Stopa końsko-szpotawa – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja

Stopa końsko-szpotawa – co to jest? Objawy stopy końsko-szpotawej

Stopa końsko-szpotawa jest dość poważną i skomplikowaną deformacją kostną. Prowadzi ona do wielu nieprawidłowości m.in. końskiego ustawienia stopy z częstymi przesunięciami kości tyłostopia oraz powstającymi przykurczami mięśni podudzia. Częstotliwość wady szacuje się na 2 przypadki na 1000 urodzeń z większym jej występowaniem u chłopców.

Wrodzona stopa końsko-szpotawa w 50 proc. przypadków dotyka obu stóp dziecka. Niezwykle istotne wydaje się jak najszybsze wspomaganie takiego zaburzenia leczeniem zachowawczym. Kiedy możliwości tego leczenia się wyczerpują lub stopień nasilenia wady jest zbyt duży, wówczas stosowane jest leczenie operacyjne.

Najczęściej stopę końsko-szpotawą lub stopę szpotawą u dziecka charakteryzuje przemieszczenie kości piętowej (mówimy wówczas o jej inwersji) oraz kości łódkowatej, sześciennej i kości klinowatych względem siebie. Zjawisku temu towarzyszą także liczne dysfunkcje mięśniowe do których zaliczamy m.in. przykurcz mięśnia trójgłowego łydki oraz mięśni piszczelowych przednich i tylnych. Każdy przypadek wystąpienia końskiej stopy może mieć odmienny charakter i być zupełnie inaczej wyrażony. W klasyfikacji według Dimeglio stopy końsko-szpotawe różnicujemy na poszczególne typy:

• Typ I – częstotliwość występowania wynosi 20 proc., charakteryzuje się możliwością biernej korekcji stopy, którą można w pełni odprowadzić do prawidłowego ustawienia,
• Typ II (33 proc.) – kiedy to istnieje możliwość częściowej korekcji końskiego ustawienia stopy i całkowicie da się skorygować przywiedzenie przodostopia;
• Typ III – najczęstszy (35 proc.), kiedy to mamy do czynienia z utrwalonym końskostopiem i nie ma zbyt wielkich możliwości czynnej (manualnej) korekcji skręcenia w dolnym stawie skokowym;
• Typ IV (12 proc.) – kiedy to przykurcz obejmuje całą stopę i charakteryzuje się całkowitym przemieszczeniem dolnego stawu skokowego.

Stopa szpotawa – jakie są przyczyny deformacji stóp u dziecka?

Wśród głównych przyczyn powstawania tej deformacji stopy u dziecka w postaci stopy szpotawej wskazuje się przede wszystkim na następujące kwestie:

• czynniki uwarunkowane genetycznie,
• różnego rodzaju defekty embrionalne,
• pierwotne defekty neurogenne, bądź miogenne (mięśniowe),
• anomalie w ułożeniu wewnątrzmacicznym płodu,
• czasowe zaburzenia wzrostu kostnego stopy w trakcie życia płodowego,
• szpotawa stopa, która towarzyszy innym zaburzeniom rozwojowym jak: dysplazja stawu biodrowego, artrogrypoza wrodzona, bądź zaburzenia i defekty neurologiczne.

Do jakich zmian prowadzi deformacja w postaci szpotawej stopy?

W przypadku stopy szpotawej, czy tez końsko-szpotawej istnieje wiele zachodzących zmian zarówno morfologicznych (anatomicznych) jak i czynnościowych (związanych z funkcją stopy). Do najczęściej występujących w tej wadzie zmian zaliczamy przykurcz mięśnia trójgłowego łydki, który prowadzi do końskiego ustawienia stopy i przemieszczenia kości piętowej (pięty) w kierunku inwersji (odwrócenia na zewnątrz, bocznego pochylenia kości piętowej).

