Jad owadów
Alergia na jad owadów jest schorzeniem często spotykanym. W Europie najczęściej odnotowywane są przypadki występowania alergii na jad owadów zaliczanych do rzędu błonkoskrzydłych – pszczoły, osy, trzmiele i szerszenie. Zdecydowanie najczęściej objawy choroby alergicznej obserwowane są w wyniku pokąsania przez osy, a w dalszej kolejności przez pszczoły i szerszenie. Warto pamiętać jednak o tym, że jad każdego owada może być substancją mającą właściwości alergizujące, a to, czy dojdzie po kontakcie z nim do ich wystąpienia, zależy przede wszystkim od sprawności funkcjonowania układu immunologicznego organizmu. Objawy uczulenia po użądleniu są spowodowane obecnymi w jadzie owadów białkami.
Objawy alergii na jad owadów
W przypadku alergii na składowe jadu owadów bardzo charakterystyczne jest występowanie związku czasowego pomiędzy użądleniem, kiedy to dochodzi do kontaktu z jadem owada a pojawieniem się objawów reakcji alergicznej. Zazwyczaj okres pomiędzy ekspozycją na jad a wystąpieniem pierwszych objawów waha się pomiędzy kilkoma minutami a kilkoma godzinami. Warto jednak zaznaczyć, że u osób z bardzo nasiloną alergią możliwe jest pojawienie się objawów natychmiast po użądleniu. Wszystkie objawy towarzyszące alergii na jad owadów możemy podzielić na miejscowe i uogólnione. Do objawów miejscowych, czyli takich, które pojawiają się w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca użądlenia, zaliczamy:
- zaczerwienienie,
- pokrzywka miejscowa,
- obrzęk (zazwyczaj jest to zmiana o średnicy 10 cm lub większa, utrzymująca się co najmniej 24 godziny),
- ból,
- pieczenie,
- świąd.
Zmiany miejscowe w zdecydowanej większości przypadków dotyczą kończyn (częściej górnych niż dolnych), inna ich lokalizacja jest spotykana rzadziej (twarz, szyja, język, brzuch). Objawy miejscowe nie stanowią zwykle zagrożenia dla życia chorego, wyjątek stanowi tutaj obrzęk powstający w wyniku użądlenia języka czy też warg, gdyż może on utrudniać oddychanie. Większe znaczenie z medycznego punktu widzenia mają uogólnione objawy reakcji alergicznej, gdyż mogą one zagrażać życiu osoby uczulonej. Zaliczamy do nich:
- uogólnione, czyli zajmujące znaczącą powierzchnię ciała chorego zmiany skórne – pokrzywka (skóra jest silnie zaczerwieniona, są obecne bąble, zawsze towarzyszy silnie nasilone uczucie swędzenia),
- obrzęk naczynioruchowy – z reguły dotyczy tych okolic naszego ciała, które posiadają bogatą sieć naczyń krwionośnych, czyli okolic oczu, ust, ale też krocza,
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunki, w bardzo ciężkich przypadkach może pojawić się nietrzymanie moczu i stolca – aczkolwiek jest to zjawisko rzadko występujące,
- nieprawidłowości ze strony układu nerwowego – zaburzenia świadomości, nadmierne pobudzenie, splątanie, bóle oraz zawroty głowy, utrata przytomności,
- uczucie ucisku w klatce piersiowej,
- gwałtowne obniżenie ciśnienia krwi,
- objawy dotyczące układu oddechowego – duszność, trudności w oddychaniu, świszczący oddech, chrypka, trudności w połykaniu; za ich wystąpienie odpowiedzialny jest obrzęk dróg oddechowych prowadzący do ich zwężenia, co stanowi mechaniczną przeszkodę w przepływie powietrza,
- sinica,
- wstrząs anafilaktyczny – to najcięższa manifestacja kliniczna reakcji alergicznej na jad owadów.
