PSA wolne – co to jest? Normy, badanie, interpretacja wyniku, cena

Czym jest i jaką rolę odgrywa PSA?

PSA (prostate specific antigen) to niewielkie białko, produkowane i wydzielane przez komórki nabłonkowe kanalików prostaty – niewielkiego gruczołu umiejscowionego wokół cewki moczowej mężczyzn. W prawidłowych warunkach prostata rozmiarem przypomina orzech włoski.

Oprócz produkcji PSA gruczoł krokowy (bo tak inaczej określana jest prostata) jest odpowiedzialny między innymi za syntezę płynu wchodzącego w skład męskiego nasienia. Jej pracę reguluje głównie dihydrotestosteron.

PSA w krwioobiegu może występować w formie dwóch frakcji:

• cPSA – czyli PSA związanego z białkami osocza;
• fPSA – czyli PSA wolne, niezwiązane z żadnymi białkami.

W rutynowej diagnostyce chorób prostaty oznacza się poziom PSA całkowitego, czyli obu wspomnianych frakcji. Jednak aby zwiększyć specyficzność oznaczeń i odróżnić łagodny przerost gruczołu krokowego od raka prostaty, lekarz może dodatkowo zlecić oznaczenie frakcji wolnego PSA.

Wskazania do oznaczenia PSA

Z uwagi na fakt, iż PSA jest dość czułym markerem chorób prostaty, w tym zwłaszcza raka prostaty, który dość długo może mieć bezobjawowy przebieg, zaleca się regularne monitorowanie jego poziomu u wszystkich mężczyzn po 45. roku życia.

Dodatkowymi czynnikami ryzyka, które powinny skłonić nas do wykonania badania PSA, są:

• występowanie raka prostaty wśród innych członków rodziny,
• wiek powyżej 65. roku życia (ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem),
• otyłość,
• zaburzenia hormonalne.

Oznaczenie poziomu PSA we krwi pacjenta pozwala również zdiagnozować takie jednostki chorobowe, jak:

• łagodny przerost gruczołu krokowego,
• ostre zapalenie prostaty,
• przewlekłe zapalenie prostaty.

Do wykonania badania PSA powinny skłonić nas takie objawy, jak:

• częstomocz,
• ból w trakcie oddawania moczu,
• uczucie parcia na mocz,
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
• zmiana zabarwienia moczu,
• utrudnione oddawanie moczu, w tym oddawanie moczu małymi kroplami,
• ból pleców lub miednicy,
• wyczuwalne palpacyjnie powiększenie gruczołu krokowego.

Wolne PSA – po co się je oznacza?

PSA wolne to badanie polegające na oznaczeniu stężenia niezwiązanego z białkami transportowymi antygenu sterczowego we krwi. By miało ono jakąkolwiek wartość diagnostyczną, oznaczenie to musi być wykonywane równolegle z oznaczeniem całkowitego PSA (tPSA) w tej samej próbce krwi. Następnie konieczne jest wyliczenie stosunku fPSA/tPSA, który jest cennym wskaźnikiem diagnostycznym, zwłaszcza w przypadku gdy u pacjenta obserwujemy podwyższony poziom PSA całkowitego.

Wskaźnik wolnego PSA jest wyjątkowo czułym markerem raka prostaty i pozwala różnicować go z innymi schorzeniami stercza, takimi jak chociażby łagodny przerost prostaty. Badanie to jest szczególnie przydatne u pacjentów, u których wynik oznaczenia całkowitego PSA nie był jednoznaczny, a w badaniu fizykalnym lekarz nie wyczuł żadnych patologicznych zmian w obrębie gruczołu krokowego.

Warto jednak pamiętać o tym, że samo badanie PSA, nawet uzupełnione o wolne PSA, nie pozwala na jednoznaczne postawienie diagnozy. Powinno ono zostać uzupełnione o badanie palpacyjne gruczołu krokowego per rectum oraz badanie USG.

Wolne PSA – wskazania do wykonania

Badanie wolnego PSA wykonuje się w ramach poszerzonej diagnostyki chorób prostaty, głównie w celu odróżnienia raka stercza od niezłośliwych schorzeń gruczołu krokowego.

W przypadku raka prostaty obserwuje się również często zmiany stężenia PSA całkowitego i wolnego, w celu oceny skuteczności wdrożonego leczenia i monitorowania ewentualnej wznowy choroby.

Jak wygląda badanie PSA wolnego?

Materiałem do badania PSA wolnego, jak i całkowitego jest pobranie surowicy krwi żylnej, zwykle z żyły łokciowej. Najlepiej na badanie zgłosić się w godzinach porannych, nie trzeba być na czczo.

Co może zawyżać wyniki badania PSA? Uzyskane wyniki mogą być niewiarygodne, jeżeli przed badaniem pacjent:

• był aktywny seksualnie,
• jeździł na rowerze,
• miał wykonywaną biopsję prostaty,
• w niedługim odstępie czasu miał wykonywane badanie USG prostaty,
• zażywa niektóre leki, takie jak metotreksat lub cyklofosfamid.

Ile powinno wynosić wolne PSA?

Wolne PSA (fPSA) ze względu na fakt, iż nie jest oznaczeniem samodzielnym, a jedynie parametrem służącym do obliczenia wskaźnika fPSA/tPSA, nie posiada wartości referencyjnych. Uzyskany w badaniu krwi wynik wolnego PSA powinien być każdorazowo zestawiony z wynikiem oznaczenia PSA całkowitego we krwi.

Wskaźnik wolnego PSA do PSA całkowitego ma wartość diagnostyczną jedynie w przypadku, kiedy stężenie PSA całkowitego osiąga wartości powyżej 4 ng/ml (w niektórych przypadkach może to być już 2 ng/ml).

Najlepiej, jeżeli wolne PSA stanowi minimum 25% całkowitego PSA we krwi pacjenta. Wtedy z dużym prawdopodobieństwem przyczyną dolegliwości jest łagodny rozrost stercza. Im procent wolnego PSA jest niższy, tym większe ryzyko, że mamy do czynienia ze schorzeniami złośliwymi. Zwłaszcza wartości poniżej 10%, połączone z innymi objawami klinicznymi, świadczą o rozwoju raka prostaty.

Warto pamiętać, że stężenie PSA całkowitego zmienia się wraz z wiekiem pacjenta, dlatego ważne jest nie tylko odniesienie uzyskanego wyniku do wartości referencyjnych, ale także monitorowanie jego zmiany w regularnych odstępach czasu (najczęściej rok do roku). W trakcie interpretacji wyniku lekarz uwzględnia ponadto stan kliniczny pacjenta oraz choroby współistniejące.

Ile kosztuje badanie PSA wolnego?

Badanie poziomu PSA we krwi może być refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, jeżeli jest wykonywane na podstawie skierowania od lekarza specjalisty, np. urologa, seksuologa lub onkologa. Jeżeli natomiast decydujemy się oznaczyć PSA wolne i PSA całkowite prywatnie, musimy liczyć się z kosztem około 30-60 złotych. Badanie to jest wykonywane w większości laboratoriów diagnostycznych.