Anafilaksja i szok (wstrząs) anafilaktyczny – co to jest?
Anafilaksja określana jest częściej jako szok anafilaktyczny lub wstrząs anafilaktyczny. To nagła reakcja organizmu która wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Stan ten jest następstwem działania alergenu i wyrazem najgroźniejszej dla zdrowia i życia reakcji organizmu na działanie tego alergenu.
W razie braku szybkiej pomocy medycznej może prowadzić do śmierci. Już po kilku minutach od początku ekspozycji na czynnik uczulający, pacjent zdradza pierwsze objawy wstrząsu anafilaktycznego potencjalnie zagrażające życiu, takie jak trudności w oddychaniu. Reakcja anafilaktyczna daje też szereg innych symptomów, które dość łatwo zauważyć i odpowiednio zinterpretować (np. duszność, obrzęki na twarzy, wysypka).
Postępowanie w razie anafilaksji obejmuje pierwszą pomoc i kwalifikowaną na miejscu zdarzenia w postaci zastrzyku z adrenaliny. Konieczne jest dalsze leczenie szpitalne i szczegółowa diagnostyka. W przypadku podejrzenia wystąpienia reakcji anafilaktycznej, zawsze należy wezwać zespół pogotowia medycznego.
Najlepszym sposobem uniknięcia szoku anafilaktycznego jest postępowanie zgodnie z planem radzenia sobie z anafilaksją oraz noszenie przy sobie automatycznej strzykawki z adrenaliną. Lekarz może skierować chorego do alergologa, który dostosuje plan do indywidualnych potrzeb konkretnej osoby.
Postępowanie podczas szoku anafilaktycznego obejmuje zastrzyk adrenalinowy, wykonywany zwykle przy pomocy automatycznych strzykawek z adrenaliną.
Jakie są objawy reakcji anafilaktycznej?
Ostra reakcja alergiczna występuję wówczas, gdy system odpornościowy reaguje z ogromną intensywnością na substancję w środowisku chorego, która zwykle jest nieszkodliwa. Organizm wytwarza wówczas przeciwciała atakujących alergen, co jest początkiem wielu reakcji systemu immunologicznego.
Alergie mogą mieć przebieg lekki, umiarkowany lub ostry. Anafilaksja jest najostrzejszą reakcją alergiczną. Szacuje się, że może dotyczyć nawet jedną na dwieście osób.
Objawy ostrej reakcji anafilaktycznej mogą pojawić się w przeciągu kilku minut – średnio po około 20 minutach od wystawienia na działanie alergenu. Na początku, symptomy mogą być łagodne. Szybko nasilają się i kończą często dramatycznymi wydarzeniami.
Typowe objawy szoku anafilaktycznego to:
- obrzęk twarzy, w tym opuchnięcie ust, języka i powiek;
- obrzęk gardła i krtani powodujący problemy z oddychaniem, uczucie duszenia się, świst oddechowy, kaszel, trudności w mówieniem, chrypkę;
- zaczerwienienie skóry całego ciała;
- pokrzywka na skórze (czerwone krostki na skórze całego ciała);
- lekki lub silny ból brzucha;
- wymioty;
- spadek ciśnienia krwi;
- utratę przytomności;
- bladość skóry i wiotkość ciała, mięśni (zwłaszcza u małych dzieci).
Co jest przyczyną anafilaksji?
Najczęstsze alergeny wywołujące anafilaksję to składniki pokarmowe, leki, jad owadów.
Każdy rodzaj pożywienia może wywołać szok anafilaktyczny. Jednakże, alergeny znajdujące się w jedzeniu, które wywołują 90 procent reakcji alergicznych to: skorupiaki (takie jak homary, krewetki i kraby), jajka, ryby, mleko, orzeszki ziemne, inne orzechy (takie jak migdały, orzechy nerkowca, orzechy włoskie), sezam i produkty sojowe.