Diagnostyka alergii na jad owadów
W większości przypadków postawienie rozpoznania alergii na jad owadów nie stwarza lekarzowi większych trudności, gdyż już sam wywiad z chorym jest dość charakterystyczny. Podczas rozmowy z chorym powinny zostać zadane pytania mające na celu ustalenie następujących danych:
- gatunek owada,
- okoliczności i liczba użądleń,
- czy po użądleniu żądło pozostało w skórze chorego, czy i jak je usunięto,
- czy jest to pierwszy kontakt z jadem danego owada, czy też któryś z kolei,
- czas, który upłynął od użądlenia do wystąpienia objawów,
- czy zastosowano leczenie – jeśli tak, to jakie i jaki skutek odniosło,
- czy ktoś z członków najbliższej rodziny jest uczulony,
- o jakiej porze dnia wystąpiło użądlenie.
Kolejnym etapem diagnostyki jest badanie fizykalne oraz zlecenie badań dodatkowych, takich jak:
- testy skórne – polegają one na podaniu małych ilości specjalnie rozcieńczonego roztworu alergenu na skórę lub śródskórnie i obserwacji, czy pojawi się odczyn miejscowy w postaci zaczerwienienia i obrzęku. Ważne jest pamiętanie o tym, że testy skórne powinny być przeprowadzone nie wcześniej niż po upływie 2 tygodni od dnia użądlenia, ponieważ wykonane szybciej mogą dać niewiarygodne wyniki;
- oznaczanie w surowicy przeciwciał klasy IgE – oznaczyć należy całkowity poziom tych przeciwciał oraz miano tych, które są swoiste dla danego alergenu;
- próby prowokacyjne – badanie to można przeprowadzić tylko u chorych w trakcie immunoterapii swoistej i ma ono na celu potwierdzenie skuteczności tego typu postępowania leczniczego. Nie powinny być one przeprowadzane u wszystkich osób z objawami alergii na jad owadów, gdyż podczas ich wykonywania istnieje pewne ryzyko wystąpienia bardzo ciężkich reakcji uczuleniowych.
Leczenie alergii na jad owadów
Można wyróżnić dwa rodzaje leczenia osób cierpiących z powodu alergii na jad owadów – postępowanie doraźne i immunoterapię swoistą. Postępowaniem doraźnym są czynności, które są podejmowane bezpośrednio po użądleniu i wystąpieniu objawów alergii, obejmujące zarówno usunięcie żądła, jak i podawanie leków. Rodzaj stosowanych środków leczniczych w dużej mierze zależy od stopnia ciężkości prezentowanej przez chorego reakcji uczuleniowej. W przypadku łagodnie przebiegającej, miernie nasilonej pokrzywki leczeniem wystarczającym będzie podanie leku przeciwhistaminowego, a jeśli jest ona bardzo nasilona lub obecny jest obrzęk naczynioruchowy, to konieczne staje się podanie dodatkowo glikokotrykosteroidów. W sytuacjach stanowiących zagrożenie życia (np. obrzęk krtani, silna obturacja oskrzeli czy też wstrząs anafilaktyczny) lekiem z wyboru jest adrenalina. Należy pamiętać o tym, że zawsze konieczna jest obserwacja chorego, gdyż objawy po krótkotrwałym pozornym polepszeniu stanu chorego czasami powracają. Drugim rodzajem leczenia w przypadku alergii na jad owadów jest tak zwana immunoterapia swoista (zwana również odczulaniem). Polega ona na podawaniu choremu stopniowo zwiększanych dawek alergenu, co ma na celu niejako przyzwyczajenie organizmu do tego związku i tym samym wyeliminowanie nadmiernej jego odpowiedzi w kontakcie z tym alergenem. Metoda ta może być stosowana zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych, aczkolwiek może być stosowana tylko w ściśle określonych przypadkach, kiedy to objawy alergii są bardzo silnie wyrażone i pod warunkiem znajomości owada, którego jad je powoduje.
