Przyczyny zapalenia odbytnicy
Przyczyny zapalenia odbytnicy mogą być podzielone na trzy duże grupy:
- przyczyny infekcyjne – zarówno infekcje bakteryjne (zakażenie Chlamydia trachomatis, krętkiem kiły lub dwoinką rzeżączki), grzybicze (drożdżaki z rodzaju Candida), jak i wirusowe (głównie wirusy opryszczki pospolitej);
- nieswoiste choroby zapalne jelit (najczęściej wrzodziejące zapalenie jelita grubego, rzadziej choroba Leśniowskiego-Crohna);
- przyczyny jatrogenne, czyli spowodowane działaniami lekarskimi (po leczeniu antybiotykami lub radioterapii nowotworów zlokalizowanych w obrębie miednicy, np. raka prostaty).
Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?
Objawy zapalenia odbytnicy
Zapalenie odbytnicy daje niecharakterystyczne objawy, które dotyczą większości chorób dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Należą do nich:
- krew w stolcu,
- ropny lub śluzowy wyciek z odbytu,
- bolesne lub niebolesne parcie na stolec,
- uczucie niepełnego wypróżnienia,
- bóle okolicy odbytu.
Objawy mogą się utrzymywać od jakiegoś czasu, powoli narastając (choroba przewlekła) lub wystąpić nagle, np. w postaci krwotoku (choroba ostra).
Predyspozycje do zapalenia odbytnicy
Do wystąpienia zapalenia odbytnicy, poza głównym czynnikiem sprawczym, predysponuje szereg stanów osłabiających śluzówkę odbytnicy. Są nimi:
- nadużywanie środków przeczyszczających, w szczególności silnych (np. bisakodylu, który podrażnia ściany jelit),
- przewlekłe zaparcia prowadzące do mikrourazów,
- bierne stosunki seksualne analne,
- urazy śluzówki odbytu,
- alergie pokarmowe,
- pierwotne i wtórne niedobory odporności (np. zakażenie wirusem HIV),
- rak odbytnicy lub kanału odbytu,
- stosowanie leków doodbytniczych w nadmiarze (głównie czopków).
Diagnostyka zapalenia odbytnicy
Podczas zbierania wywiadu wskazana jest ścisła współpraca pomiędzy lekarzem i chorym. Lekarz może pytać między innymi o:
- zachowania seksualne (przebyte stosunki analne bierne w ostatnim czasie, stan zdrowia partnera seksualnego, ryzykowne zachowania seksualne, seks bez prezerwatywy z nieznanym partnerem),
- stosowane leki, w tym antybiotyki,
- dietę i stosowanie środków przeczyszczających,
- przebyte choroby i sposoby ich leczenia,
- infekcje (w tym status HIV).
Nieodzowną częścią oceny stanu pacjenta jest badanie per rectum (przez odbyt), które, w przypadku zapalenia odbytnicy, może być nieprzyjemne i bolesne – lekarz musi jednak wykluczyć inne stany, które mogą powodować objawy podobne do proctitis, takie jak występowanie polipowatej masy w odbytnicy (co może wskazywać na raka).
Rozpoznanie zapalenia odbytnicy stawia się na podstawie badania rektoskopowego kanału odbytu i odbytnicy. Gdy z wywiadu nasuwa się podejrzenie tła infekcyjnego, dodatkowo pobierany jest materiał na wymaz (hodowlę drobnoustrojów). Zmiany sugerujące nieswoiste zapalenie jelita wymagają poszerzenia diagnostyki o pełne badanie jelita grubego (kolonoskopię) i pobranie wycinków do badania. Dodatni wynik w kierunku infekcji wymaga wykonania testu na obecność wirusa HIV oraz konsultację lekarską partnera seksualnego pacjenta.
Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?
Leczenie zapalenia odbytu
Leczenie zapalenia odbytu jest ukierunkowane na przyczynę choroby. Lekarz może zalecić modyfikację nawyków higienicznych oraz dietetycznych o:
- szczególną dbałość o higienę okolic odbytu – dokładne mycie wodą z nieuczulającymi środkami higienicznymi (np. płynami do higieny intymnej dla kobiet lub mężczyzn),
- podmywanie okolic odbytu (poprzez specjalną deskę, bidet lub w wannie) zamiast podcierania papierem toaletowym po defekacji,
- spożywanie dużej ilości płynów (wody mineralnej niegazowanej),
- spożywanie pokarmów bogatych w błonnik pokarmowy.
Celem leczenia zapalenia odbytnicy powinna być likwidacja przyczyny lub łagodzenie objawów. Polega ono na stosowaniu:
- antybiotykoterapii – w przypadku infekcji bakteryjnej,
- leków przeciwgrzybiczych lub przeciwwirusowych – w przypadku stwierdzenia odpowiadających im infekcji,
- niesterydowych leków przeciwzapalnych pod kontrolą lekarza,
- innego leczenia objawowego (np. wlewek, czopków) – wyłącznie po zaleceniu ich przez lekarza,
- leczenia na nieswoiste choroby zapalne jelit (np. sulfasalazyny) – w przypadku ich stwierdzenia.
Zapobieganie zapaleniu odbytnicy
U osoby, u której wystąpiło zapalenie odbytnicy, istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia tego stanu po raz kolejny. W celu zapobieżenia nawrotowi zaleca się:
- modyfikację nawyków żywieniowych (więcej błonnika, minimum 2–3 litry niegazowanej wody mineralnej dziennie, unikanie produktów, na które się jest uczulonym),
- zmianę zachowań seksualnych (stały partner seksualny lub stosowanie prezerwatyw),
- unikanie stosowania środków przeczyszczających (do stosunkowo bezpiecznych zalicza się makrogole),
- zachęcenie swojego partnera seksualnego do diagnostyki pod kątem czynnika sprawczego zapalenia odbytnicy (jeżeli była nim wcześniej infekcja).
W przypadku podejrzenia nawrotu zapalenia odbytnicy należy udać się do lekarza i nie próbować samodzielnego leczenia.
Zapalenie odbytnicy a radioterapia
Zapalenie odbytnicy wywołane radioterapią jest szczególnym rodzajem zapalenia odbytnicy, z uwagi na genezę choroby oraz wyjątkowo trudne leczenie. Występować może po napromienieniu nowotworów:
- odbytnicy,
- esicy,
- odbytu,
- szyjki macicy,
- trzonu macicy,
- prostaty,
- pęcherza moczowego,
- jąder.
Jest przewlekłą chorobą błony śluzowej odbytnicy, spowodowaną działaniem promieniowania jonizującego i upośledzeniem możliwości naprawy powstałych uszkodzeń. Często zmiany zapalne są minimalne lub nie występują.
Leczenie zapalenia odbytnicy wywołanego radioterapią jest uciążliwe, a choroba często nie ustępuje. Możliwe do stosowania metody obejmują:
- wlewki ze sterydami (np. hydrokortyzonem w dawce 100 mg dwa razy dziennie),
- wlewki ze sukralfatem (środkiem ochronnym dla śluzówek przewodu pokarmowego),
- wlewki zawierające kwasy tłuszczowe o krótkim łańcuchu,
- endoskopową koagulację (przyżeganie) laserem argonowym,
- krioablację miejsc zmienionych chorobowo,
- ostrzyknięcia formaliną.
Czytaj również: Krioablacja – wskazania do zabiegu, przebieg, powikłania, skuteczność
