Wielowodzie – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania

Wielowodzie – za dużo wód płodowych

Wielowodzie to, zgodnie z definicją, stan, w którym występuje zbyt duża objętość płynu owodniowego w ciąży. Rozpoznaje się je średnio w 1–2 proc. ciąż.

Płyn owodniowy jest cały czas w obiegu, produkowany i wchłaniany w wielu miejscach (takich jak owodnia, pępowina czy skóra, nerki, płuca, przewód pokarmowy płodu). Funkcje płynu owodniowego są mnogie: zapewnia on stabilne środowisko dla rozwoju, umożliwia swobodę ruchów, bierze udział w transporcie substancji odżywczych.

Wody płodowe powstają m.in. w nerkach dziecka – płyn jest przez nie wydalany w postaci moczu. Płód jednocześnie wody płodowe połyka, co przyczynia się do prawidłowego rozwoju płuc. Wszystko, co zakłóca proces wchłaniania, będzie prowadziło do wzrostu objętości płynu owodniowego, stwarzają ryzyko rozwoju wielowodzia.

Zobacz też: Ciśnienie krwi w ciąży – jakie powinno być?

Jakie są czynniki ryzyka i przyczyny wielowodzia?

Potencjalne przyczyny wielowodzia obejmują:

• wady płodu, takie jak zarośnięcie przełyku lub dwunastnicy,
• cukrzyca matki,

Te dwie przyczyny nadmiaru wód płodowych obserwuje się u pacjentek najczęściej. Pozostałe, rzadsze, to między innymi:

• anomalie genetyczne płodu,
• choroby płodu utrudniające połykanie, zwłaszcza mięśniowo-szkieletowe
• inne przyczyny to np. infekcja parwowirusem B19, cytomegalowirusem lub różyczka.

Częściej zdarza się także występowanie wielowodzia w ciąży bliźniaczej – zwłaszcza w przypadku ciąży jednokosmówkowej.

W przypadku łagodnego wielowodzia przyczyna pozostaje często nieuchwytna – nazywamy je wtedy wielowodziem idiopatycznym. Jest to diagnoza z wykluczenia – aby ją postawić, należy przeprowadzić szereg badań w poszukiwaniu możliwego źródła problemu.

Wielowodzie – jakie badania wykonać w rozpoznaniu?

Aby sprawdzić, czy wód płodowych jest za dużo, wykonuje się USG przezbrzuszne. Jest to standardowa część badania w 18–22 oraz 28–32 tygodniu ciąży. Dwie najczęściej stosowane metody to:

• pomiar najgłębszej kieszeni płynowej (MVP – maximal vertical pocket). Jej głębokość powinna wynosić od 3 do 8 cm. Jeśli przekracza tę wartość, to mamy do czynienia z małowodziem. Jest to metoda z wyboru w ciążach mnogich.
• Obliczanie wskaźnika płynu owodniowego (AFI – amniotic fluid index). Ciężarną macicę dzieli się na kwadranty. W każdym mierzy się w centymetrach najgłębszą "kieszonkę” płynu. Otrzymane wyniki sumuje się i w ten sposób uzyskuje wskaźnik. Wartość wskaźnika AFI poniżej 5 świadczy o obecności małowodzia, a powyżej 20 – wielowodzia.

Jeśli zostanie rozpoznane wielowodzie, należy zawsze poszukiwać jego przyczyny. Płód powinien zostać szczegółowo oceniony w USG w ośrodku referencyjnym. Lekarz może zalecić inwazyjną diagnostykę (biopsja kosmówki, amniopunkcja genetyczna). U matki przeprowadza się badanie w kierunku cukrzycy oraz panel TORCH (zakażeń wewnątrzmacicznych).

Wielowodzie – objawy nadmiaru płynu owodniowego

Wielowodzie często ma charakter bezobjawowy, jest rozpoznawane dopiero w trakcie rutynowego badania USG. Przy nasilonym wielowodziu objawem, który jako pierwszy może zaniepokoić matkę jest duszność. Często towarzyszy jej ból brzucha i nadmierne napięcie macicy. Można zaobserwować szybszy niż oczekiwany przyrost masy ciała, trudniej jest wybadać części ciała płodu czy osłuchać jego akcję serca.