Kolejnym zaburzeniem mięśnia trójgłowego łydki (poza przykurczem) jest jego niedorozwój – powstaje wówczas tzw. „końska łydka”. Kości przodostopia i palców są ustawione w przywiedzeniu – powstaje tzw. „stopa sierpowata”,

Inne mięśnie, które ulegają przykurczom to mięsień piszczelowy przedni i tylny, co dodatkowo pogłębia supinację (czasem aż do odwrócenia stopy podeszwą do góry).

Czynnościowo łuki podłużne stopy są znacznie pogłębione, co prowadzi do powstania tzw. „stopy wydrążonej”.

Wzajemne niekorzystne przesunięcia wobec siebie kości łódkowatej w stosunku do kości skokowej oraz kości sześciennej i kości klinowatych ustawionych w maksymalnym odwróceniu (supinacji), co uniemożliwia normalne ustawienie stopy, nie wspominając o jej prawidłowym obciążeniu w przyszłości (trudności w samodzielnym staniu i problemy z chodzeniem).

Powyższe opisy zmian czynnościowych i ustawień anatomicznych struktur we wrodzonej stopie końsko-szpotawej są dość złożone, tak jak skomplikowana jest sama wada szpotawej stopy dziecka. Im więcej przemieszczeń kostnych, tym bardziej nasilona i wyrażona dysfunkcją mięśniową wada.

Jakie jest leczenie stopy końsko-szpotawej?

Leczenie stóp końsko-szpotawych u dziecka to leczenie zachowawcze, jak również operacyjne. Oczywiście jaki rodzaj leczenia zostanie zastosowany zależy od rodzaju, typu i stopnia nasilenia wady. Stopy szpotawe typu I i II według Dimeglio są korzystne jeśli chodzi o rokowanie i zastosowanie znajduje w tym miejscu leczenie zachowawcze (manualne, nieoperacyjne) w postaci natychmiastowej i konsekwentnie prowadzonej terapii, aż do zakończenia wzrostu kośćca. Głównymi narzędziami tego leczenia są:

• korekcja manualna (np. trójwymiarowa korekcja manualna stóp połączona z bandażowaniem),
• redresja z założeniem opatrunku gipsowego na podudzie,
• odpowiednio prowadzone leczenie fizjoterapeutyczne,
• czasami stosuje się korekcję za pomocą szyny.

Najczęstsza postać szpotawej stopy, czyli typ III oraz typ IV, jest na tyle złożoną deformacją stopy, że traktuje się ją jako nie dającą się skorygować manualnie i kieruje się do koniecznej interwencji chirurgicznej (operacyjnej). Efekt leczenia stopy szpotawej zależy od skuteczności stosowanej terapii zachowawczej oraz stopnia deformacji stopy, którą poddaje się korekcji chirurgicznej.

Stopa szpotawa – jaka fizjoterapia i rehabilitacja?

Głównym celem, jaki przyświeca leczeniu zachowawczemu w postaci prowadzonej fizjoterapii, jest:

• zapewnienie obciążenia fizjologicznego dla stopy w odniesieniu do całej osi mechanicznej kończyny;
• zastosowanie korekcji manualnej (redresji) w płaszczyznach objętych zaburzeniem (odtworzenie rotacji w stawie skokowym dolnym, odwiedzenie i nawrócenie (pronacja) przodostopia oraz odpowiednie ustawienie części podeszwowej stopy w kierunku do podłoża);
• reedukacja napięcia mięśniowego, tam gdzie doszło do jego osłabienia;
• zastosowanie trójpłaszczynowej manualnej korekcji stóp z zastosowaniem odpowiedniego bandażowania (metoda Zukunft-Huber);
• można także zastosować wybrane elementy terapii Vojty (neurorozwojowe usprawnianie).

Należy pamiętać, iż leczenie końskiej stopy, zwłaszcza zachowawcze powinno być zastosowane i wdrożone bez względu na stopień i rodzaj deformacji. Nawet najlepiej wykonany zabieg operacyjny nie zwalnia z konieczności leczenia fizjoterapeutycznego. Odpowiednio prowadzona rehabilitacja pozwala na pełne odzyskanie funkcji podporowej stopy (zarówno w leczeniu zachowawczym, jak i pooperacyjnym) oraz samodzielne chodzenie.