Trochę historii, czyli skąd wzięła się nazwa kompleks Elektry?
Podobnie jak kompleks Edypa, również kompleks Elektry ma swoje korzenie w mitologii greckiej. Nazwa pochodzi od imienia córki Agamemnona i Klitajmestry, tytułowej Elektry, która nakłaniała swojego brata Orestesa do zabicia matki. Miała to być zemsta za zabicie przez nią ich ojca.
Czym jest kompleks Elektry?
Kompleks Elektry (niekiedy zwany też męskim kompleksem Edypa) to jeden z kompleksów fallicznych i stanowi lustrzane odbicie kompleksu Edypa. Pierwsze ze zjawisk występuje wyłącznie u dziewczynek, zaś drugie – u chłopców.
Kompleks Elektry trwa zwykle między 3. a 6. rokiem życia i jest to wewnętrznie tłumiony pociąg seksualny do ojca oraz niechęć i strach względem matki, która staje się rywalką o względy opiekuna.
U chłopców faza falliczna rozpoczyna się kompleksem Edypa, zaś kończy kompleksem kastracyjnym. W przypadku dziewczynek kolejność ta jest odwrotna, ponieważ pierwszym zjawiskiem, które u nich występuje, jest kompleks kastracyjny, czyli „zazdrość o członka” – wyrażająca się tym, że chłopcy mają „coś więcej”, a dziewczynki – „coś mniej”. W efekcie dziewczynki zaczynają oskarżać matki o kastrację i negują łączące je więzi, w zamian poszukując uwagi ze strony ojca. W literaturze sygnalizuje się, że o ile chłopcy rozwiązują wewnętrzny konflikt płciowości poprzez kompleks kastracyjny, u dziewczynek ten problem definitywnie nie rozwiązuje się wcale.
Oczywiście na późniejszym etapie dziewczynka zaczyna nieświadomie kopiować zachowania matki z lęku przed utratą uczucia z jej strony. W ten sposób akceptuje powszechnie przyjęte role płciowe i zaczyna rozumieć własną seksualność.
Twórca psychoanalizy sugerował, że kompleks Elektry jest większym obciążaniem psychicznym dla dziewczynek niż kompleks Edypa dla chłopców. Dlatego w życiu dorosłym wiele kobiet okazuje niższy stopień pewności siebie i jest bardziej uległa od mężczyzn.
Przeczytaj również:
Zespół Otella – przyczyny, objawy, leczenie
Jakie są objawy kompleksu Elektry?
Nierozwiązany kompleks Elektry może prowadzić do wielu trudności – zarówno w wieku dziecięcym, jak i dorosłym życiu.
Do typowych objawów zalicza się:
wrogość wobec matki lub celowe unikanie z nią kontaktu,
niechęć wobec matki pomimo braku wyraźnych przyczyn,
natarczywe i uporczywe angażowanie się we wszystkie czynności podejmowane przez ojca,
poszukiwanie partnerów, którzy reprezentują sobą cechy charakterystyczne dla ojca dziewczynki,
chęć bycia zaangażowaną w aktywności realizowane przez ojca.
Warto pamiętać, że samo preferowanie rodzica przeciwnej płci nie oznacza jeszcze kompleksu Elektry. Podobne sytuacje mogą wynikać np. z emocjonalnej niedostępności matki dla dziewczynki czy po prostu jej długotrwałej nieobecności (np. wskutek wyjazdu) i zbudowania silniejszej więzi z drugim rodzicem. Również w rodzinach, gdzie na skutek rozwodu małżonkowie rozstali się ze sobą, w dorosłym życiu kompleks Elektry może stwarzać problemy emocjonalne.
Do czego prowadzi kompleks Elektry w dorosłym życiu?
W przypadku kompleksu Elektry nieprzepracowanie problemów emocjonalnych może prowadzić do trudności w tworzeniu zdrowych związków, ponieważ kobieta ma problemy z zachowaniem równowagi między niezależnością a chęcią zbudowania bliskiej relacji. Typowym zachowaniem jest też stosowanie szantażu emocjonalnego, który ma wymusić określone zachowania na bliskim mężczyźnie, ponieważ zachowanie dziecka pokazało, że takie działania sprawdzają się względem rodzica przeciwnej płci. Wiele kobiet prezentuje postawę roszczeniową, idealizując własnego ojca i doszukując się wad w partnerze.
Ryzyka związane z nieprzepracowanym kompleksem Elektry mogą powodować nieracjonalne – zbyt emocjonalne – reakcje i utrudniać zbudowanie zdrowego związku przez długie lata.
Przeczytaj również:
Incel – kto to jest? Przyczyny niebezpiecznego zjawiska
Jak wygląda leczenie kompleksu Elektry?
Z uwagi na fakt, że kompleks Elektry w świetle obecnego stanu wiedzy budzi wątpliwości, nieopracowano skutecznego sposobu jego leczenia. Istotny ciężar spoczywa jednak we wczesnym dzieciństwie na rodzicach, którzy powinni obserwować zachowanie dziecka. Przede wszystkim dla utrzymania zdrowej relacji z córką ojciec nie powinien zwracać przesadnej uwagi na różnego rodzaju deklaracje miłości czy zachowania o zabarwieniu erotycznym. To naturalny etap rozwoju dziewczynki, który powinien minąć sam.
Warto też, aby matka dziecka w tym czasie pokazała, że potrafi być dla córki prawdziwym wsparciem i przyjaciółką. Faza fascynacji po pewnym czasie przeminie i przejściowo może pozostawić u dziecka uczucie goryczy, ale jednocześnie ugruntuje rolę rodziców jako przewodników i opiekunów.
Zaburzenia w sferze seksualnej mogą być też leczone w drodze indywidualnej terapii psychologicznej. Do stosowanych w tym przypadku technik zalicza się psychoanalizę i psychodynamikę, które mają na celu skorygowanie nieprawidłowych wzorców zachowań.
Czy kompleks Elektry rzeczywiście istnieje?
Obecnie wśród psychologów nie ma zgody co do tego, czy teoria osobowości Zygmunta Freuda ma uzasadnienie naukowe. Wręcz przeciwnie, wielu przedstawicieli nauki krytykuje tę, jak i wiele innych koncepcji Freuda, w tym ideę „zazdrości o członka”. Tego rodzaju zaburzenie nie znalazło się też w międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-V. Koncepcję Freuda często się krytykuje jako seksistowską i bazującą na klasycznym podziale ról płciowych, która liczy już sobie ponad 100 lat.
Jakkolwiek mała dziewczynka może czuć pociąg seksualny do ojca i wrogość wobec matki, wiele wskazuje na to, że kształtowanie się psychoseksualnej postawy dziecka nie jest tak proste, jak sugeruje to psychoanaliza.