Ponadto powikłania wielowodzia obejmują:

• poród przedwczesny – duża ilość wód płodowych może rozciągać macicę i stymulować jej czynność skurczową,
• przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
• wypadnięcie pępowiny,
• krwotok – w wyniku odklejenia się łożyska,
• makrosomia płodu – w przypadku cukrzycy u matki.

Szczególnym przypadkiem jest ostre wielowodzie, kiedy ilość wód płodowych bardzo szybko się zwiększa. Objawia się bolesnością całego brzucha, również okolicy lędźwiowej. Występują obrzęki podbrzusza i kończyn dolnych. Może mu towarzyszyć niewydolność nerek, bezmocz, objawy ostrego brzucha. Jeśli nie zostanie na czas przeprowadzona interwencja, może dojść do obrzęku płuc w wyniku niewydolności serca i do wstrząsu. Powyższe objawy zawsze powinny niepokoić i wymagają szybkiego kontaktu z lekarzem.

Czytaj również: Pęknięcie macicy – przyczyny, objawy, postępowanie

Czy wielowodzie jest groźne dla płodu?

Wielowodzie nie pozostaje obojętne dla płodu. Badania pokazują, że dzieci urodzone z ciąży z wielowodziem, częściej są hospitalizowane w oddziale intensywnej terapii noworodka i osiągają niższe wyniki w skali Apgar. Najważniejsze dla rokowania jest jednak nie samo wielowodzie, a przyczyna leżąca u jego podłoża. Jeśli da się ją leczyć lub całkowicie usunąć, to znacznie poprawia to rokowanie dla dziecka.

Jak leczyć wielowodzie w ciąży?

Lekkie i umiarkowane przypadki wielowodzia rzadko wymagają interwencji. Jeśli zajdzie taka konieczność, leczenie polega na zmniejszaniu objętości płynu owodniowego. Najważniejszą z metod jest amnioredukcja. Igłę wprowadza się pod kontrolą USG, aby upewnić się, że nie przechodzi przez łożysko, a w jej pobliżu nie ma części płodu. Następnie odsysa się nadmiar wód. Nie usuwa to przyczyny wielowodzia, zmniejsza jedynie nasilenie objawów. Zabieg wiąże się z ryzykiem porodu przedwczesnego, dlatego wykonuje się go, gdy natężenie objawów takich jak duszność, jest u matki znaczne.

W leczeniu wielowodzia stosuje się również indometacynę – lek z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (do której należą też np. kwas acetylosalicylowy czy ibuprofen). Zmniejsza produkcję moczu przez płód, a tym samym objętość wód płodowych. Stosowanie indometacyny wiąże się z ryzykiem powikłań kardiologicznych dla płodu, dlatego należy uważnie monitorować jego stan.

W niektórych przypadkach możliwe jest przyczynowe leczenie wielowodzia. W przypadku cukrzycy u ciężarnej kluczowa jest kontrola poziomu glukozy we krwi. Uzyskuje się to poprzez odpowiednią dietę oraz podawanie insuliny w odpowiednich dawkach. Glikemię mierzy się regularnie glukometrem.

Czy wielowodzie jest wskazaniem do cesarki?

Sposób i termin rozwiązania ciąży przy dużej ilości wód płodowych zależą od stopnia zaawansowania wielowodzia, a w głównej mierze od jego przyczyny. W przypadku niewielkiego małowodzia, jeśli nie ma ono ustalonej przyczyny, zalecany jest poród naturalny w terminie (chyba, że występują inne wskazania do cięcia cesarskiego).

W cięższych przypadkach termin i metodę rozwiązania dobierze lekarz. Uzależnione jest to od takich czynników, jak stan ogólny dziecka i matki, jej historia położnicza oraz przyczyna wielowodzia.