Płytki krwi – badanie – co oznacza małopłytkowość i nadpłytkowość?

Co to są płytki krwi (trombocyty, PLT)?

Płytki krwi nazywane są inaczej trombocytami. Na wynikach laboratoryjnego badania krwi oznaczane są najczęściej jako PLT. Razem z czerwonymi i białymi krwinkami stanowią elementy morfotyczne krwi.

Znajdują się w niej przez ok. 8–10 dni. Pełnią istotną funkcję w utrzymaniu hemostazy (hemostazą nazywamy mechanizmy zapewniające prawidłowy przepływ krwi w naczyniach i zapobiegające przedostawaniu się jej poza naczynia krwionośne).

W przypadku uszkodzenia naczynia krwionośnego – np. w wyniku przecięcia skóry – płytki ulegają aktywacji, adhezji (czyli przyleganiu do miejsca zranienia) i agregacji („zlepianiu się”). Dzięki temu dochodzi do powstania wstępnej blokady powstrzymującej wypływ krwi poza naczynia. Ta tzw. hemostaza pierwotna prowadzi do powstania czopu płytkowego – jest on jednak zbyt słaby, aby trwale zamknąć uszkodzenie.

Po agregacji płytki krwi ulegają tzw. degranulacji – uwalniają swoją zawartość na zewnątrz. Dzięki temu – równocześnie z tworzeniem czopu – pomagają w rozpoczęciu aktywacji pozostałych elementów układu krzepnięcia. Biorą więc udział w procesie krzepnięcia krwi.

Układ krzepnięcia może działać prawidłowo, wyłącznie jeśli płytki krwi obecne są w odpowiedniej liczbie i jeśli są zdolne do właściwego wypełniania swoich zadań. W innym przypadku nie jest możliwe utworzenie stabilnego skrzepu, co prowadzi do przedłużających się i nasilonych krwawień.

Liczba płytek krwi – kiedy oznaczać w morfologii?

Badanie liczby płytek krwi wskazane jest w przypadku wystąpienia objawów sugerujących obniżenie ich ilości i tych związanych z nieprawidłowym krwawieniem. Należą do nich:

• łatwe powstawanie sińców (siniaków) lub pojawienie się sińców o niewyjaśnionym pochodzeniu;
• przedłużone krwawienie po drobnych zranieniach;
• częste krwotoki z nosa;
• krwawienie z przewodu pokarmowego – obejmuje ono również obecność tzw. krwi utajonej w stolcu;
• silne krwawienia miesiączkowe;
• pojawienie się małych czerwonych punkcików na skórze, podobnych do wysypki (tzw. wybroczyn);
• pojawienie się małych sinawych plam na skórze, które nie bledną przy ucisku – są one spowodowane przez krwawienia podskórne.

Objawami występującymi w takich przypadkach są te związane z nadmiernym wykrzepianiem lub nieprawidłowe krwawienia, jeśli zwiększeniu liczby płytek towarzyszy upośledzenie ich działania.

Nadpłytkowość najczęściej nie daje jednak zauważalnych objawów, wykrywana jest więc przy okazji innych badań. Płytki krwi bada się również w ramach diagnostyki chorób szpiku.

Morfologia krwi obwodowej – jak wygląda badanie płytek krwi?

Próbkę badaną stanowi krew pobrana najczęściej z żyły w okolicy dołu łokciowego przy użyciu jednorazowej igły i probówki.

Przed wykonaniem oznaczenia należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach – niektóre z nich mogą wpłynąć na otrzymane wyniki. Należy unikać dużego wysiłku fizycznego na dobę przed badaniem, a na samo pobranie przyjść wypoczętym. Badanie przeprowadza się na czczo.

Po wyjęciu igły należy uciskać miejsce wkłucia przez kilka minut, szczególnie jeśli występuje nadmierne krwawienie. Zapobiegnie to wyciekowi krwi z żyły. Próbka zostanie poddana analizie z użyciem automatycznego analizatora. Wynik badania dostępny jest zwykle tego samego lub następnego dnia.

