do szczepień szczepionką Td lub niedawno uodpornianych przeciwko tężcowi.
Przeciwwskazaniami do szczepień monowalentną szczepionką przeciwko błonicy są:
- ostra infekcja z gorączką,
- choroba przewlekła w okresie zaostrzenia,
- silna reakcja anafilaktyczna na poprzednią dawkę szczepionki.
