Martwicze zapalenie jelit u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Tomasz Nęcki lekarz 7 stycznia 2019

Martwicze zapalenie jelit (NEC) to choroba przewodu pokarmowego, która może pojawiać się u noworodków, w szczególności u wcześniaków. Nie do końca jasne są jej przyczyny. Objawy to m.in. wzdęcia, biegunka czy krew w stolcu. Przy zaniechaniu leczenia martwicze zapalenie jelit może doprowadzić do powikłań w postaci perforacji jelita, a nawet do zgonu dziecka.

Spis treści

Martwicze zapalenie jelit – co to jest?
Martwicze zapalenie u wcześniaków – przyczyny i czynniki ryzyka
Martwicze zapalenie jelit – objawy
Powikłania martwiczego zapalenia jelit
Diagnostyka martwiczego zapalenia jelit
Leczenie martwiczego zapalenia jelit
Martwicze zapalenie jelit u wcześniaków – opinia eksperta

Martwicze zapalenie jelit – co to jest?

Martwicze zapalenie jelit (ang. necrotising enterocolitis, w skrócie NEC) to schorzenie, które po raz pierwszy opisane zostało pod koniec XIX wieku. Jednostka ta spotykana jest u najmłodszych pacjentów – najczęściej stwierdza się martwicze zapalenie jelit u noworodków. Tak naprawdę problem pojawić się może u każdego dziecka, które dopiero co przyszło na świat, w praktyce jednak w dużej liczbie przypadków diagnozuje się NEC u wcześniaków – spośród wszystkich zachorowań, aż do 80 proc. z nich występuje właśnie u przedwcześnie urodzonych dzieci.

Częstość występowania tej choroby jelit jest podobna u przedstawicieli obojga płci. Typowo martwicze zapalenie jelit rozwija się w ciągu czterech tygodni od przyjścia dziecka na świat.

Martwicze zapalenie u wcześniaków – przyczyny i czynniki ryzyka

Tak naprawdę choroba NEC – mimo, że od jej pierwszego opisu upłynęło już bardzo dużo czasu – nadal pozostaje jednostką dosyć tajemniczą. Nie do końca bowiem znana jest jej patogeneza. Wiadomo, że w przebiegu schorzenia rozwija się martwica jelit, tego w jakim jednak mechanizmie do tego dochodzi, nadal nie udało się jednoznacznie ustalić. Ze względu na to, że głównym czynnikiem ryzyka NEC jest wcześniactwo, podejrzewa się, że wpływ na występowanie schorzenia ma niedojrzałość dziecięcego przewodu pokarmowego.

Sugeruje się również, że nekrotyczne zapalenie jelita pojawia się w związku z niedotlenieniem przewodu pokarmowego (może mieć ono miejsce np. przy ciężkim porodzie, podczas którego ogólnie dochodzi do niedotlenienia dziecka). Przy zmniejszonych dostawach tlenu ściana jelita staje się osłabiona – sprzyja to przedostawaniu się w głąb niej bakterii, które obecne są w przyjmowanym przez noworodka pożywieniu. Drobnoustroje te mogą z kolei jeszcze bardziej uszkadzać osłabione struktury dziecięcego przewodu pokarmowego i ostatecznie wywołać zapalenie jelit u niemowlaka.

Poza niedotlenieniem w okresie okołoporodowym, czynnikami ryzyka martwiczego zapalenia jelit są także:

wrodzone wady serca,
transfuzje wymienne,
przedwczesne pęknięcie błon płodowych.

Martwicze zapalenie jelit – objawy

Martwica jelita to wyjątkowo poważny problem – jest ona bowiem nieodwracalna. Z tego właśnie powodu rozpoznanie choroby i jak najszybsze rozpoczęcie jej leczenia są konieczne. Wśród dolegliwości, które mogą sugerować martwicze zapalenie jelit płodu i noworodka, wymieniane są:

znaczne wzdęcie i powiększenie brzucha dziecka,
zmiany koloru skóry brzucha – zwykle staje się ona silnie zaczerwieniona,
biegunka,
obecność krwi w stolcu,
wymioty (nierzadko treścią żółciową).

Stan zapalny jelit u noworodków prowadzi również i do trudności z karmieniem dziecka (malec może być wyjątkowo niechętny do spożywania posiłków). Oprócz tego dzieci z martwiczym zapaleniem jelit mogą cechować się zmniejszoną aktywnością, możliwe jest także wystąpienie u nich problemów z oddychaniem oraz gorączki.

Powikłania martwiczego zapalenia jelit

Najgroźniejszym powikłaniem martwiczego zapalenia jelit może być zgon dziecka – to właśnie dlatego potencjalne objawy NEC wymagają pilnego skonsultowania się z lekarzem. Choroba może jednak skutkować i innymi komplikacjami. Jedną z nich może być perforacja jelita – w takim przypadku bakterie z przewodu pokarmowego mogą przedostawać się do różnych innych części organizmu, co skutkować może ostatecznie ogólnoustrojowym, rozsianym zakażeniem.