Wstrząs anafilaktyczny jest szczególnie silnie kojarzony z wszelkimi pogryzieniami i użądleniami. Rzeczywiście z tej przyczyny zdarza się często. Nie zawsze jednak rozwija się po jednorazowym pokąszeniu. Bywa, że pacjent musi otrzymać określoną dawkę alergenu, a więc narażony jest na rozwój objawów szoku anafilaktycznego po kilkukrotnym pożądleniu lub ukąszeniu w bardo krótkim czasie. Szczególnie częstą przyczyną anafilaksji jest jad owadów – włączając w to pszczoły, mrówki, kleszcze i osy.
Warto wspomnieć również o lekach. Jako przyczynę wstrząsu warto wskazać przede wszystkim penicylinę. Na liście są także leki dostępne na receptę – aspiryna, a nawet leki ziołowe. Do nietypowych alergenów zalicza się środki znieczulające i lateks. W wielu przypadkach, pomimo wyczerpujących badań, nie udaje się zidentyfikować alergenów, na które podatny jest chory.
Ważne są także czynniki ryzyka, które zwiększają ryzyko wystąpienia objawów anafilaksji. Niektórzy ludzie są bardziej podani na jej wystąpienie. Wskazuje się tutaj zdiagnozowanych już alergików. W grupie ryzyka są chorzy na astmę z powodu obturacji (zwężenia światła dróg oddechowych).
Badania i leczenie wstrząsu anafilaktycznego
Badania wykorzystywane przy rozpoznaniu anafilaksji obejmują wywiad medyczny, ogólne badanie lekarskie, badanie krwi w celu wykrycia obecności przeciwciał oraz testy alergiczne skórne. Lekarz może zlecić badania w celu wykluczenia innych chorób, które mogą dawać objawy podobne do reakcji anafilaktycznej (np. utrata przytomności występuje również w przypadku padaczki).
Nie ma leku na anafilaksję. Sposób postępowania ukierunkowany jest na udzielnie szybkiej pomocy medycznej. Kluczowe pozostaje podanie zastrzyku z adrenaliny – domięśniowy zastrzyk adrenalinowy (zwykle w mięsień uda) jest używany za najważniejszy element leczenia reakcji anafilaktycznej.
Po unormowaniu stanu pacjenta kluczowe pozostaje jego dalsze diagnozowanie. To prowadzone jest głównie w specjalistycznej przychodni alergologicznej. Regularne wizyty kontrolne u alergologa będą konieczne do końca życia.
Jak zapobiegać reakcji anafilaktycznej?
Najlepszym sposobem na ograniczenie ryzyka wystąpienia wstrząsu jest unikanie narażenia na działanie alergenu. Ważne jest zdobycie wiedzy i umiejętne identyfikowanie alergenów. Kluczowe jest, aby osoby odpowiedzialne za pierwszą pomoc w miejscu pracy chorego (lub innych miejscach odwiedzanych przez niego regularnie) zostały powiadomione o miejscu przechowywania automatycznej strzykawki z adrenaliną oraz sposobie jej użycia.
Można nosić bransoletkę, która w razie zagrożenia życia i utraty przytomności będzie wskazówką dla ratowników medycznych o skłonności do ostrej reakcji na działanie alergenu.
Szczególną grupę, którą należy otoczyć opieką stanowią dzieci. Maluch powinien wiedzieć jak najwięcej o stanie swego zdrowia biorąc pod uwagę jego wiek i poziom zrozumienia kwestii medycznych. Jeśli alergeny dziecka znajdują się w jedzeniu, należy zgłosić to opiekunom i przestrzec przed tym, aby dzieci dzieliły się jedzeniem w przedszkolu lub szkole. O zagrożeniu powinna wiedzieć także grupa rówieśnicza. Dorośli z kolei powinni dokładnie czytać skład produktów spożywczych, a restauracjach informować o skłonności do alergii.
