Niewydolność ciałka żółtego (niedomoga lutealna)

Co to jest ciałko żółte?

Ciałko żółte jest bogato unaczynionym gruczołem wydzielania wewnętrznego, strukturą, powstającą z pękniętego pęcherzyka jajnikowego (pęcherzyka Graafa) po uwolnieniu z niego komórki jajowej. Komórki ziarniste, otaczające komórkę jajową w pęcherzyku jajnikowym, po owulacji zaczynają gromadzić luteinę, która nadaje im specyficzne żółte zabarwienie – stąd nazwa.

Ciałko żółte pełni bardzo ważną funkcję endokrynną – jest odpowiedzialne za produkcję i wydzielanie progesteronu. Hormon ten ma przygotować błonę śluzową macicy w drugiej części cyklu miesiączkowego na ewentualne zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej. Mało tego, jeśli dojdzie do ciąży, progesteron odpowiada za jej utrzymanie. Oprócz dominującej funkcji komórek luteinowych w produkcji progesteronu, w ciałku żółtym produkowane są również inne hormony, takie jak estrogeny, prostaglandyny i relaksyna. Ze względu na to, czy doszło do zapłodnienia lub też nie, wyróżniamy następujące postaci ciałka żółtego:

• ciałko żółte menstruacyjne (miesiączkowe) – powstaje po owulacji z pękniętego pęcherzyka jajnikowego, a jego funkcja trwa nieprzerwanie przez 10-12 dni. Jeśli w tym czasie nie doszło do zapłodnienia komórki jajowej i zagnieżdżenia zarodka, stopniowo przestaje ono produkować progesteron, przekształcając się w ciałko białawe, które zanika po kilku miesiącach.
• ciałko żółte ciążowe – pod wpływem rozwijającej się ciąży ciałko żółte menstruacyjne nie zanika, wręcz przeciwnie, zwiększa swoje wymiary i produkuje progesteron do 9-10. tygodnia ciąży, a więc do chwili, kiedy jego funkcję przejmuje łożysko. Po porodzie przekształca się w ciałko białawe.
• ciałko żółte laktacyjne – powstaje w okresie karmienia piersią z pierwszego pękniętego pęcherzyka jajnikowego po porodzie, a po zakończeniu laktacji przekształca się w ciałko białawe.

Jak więc wynika z przedstawionych wyżej informacji, prawidłowa czynność ciałka żółtego jest niezbędna zarówno do tego, by doszło do powstania ciąży jak i do jej utrzymania w pierwszych ośmiu tygodniach jej trwania.

Przeczytaj: Niski progesteron – co oznacza?

Dlaczego ciałko żółte może być niewydolne?

Niewydolnością ciałka żółtego lub niedomogą fazy lutealnej nazywamy stan, w którym ciałko żółte nie jest w stanie wydzielić wystarczających ilości progesteronu lub produkuje go przez zbyt krótki okres (standardowo 10-12 dni). Konsekwencją dysfunkcji ciałka żółtego może być bezpłodność, utrudnione zajście w ciążę, powtarzające się utraty wczesnych ciąż (poronienia).

Zbyt niski poziom progesteronu nie zapewnia odpowiedniej przemiany błony śluzowej macicy w celu przyjęcia zarodka oraz nie stwarza optymalnych warunków do rozwoju ciąży. Niewydolność fazy lutealnej występuje najczęściej u kobiet, które w przeszłości traciły ciąże w pierwszych tygodniach jej trwania. Jako że progesteron jest wydzielany w odpowiedzi na stymulację hormonu przysadki mózgowej – LH, zaburzenia czynności układu podwzgórze-przysadka-jajnik mogą mieć istotne znaczenie w rozwoju niedomogi ciałka żółtego. Również utrudniony proces dojrzewania pęcherzyka jajnikowego w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego może uniemożliwiać powstanie ciałka żółtego lub znacznie zaburzać jego funkcję. Niekorzystnie na czynność ciałka żółtego wpływa również:

• zbyt wysoki poziom prolaktyny;
• podwyższone stężenie TSH u osób z niedoczynnością tarczycy.

Oprócz wymienionych wyżej czynników o charakterze hormonalnym, niewydolność ciałka żółtego może być wynikiem schorzeń toczących się w obrębie samych jajników.

Niewydolność ciałka żółtego – objawy

Za niewydolnością ciałka żółtego, oprócz niemożności zajścia w ciążę lub powtarzających się poronień, mogą również przemawiać:

• plamienia z dróg rodnych przed spodziewaną miesiączką,
• zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS),
• mastopatia,
• wydłużenie lub skrócenie cyklu miesiączkowego.

Niedomoga lutealna – rozpoznanie

Diagnostyka dysfunkcji ciałka żółtego opiera się na przeprowadzeniu kilku badań. Najprostszą, lecz najmniej dokładną metodą określenia wydolności ciałka żółtego jest obserwacja podstawowej temperatury ciała po 6-godzinnym odpoczynku. Progesteron wydzielany przez ciałko żółte powoduje podwyższenie temperatury ciała poprzez wpływ na metabolizm komórkowy. Pomiar temperatury ciała powinien się odbywać po owulacji, a więc począwszy od 14. dnia trwania cyklu miesiączkowego. W celu potwierdzenia prawidłowej czynności ciałka żółtego wzrost temperatury powinien być obserwowany stopniowo przez 2-3 dni po owulacji i utrzymywać się przez kolejne 6 dni.

Do diagnostyki niewydolności ciałka żółtego oznacza się we krwi stężenia:

• progesteronu (trzykrotnie w drugiej fazie cyklu miesiączkowego – suma wartości stężeń powinna wynieść powyżej 40 µmol/ml lub pojedynczy wynik nie może być niższy niż 5 ng/ml),
• prolaktyny,
• TSH.

Decydującym badaniem do oceny funkcji ciałka żółtego jest biopsja endometrium (biopsja błony śluzowej macicy) wykonana w czasie histeroskopii pod koniec fazy lutealnej, między 24. a 26. dniem cyklu miesiączkowego. Wynik badania histopatologicznego rozstrzyga, czy pod wpływem progesteronu doszło do przemiany wydzielniczej błony śluzowej macicy.

Niedomoga lutealna – jak leczyć niewydolność ciałka żółtego

Leczenie niewydolności ciałka żółtego zależy od jej przyczyny.

• W zaburzeniach hormonalnych osi podwzgórze-przysadka-jajnik terapia polega na stymulowaniu dojrzewania pęcherzyka jajnikowego poprzez podawanie gonadotropiny menopauzalnej lub cytrynianu klomifenu.
• Pobudzenie ciałka żółtego do wydzielania progesteronu może być osiągane również poprzez stosowanie ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (hCG).
• W hiperprolaktynemii stosowana jest bromokryptyna.
• W niedoczynności tarczycy zalecane jest wyrównywanie zaburzeń hormonalnych.

Gdy niemożliwe jest ustalenie powodu niedoczynności ciałka żółtego, postępowaniem z wyboru jest leczenie progesteronem w celu wyrównania jego niedoboru. Suplementację hormonu rozpoczyna się w cyklu, w którym planowana jest ciąża, a niekiedy nawet wcześniej. Preparat progesteronowy podaje się od 14. do 28. dnia trwania cyklu miesiączkowego.

Metodami ostatniej szansy w leczeniu niepłodności wywołanej przez zaburzenia fazy lutealnej są techniki wspomaganego rozrodu (inseminacje domaciczne, zapłodnienie in vitro).