Czym jest daltonizm?
Daltonizm opisany został po raz pierwszy przez angielskiego fizyka Johna Daltona. Naukowiec sam cierpiał z powodu tej wady. Daltonizm jest dziedziczną anomalią widzenia barw, odznaczającą się całkowitą bądź częściową niezdolnością odróżnienia dwóch kolorów – czerwonego od zielonego. Brak możliwości normalnego rozróżniania koloru czerwonego od zielonego w dużym stopniu pogarsza jakość życia, uniemożliwia prowadzenie samochodu, samodzielne zażywanie leków, wyklucza możliwość wykonywania pewnych zawodów oraz bezpieczne poruszanie się po ulicach czy choćby zdiagnozowanie u siebie ciężkiej choroby.
W przypadku daltonizmu bardzo ważne jest rozróżnienie dwóch pojęć:
- "niedowidzenie barw" (trichromatyzm, nazywany też daltonizmem częściowym) – w grupie ludzi z tą wadą wszystkie czopki oka działają prawidłowo,
- "ślepota barw" (dichromatyzm, nazywany też daltonizmem) – w tym przypadku czopki czerwone i zielone są niewykształcone bądź występuje ich całkowity brak.
Jakie barwy widzi daltonista?
Badania naukowe wykazały, iż wzrok, przekazuje nam najwięcej informacji do mózgu, spośród wszystkich zmysłów, bo aż do 90%. Umożliwia nam dostrzeganie, rozróżnianie, klasyfikowanie oraz identyfikowanie osób, zwierząt, przedmiotów, ich wielkości, kształtu, barwy oraz ruchu. Jedną z powszechnie znanych wad wzroku jest właśnie daltonizm.
Za widzenie barw odpowiadają czopki (a dokładnie ich trzy rodzaje), które znajdują się w siatkówce oka – wewnętrznej, światłoczułej części gałki ocznej. Ich rola polega na odbiorze barw. Każdy czopek zawiera charakterystyczny dla siebie fotopigment, który reaguje na różną, specyficzną dla siebie długość fal świetlnych. Pojedynczy czopek zaopatrzony jest w jeden z trzech głównych pigmentów (czerwony, zielony lub niebieski) zwany opsynem, który absorbuje konkretne długości widma świetlnego. Barwa czerwona odpowiada długości fali elektromagnetycznej od 650 do 700 nanometrów, a barwa zielona – od 520 do 565. Łącząc ze sobą barwy podstawowe, czyli czerwoną, zieloną i niebieską, oko rejestruje różnorodne odcienie kolorów. Większość osób posiada zdolność łączenia ze sobą barw podstawowych (czerwona, niebieska, zielona), co daje możliwość rejestracji przez narząd wzroku (oko) różnorodnych odcieni kolorów.
Przyczyną daltonizmu są nieprawidłowości w funkcjonowaniu konkretnego rodzaju czopków, ich niewykształcenie lub całkowity brak. Osoby chore na daltonizm nie przyznają się do swojego schorzenia i żyją z nim w ukryciu. Niektórzy nie są także świadomi problemu, z którym się borykają.
Testy diagnozujące daltonizm
Daltonizm diagnozuje się nie tylko za pomocą wywiadu rodzinnego lub z pacjentem, lecz niezbędne jest badanie oczu, by diagnoza nie została postawiona omylnie. Test przeprowadzany jest w gabinecie lekarskim bądź salonie okulistycznym. Jednym z dostępnych testów jest użycie atlasu z kolorowymi obrazkami i trwa on około 30 minut.
Kolejnym jest tzw. test karty z obrazkami, złożonymi z kolorowych kropek, które układają się w jakiś kształt (litera lub cyfra). Zadaniem pacjenta jest odczytanie tych obrazków, co pozwala ocenić lekarzowi, z którymi kolorami chory ma problemy. Popularny jest także test z kolorowymi żetonami, które pacjent musi uporządkować na zasadzie podobieństwa barw. Osoby z zaburzeniami rozpoznawania barw nie są w stanie poprawnie wykonać tego zadania.
Życie z daltonizmem
Daltonizm wiąże z różnego rodzaju ograniczeniami przez wzgląd na własne bezpieczeństwo i bezpieczeństwo innych. Daltoniści są szczególnie niebezpieczni w ruchu ulicznym, zarówno dla siebie, jak i dla innych jego uczestników. Osoby te nie rozróżniają i nie widzą dobrze barw z większej odległości np. światło lamp sygnalizacyjnych i hamulcowych.
Pod względem zdrowotnym niebezpieczne jest to, iż daltoniści mogą np. nie rozpoznać krwi w odchodach, która może być oznaką nowotworu jelitowego, hemoroidów czy innych schorzeń. Nieodróżnianie kolorów uniemożliwi prawidłowe opisanie np. przy niektórych chorobach skórnych, dlatego warto poprosić o pomoc kogoś z bliskich bądź udać się do lekarza specjalisty. Oprócz tego daltonizm uniemożliwia wykonywanie niektórych zawodów, np. kierowca, pilot, maszynista.
Leczenie daltonizmu
Nie ma metody, która pozwoliłaby na całkowite wyleczenie daltonizmu wrodzonego. Możliwe jest podjęcie leczenia i korygowanie barw przypadku częściowego daltonizmu. Możliwe jest zakupienie okularów korekcyjnych bądź soczewek, które powodują normalny widok dla chorego.
Soczewki oraz okulary korekcyjne posiadają specjalnie zaprojektowaną warstwę (powłokę). Zmienia ona spektrum przechodzącego przez nią światła. U osoby dotkniętej daltonizmem wyzwalane są dzięki niej bodźcie podobne do tych, które występują u osób zdrowych (normalnie widzących kolory). Stosowanie tego typu rozwiązań poprawia jakość życia, zwłaszcza u małych dzieci i daje do 80% możliwości całkowitej korekcji niedowidzenia barw (tj. daltonizm częściowy).