Płytki krwi – norma

Prawidłowa liczba płytek krwi zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci mieści się w zakresie 150–400 tys./μl (G/l). Niektórzy specjaliści podają górną granicę normy płytek krwi na poziomie 450 G/l. Wartości referencyjne mogą różnić się nieznacznie zależnie od laboratorium. Należy zaznaczyć, że układ krzepnięcia wykazuje dużą rezerwę względem płytek krwi.

Poniżej tej wartości zaczynają pojawiać się samoistne krwawienia – w tym do narządów wewnętrznych – natomiast obniżenie poniżej 10 tys./μl uznaje się za stan zagrożenia życia.

Czasami poza liczbą płytek krwi oznacza się ich parametry:

• MPV (Mean Platelet Volume – średnia objętość płytki); zakres normy 7,4–10,4 fl;
• PDW (Platelet Distribution Width – wskaźnik anizocytozy płytek krwi).

Zakresy normy różnią się zależnie od laboratorium.

Trombocytoza i trombocytopenia a wyniki badań krwi

Podwyższona liczba trombocytów we krwi nazywana jest nadpłytkowością lub trombocytozą, obniżona natomiast – trombocytopenią.

Wysokie i podwyższone płytki krwi (nadpłytkowość, trombocytoza)

Trombocytoza najczęściej pojawia się jako reakcja na obecną w organizmie nieprawidłowość niezwiązaną bezpośrednio z płytkami krwi – jest to tzw. trombocytoza reaktywna. Mogą do niej prowadzić stany, takie jak:

• nowotwory (np. płuc, jajnika),
• niedokrwistość (szczególnie z niedoboru żelaza i hemolityczna),
• choroby zapalne (w tym nieswoiste choroby zapalne jelit czy reumatoidalne zapalenie stawów),
• choroby infekcyjne (np. gruźlica),
• usunięcie śledziony,
• przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych.

Bywa również, że trombocytoza jest jedynie objawem przejściowym – ma to miejsce:

• po dużym wysiłku fizycznym,
• po dużej utracie krwi (np. w trakcie zabiegu operacyjnego),
• w trakcie rekonwalescencji po nadmiernym spożyciu alkoholu (i związanym z nim niedoborem witaminy B₁₂ i kwasu foliowego).

W innych chorobach mieloproliferacyjnych i mielodysplastycznych (w tym w przewlekłej białaczce szpikowej i czerwienicy prawdziwej) możemy obserwować podobną sytuację.

Niskie płytki krwi (małopłytkowość)

Do obniżenia liczby płytek we krwi (małopłytkowości) mogą prowadzić dwa rodzaje zaburzeń – choroby szpiku, w których efekcie zaburzony zostaje proces produkcji płytek krwi (trombocytów) oraz powstają stany, w których płytki są zbyt szybko zużywane lub niszczone. Do pierwszej sytuacji może dochodzić:

• w wyniku uszkodzenia szpiku podczas leczenia nowotworów (radio- i chemioterapia),
• przez niektóre leki (w tym: chinidynę, digoksynę, wankomycynę i inne),
• przez nowotwory rozwijające się w obrębie szpiku (np. białaczki, przerzuty),
• w przebiegu niedokrwistości aplastycznej.

Nadmierne zużycie, niszczenie płytek krwi i utratę trombocytów również obserwujemy w wielu przypadkach – do najważniejszych należą:

• stany, w których organizm wytwarza przeciwciała przeciw trombocytom (np.: pierwotna małopłytkowość immunologiczna, toczeń układowy, zespół HIT typu I – powikłanie leczenia heparyną niefrakcjonowaną);
• stany masowego wykrzepiania (np.: DIC – zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, zespół hemolityczno-mocznicowy, plamica zakrzepowa małopłytkowa);
• utrata płytek krwi z powodu przewlekłych krwawień – np. z wrzodu żołądka czy w przypadku schorzeń, takich jak: marskość wątroby, powiększenie śledziony oraz sepsa.

Analiza parametrów MPV i PDW może być pomocna w różnicowaniu przyczyn nieprawidłowego wyniku badania liczby płytek krwi.