Czym jest przerost mięśnia sercowego (hipertrofia)?
Przerost mięśnia sercowego jest następstwem, powikłaniem, jakie może rozwinąć się w przebiegu wielu chorób. W przypadku schorzeń kardiologicznych, najczęściej jest wynikiem obciążenia serca pracą. Przerost mięśnia serca najczęściej dotyczy jego lewej komory, choć zmiany przerostowe mogą dotyczyć obu komór. Przerost prawej komory określany jest w literaturze medycznej jako serce płucne. Tu zmiany w komórkach mięśnia serca wywoływane są chorobami układu oddechowego.
Trudno jest jednoznacznie określić jedyną prawidłową masę serca i jego rozmiar. Parametry te są różne osobniczo. Wielkość i masa serca zależy od wieku i płci.
Leczenie przerostu mięśnia sercowego powinno być przyczynowe – należy przede wszystkim dążyć do leczenia stanu chorobowego leżącego u podłoża zmian morfologicznych w mięśniu sercowym. W postępowaniu farmakologicznym istotne znaczenie mają inhibitory konwertazy angiotensyny oraz antagoniści receptora angiotensyny II (tzw. sartany), którym to lekom przypisuje się działanie hamujące przerost lewej komory mięśnia sercowego.
Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie
Przerost mięśnia serca – przyczyny i nadciśnienie tętnicze
Trwające wiele lat, nieleczone lub niewłaściwie leczone nadciśnienie tętnicze jest prawdopodobnie najczęstszą przyczyną przerostu mięśnia sercowego (ściślej – przerostu lewej komory serca) w populacji ogólnej. Nieprawidłowo wysokie wartości ciśnienia tętniczego prowadzą do wzrostu obciążenia następczego, czyli wartości ciśnienia generowanego przez mięśniówkę lewej komory koniecznego do wykonania skurczu i pokonania oporu obwodowego.
Kompensacyjną odpowiedzią ze strony serca, „ułatwiającą” niejako to zadanie jest przerost koncentryczny – pogrubienie ściany lewej komory w kierunku dośrodkowym z towarzyszącym wzrostem kurczliwości (siły skurczu). Serce zachowuje się jak wówczas jak każdy inny mięsień.
Powikłaniami tego procesu są:
- dysfunkcja rozkurczowa lewej komory – upośledzone napełnianie lewej komory krwią w czasie rozkurczu mięśnia sercowego;
- rozwój choroby niedokrwiennej serca – dysproporcja pomiędzy zapotrzebowaniem przerośniętej mięśniówki lewej komory na tlen, a realną możliwością wzrostu unaczynienia tkanki przez tętnice wieńcowe; w chwili dokonania się zawału mięśnia sercowego rozpoczyna się tzw. remodeling (zastępowanie włókien mięśniowych tkanką łączną i bliznowatą) ściany lewej komory, mogący prowadzić do rozwoju dysfunkcji skurczowej.
Przyczyna przerostu prawej komory są choroby lub stany prowadzące do skurczu naczyń płucnych z powodu niedotlenienia) takie jak np. przewlekła obturacyjna choroba płuc czy przewlekłe zapalenie oskrzeli.
Zobacz też: Podwyższone ciśnienie u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie
Przerost mięśnia sercowego a choroby serca
Kardiomiopatia przerostowa – kardiomiopatia przerostowa jest najczęstszą uwarunkowaną genetycznie chorobą mięśnia sercowego – szacuje się, że występuje z częstością 1/500 osób. U podłoża kardiomiopatii przerostowej leżą mutacje genów kodujących białka wchodzące w skład sarkomeru (czyli jednostki czynnościowej mięśnia poprzecznie prążkowanego). Istotą choroby jest asymetryczny przerost lewej komory serca, ze znacznym nieproporcjonalnym pogrubieniem przegrody międzykomorowej. Schorzenie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. Leczenie w przypadkach objawowych polega na stosowaniu β-blokerów, blokerów kanału wapniowego oraz leku antyarytmicznego – dizopiramidu.
Wady serca – niektóre spośród wad zastawkowych (najczęściej niedomykalności zastawek ujść żylnych lub tętniczych) oraz tych związanych z nieprawidłowym wewnątrz- lub zewnątrzsercowym przeciekiem krwi (np. ubytek w przegrodzie międzykomorowej, przetrwały przewód tętniczy Botalla) prowadzą do przeciążenia objętościowego prawej lub lewej komory serca. Następstwem tej sytuacji jest ekscentryczny (tj. odśrodkowy) przerost odpowiedniej komory, z konsekwencją w postaci rozwoju niewydolności skurczowej. Z tego względu postępowaniem z wyboru w przypadku istotnych hemodynamicznie wrodzonych lub nabytych wad serca jest leczenie zabiegowe.
Czytaj również: Wentrykulografia – co to jest? Wskazania, przebieg badania, powikłania
Inne przyczyny przerostu mięśnia serca
Choroby endokrynologiczne to kolejna z przyczyn przerostu mięśnia sercowego można zaobserwować u chorych z zaburzeniami czynności gruczołu tarczowego (zarówno w nadczynności, jak i w niedoczynności tarczycy).
Z kolei pacjentów cierpiących na akromegalię (chorobę spowodowaną obecnością gruczolaka przysadki produkującego w nadmiarze hormon wzrostu) cechuje rozwój kardiomegalii – dochodzi u nich do koncentrycznego przerostu mięśniówki obu komór serca z odległym następstwem w postaci upośledzenia ich czynności skurczowej.
Jako przyczynę przerostu serca warto wskazać choroby spichrzeniowe – część uwarunkowanych genetycznie lizosomalnych chorób spichrzeniowych manifestuje się klinicznie przerostem mięśnia sercowego. Przykładem może być należąca do tzw. sfingolipidoz choroba Fabry'ego, w której masa mięśnia sercowego może przekraczać 1 kg, z czego zaledwie ułamek procenta stanowi gromadzona w lizosomach substancja (tzw. globotriaozyloceramid).
Przerost serca u sportowców
Intensywne uprawianie sportu – tym terminem określa się morfologiczne zmiany zachodzące w mięśniu sercowym, będące następstwem długotrwałego i intensywnego wysiłku fizycznego.
U pacjentów z tej grupy zwykle można zaobserwować spoczynkową bradykardię (zbyt wolną akcję serca) oraz przerost lewej komory mięśnia sercowego z symetrycznym przerostem przegrody międzykomorowej, przy zachowaniu prawidłowej funkcji rozkurczowej. Osoby zawodowo uprawiające sport samo mogą zaobserwować, że w spoczynku ich tętno jest wyjątkowo niskie i sięga nawet około 40 uderzeń serca na minutę.
Są to zmiany fizjologiczne niewymagające podjęcia jakiegokolwiek leczenia – regresję tych zmian można zaobserwować już po 3-miesięcznym okresie przerwy od ćwiczeń wytrzymałościowych.
Przerost mięśnia sercowego – badania
Najistotniejszymi z praktycznego punktu widzenia badaniami dodatkowymi, pozwalającymi na postawienie rozpoznania są:
- badanie elektrokardiograficzne (EKG) – pozwala uwidocznić cechy przerostu poszczególnych przedsionków lub komór serca (np. P pulmonale, P mitrale, wskaźnik Sokołowa-Lyona i inne);
- badania echokardiograficzne (UKG) – jest badaniem, które najdokładniej oddaje zmiany w morfologii mięśnia sercowego; pozwala ono na dokonanie pomiaru grubości ścian poszczególnych jam serca oraz ich wymiarów w fazie skurczowej i rozkurczowej;
- RTG przeglądowe klatki piersiowej – pozwala uwidocznić powiększone zarysy poszczególnych jam serca.