Schorzenie jest groźne również i z tego powodu, iż nawet przy zastosowaniu odpowiedniego leczenia wiąże się z ryzykiem wystąpienia zespołu krótkiego jelita (powikłanie prawdopodobne szczególnie u tych dzieci, u których w trakcie leczenia zaszła konieczność usunięcia znacznego fragmentu jelita) lub nawet niedrożność jelita u noworodka.

Diagnostyka martwiczego zapalenia jelit

Choćby cień podejrzenia, że u dziecka rozwija się martwica jelita cienkiego, prowadzi do konieczności udania się z małym pacjentem do placówki medycznej. Wstępnie wykonywane jest standardowe badanie lekarskie – podczas niego stwierdzane mogą być typowe dla NEC odchylenia, takie jak np. znaczne wzdęcie brzucha i zmiana zabarwienia powłok skórnych. U dziecka wykonywane są także badania obrazowe – zazwyczaj zlecane jest RTG brzucha, które umożliwia zaobserwowanie m.in. rozdęcia pętli jelitowych czy poszerzenia ich ścian. Pomocne bywa także USG brzucha.

Martwicze zapalenie jelit u wcześniaków skutkować może wystąpieniem różnych, nierzadko poważnych, zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej czy kwasowo-zasadowej. Z tego powodu pacjentom z podejrzeniem choroby wykonuje się szereg badań laboratoryjnych, które umożliwiają stwierdzenie takich odchyleń i w razie potrzeby rozpoczęcie ich korygowania.

Leczenie martwiczego zapalenia jelit

W leczeniu martwiczego zapalenia jelit absolutnie wymagane jest wstępnie czasowe zaprzestanie karmienia dziecka drogą doustną. Zarówno płyny, jak i niezbędne dziecku składniki odżywcze, są mu podawane w okresie leczenia drogą dożylną.Ponadto u pacjentów, u których wystąpi martwica jelita grubego, konieczne staje się korygowanie występujących zaburzeń wodno-elektrolitowych i kwasowo-zasadowych, a także swoista antybiotykoterapia.

Leczenie zachowawcze czasami nie jest jednak, niestety, wystarczające – w przypadku, gdy dojdzie do obumarcia znacznego odcinka jelita lub gdy u dziecka wystąpi perforacja, konieczna może stać się operacja jelit. Polegać ona może na resekcji martwiczo zmienionych pętli jelitowych lub na zaopatrzeniu perforacji. Czasami, zwłaszcza przy usuwaniu dużych odcinków jelita, konieczne może być wyprowadzenie u dziecka stomii (zazwyczaj czasowej – zwykle po pewnym czasie możliwe staje się odtworzenie ciągłości przewodu pokarmowego).

Martwicze zapalenie jelit z pewnością można uznać za jedno z poważniejszych schorzeń okresu noworodkowego – rokowania dzieci, u których rozwinie się ten problem, bywają naprawdę różne. Ogólnie śmiertelność w przebiegu NEC sięga 20–30 proc. To właśnie dlatego tak podkreśla się, by przy podejrzeniu choroby dzieckiem szybko zajmowali się odpowiedni specjaliści.

Schorzenie to jest typowe dla dzieci, aczkolwiek skutki martwiczego zapalenia jelit u dorosłych, którzy je przebyli, mogą być odczuwane przez całe życie. Występuję m.in. zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych z przewodu pokarmowego, powiązane z zespołem krótkiego jelita.

Martwicze zapalenie jelit u wcześniaków – opinia eksperta

Zdaniem eksperta

Monika Mikołajczyk neonatolog

Powikłaniem występującym u wcześniaków jest również martwicze zapalenie jelit. Schorzenie to może wystąpić również u noworodków urodzonych o czasie, które są narażone na niedotlenie w okresie okołoporodowym. Wcześniaki chorują, ponieważ ich przewód pokarmowy jest niedojrzały, a układ odpornościowy jeszcze niewydolny, co zwiększa ryzyko zakażenia. Do wystąpienia martwiczego zapalenia jelit predysponuje także zbyt późne rozpoczęcie żywienia doustnego, jak również to, że noworodki wymagają długotrwałego żywienia pozajelitowego.

Objawy martwicy jelit pojawiają się mniej więcej w 2-3 tygodniu życia – jest to wzdęcie, tkliwość brzuszka, wymioty, krwiste stolce, w ciężkich przypadkach może nawet rozwinąć się sepsa. Leczenie polega na zaprzestaniu żywienia doustnego, podawaniu substancji odżywczych drogą dożylną i stosowaniu silnych antybiotyków. Czasami konieczne jest przetaczanie krwi czy też, w ostatecznym przypadku, operacja.

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

Stevenson D.K., Blakely M.L., “Martwicze zapalenie jelit: choroba dziedziczona czy nabyta?”, Pediatria po Dyplomie, vol. 13, nr 1, luty 2009
Neu J., Walker W.A., „Necrotizing Enterocolitis”, N Engl J Med. Author manuscript; available in PMC 2013 Apr 17
https://www.healthline.com/health/necrotizing-enterocolitis

Opublikowano: 07.01.2019;

Oceń:

4.8

Tomasz Nęcki

Lekarz

Ukończył kierunek lekarski na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu.