Adrenoleukodystrofia – dziedziczenie, objawy, leczenie, dieta, rokowanie

Adrenoleukodystrofia – co to jest i jakie są przyczyny?

Adrenoleukodystrofia (choroba Siemerlinga-Creutzfeldta, ALD) to śmiertelna choroba genetyczna polegająca na gromadzeniu się cząsteczek kwasów tłuszczowych o bardzo długich łańcuchach (cząsteczka VLCFA) w ważnych dla funkcjonowania organizmu narządach, w tym mózgu i w korze nadnerczy. Przyczyną choroby jest mutacja genu ABCD1 znajdującego się na ramieniu długim chromosomu X. Chromosom X odpowiada u człowieka za determinację płci – u kobiet występują dwa chromosomy X, a u mężczyzn chromosom X i Y.

W przypadku kobiet do rozwinięcia się pełnoobjawowej adrenoleukodystrofii zmutowane musiałyby być obydwa chromosomy X (jeden odziedziczony po matce, a drugi po ojcu), na co szansa jest niewielka. U mężczyzn natomiast mutacja musi dotyczyć tylko jednego chromosomu X (dziedziczenie po matce) i dlatego ALD rozpoznawana jest głównie u dzieci płci męskiej.

Gen ABCD1 odpowiada za budowę białka uczestniczącego w procesie β-oksydacji peroksysomalnej. Zaburzenie tego procesu powoduje odkładanie się cząsteczek VLFA w ośrodkowym układzie nerwowym, czego skutkiem jest demielinizacja istoty białej i – w konsekwencji – objawy mózgowe.

Przeczytaj też: Tiki nerwowe – przyczyny, objawy, leczenie

Adrenoleukodystrofia – rodzaje (postacie) choroby

Adrenolekodystrofia w Polsce występuje z częstością 1 : 16 800 żywych urodzeń i jest najczęstszą dziedziczną chorobą powodującą demielinizację istoty białej.

Znanych jest kilka rodzajów adrenoleukodystrofii, różniących się od siebie natężeniem prezentowanych symptomów oraz czasem wystąpienia objawów:

• postać mózgowa noworodkowa,
• postać mózgowa dziecięca – występuje pomiędzy 3. a 10. rokiem życia,
• postać mózgowa młodzieńcza – występuje pomiędzy 10. a 21. rokiem życia,
• postać mózgowa dorosłych – objawy pojawiają się po 21. roku życia,
• adrenomieloneuropatia (AMN) – występuje zazwyczaj u dorosłych (po ukończeniu 21. roku życia), a zmiany demielinizacyjne dotyczą przede wszystkim rdzenia kręgowego,
• izolowana niedoczynność kory nadnerczy – zajęta jest kora nadnerczy, nie występują objawy neurologiczne,
• asymptomatyczna.

Objawy ALD zależą od momentu ujawnienia się choroby, jej stopnia zaawansowania oraz postaci, stosowanego leczenia i zmienności osobniczej.

Jakie są objawy adrenoleukodystrofii?

Symptomy adrenoleukodystrofii mają zazwyczaj narastający charakter – łatwo zauważalna jest progresja choroby. Drgawki mogą pojawić się na każdym etapie trwania choroby.

Objawy neurologiczne w początkowej fazie ALD to:

• zaburzenia pamięci,
• zmiany w zachowaniu,
• drażliwość, agresja,
• pogorszenie charakteru pisma,
• problemy z koncentracją,
• trudności w rozumieniu mowy innych,
• wycofanie,
• osłabienie słuchu.

Objawy neurologiczne w późniejszej fazie ALD obejmują:

• osłabienie wzroku,
• zaburzenia koordynacji,
• tiki,
• częste bóle głowy,
• problemy z zachowaniem równowagi,
• ataksję czuciową,
• paraplegię spastyczną dotyczącą kończyn dolnych,
• tetraplegię spastyczną,
• dysfagię,
• zaburzenia funkcji zwieraczy.

Rozwinięcie się pełnoobjawowej choroby w przypadku postaci mózgowych trwa około 3 lat i bardzo często prowadzi do śmierci lub stanu wegetatywnego.

Objawy spowodowane odkładaniem się cząsteczek VLFA w korze nadnerczy to:

• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej,
• utrata masy ciała,
• wymioty,
• bóle brzucha,
• nadmierna pigmentacja skóry,
• męczliwość.

Inne objawy występujące u chłopców chorujących na ALD obejmują hipogonadyzm (niedorozwój jąder), powiększenie piersi (ginekomastia), brak lub skąpe owłosienie w charakterystycznych dla mężczyzn miejscach, impotencję i bezpłodność.

Adrenoleukodystrofia – na czym polega leczenie?

Bardzo trudno mówić o leczeniu chorób genetycznych. Mutacja pojedynczego genu zazwyczaj dotyczy genomu znajdującego się w każdej żywej komórce organizmu i jak dotąd nie są znane możliwości, które pozwalają na jednoczasowe naprawienie tych wszystkich zmian.

Leczenie chorób genetycznych, jak na razie, opiera się na minimalizowaniu skutków mutacji i opóźnianiu oraz łagodzeniu objawów. W przypadku adrenoleukodystrofii dość dobre efekty może przynosić przeszczep szpiku, a dokładnie komórek macierzystych układu krwiotwórczego, które – zagnieżdżając się w mózgu – mogą pomagać w metabolizowaniu cząsteczek kwasów tłuszczowych o bardzo długich łańcuchach i przeciwdziałać procesom demielinizacyjnym.

Problemem może okazać się odrzucenie przeszczepu, a także zbyt późne rozpoczęcie terapii. Leczenie objawowe sprowadza się do podawania hormonów produkowanych w normalnych warunkach przez korę nadnerczy i gonady oraz intensywnej rehabilitacji opóźniającej wystąpienie ciężkich zaburzeń w układzie ruchu. Duże nadzieje niesie za sobą terapia genowa, która nie jest jednak jeszcze powszechnie stosowana.

Choroba ALD a dieta – jaką stosować?

Przyczyną adrenoleukodystrofii jest nadmierne gromadzenie się cząsteczek VLCFA w ważnych dla życia narządach, tak więc logicznym wydaje się ograniczenie podaży w diecie kwasów tłuszczowych zawierających w swojej budowie jedynie wiązania pojedyncze (nasycone kwasy tłuszczowe) i zastąpienie tych związków dużą ilością kwasów tłuszczowych zawierających w swojej budowie jedno wiązanie podwójne (nienasycone kwasy tłuszczowe).

Opisaną powyżej metodę opracowali rodzice dziecka cierpiącego na ALD we współpracy z chemikami. Od imienia tego dziecka został nazwany preparat zawierający dużą ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych – olej Lorenza, który częściowo blokuje konwersję tłuszczów do VLCFA.

Mimo że cząsteczki VLCFA mogą być syntezowane w organizmie z prostszych związków, olej Lorenza może hamować progresję choroby, o ile terapia zostanie zastosowana odpowiednio wcześnie.

Rokowanie w adrenoleukodystrofii

Rokowania w przypadku adrenoleukodystrofii zależą od etapu, na jakim choroba została wykryta. Adrenoleukodystrofia bardzo często w ciągu 5 lat od wystąpienia pierwszych objawów prowadzi do trwałego upośledzenia dotyczącego funkcji kognitywnych lub do śmierci.

Prawidłowe leczenie rozpoczęte na wczesnym etapie choroby może spowolnić lub zatrzymać rozwój jej objawów. Zwykle cięższy przebieg dotyczy dzieci. Kobiety będące heterozygotami mogą nie odczuwać skutków choroby lub prezentować pojedyncze objawy, najczęściej niezagrażające ich życiu.

Czytaj również: Przeszczep nerki – wskazania, przeciwwskazania, powikłania