Nystatyna – działanie, dawkowanie, skutki uboczne, ulotka

Nystatyna – co to za lek i jak działa?

Nystatyna (Nystatinum) to antybiotyk polienowy znany także pod takimi nazwami, jak mykostatyna, marcostatyna czy fungicydyna. Pierwsze skojarzenia przypisują antybiotykom działanie przeciwbakteryjne, jednak lek ten nie ma takich właściwości.

Mechanizm działania nystatyny polega na uszkadzaniu błon komórkowych grzyba. Silne działanie przeciwgrzybicze znajduje szczególne zastosowanie w przypadku zakażeń drożdżakowych. Nystatyna w małych stężeniach działa fungistatycznie, co oznacza, że hamuje rozwój drobnoustrojów grzybiczych, natomiast w większych doprowadza do ich zniszczenia działając grzybobójczo. Lek ten nie działa na bakterie i pierwotniaki oraz praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego stosowany jest głównie na błony śluzowe.

Nystatyna – globulki, zawiesina do pędzlowania, tabletki dojelitowe

Nystatyna jako substancja chemiczna jest jednym z najstarszych leków przeciwgrzybiczych, wykorzystywanych w recepturze aptecznej, ale wciąż bardzo skutecznym i często stosowanym. Leki z nystatyną w formie żółtego proszku przygotowywane na receptę mogą mieć postać taką, jak w przypadku preparatów gotowych.

Najczęściej w aptece przygotowuje się maść z nystatyną, globulki dopochwowe oraz zawiesinę do pędzlowania, ale także krople do oczu. Odpłatność za preparat z nystatyną może (ale nie musi) wynosić kwotę „ryczałtu”, który od 1 stycznia 2019 roku oznacza odpłatność 11,30 zł. To, czy cena leku będzie zryczałtowana, czy zostanie on policzony pełnopłatnie jest zależne od pozostałych składników preparatu, wskazań oraz innych, odrębnych przepisów.

Zobacz też: Gorzki posmak w ustach – przyczyny

W Polsce nystatyna bez recepty nie jest dostępna. Jako preparat gotowy i wydawany na receptę występuje pod postaciami leku, takimi jak:

• tabletki dojelitowe (do połykania) – np. Nystatyna Teva;
• drażetki do ssania – np. Nystatyna Pliva;
• globulki dopochwowe – np. Nystatyna VP, Nystvagin;
• maść i krem dopochwowy – np. Macmiror Complex maść (zawiera nifuratel);
• granulat do sporządzania za

Przeczytaj też: Flucofast – wskazania, zastosowanie, dawkowanie, skutki uboczne

Nystatyna – wskazania do stosowania

Nystatyna podawana jest w przypadku zakażeń grzybiczych, szczepów drożdży i grzybów drożdżakopodobnych, głównie z rodzaju Candidia albicans . Należy zwrócić uwagę, że szczepy grzybów Candidia albicans występują naturalnie jako sporofity na skórze oraz błonach śluzowych człowieka, również w przewodzie pokarmowym.

Zakażenia oportunistyczne wywoływane przez Candidia oraz inne szczepy z rodziny Cryptococoidiae następują często w wyniku spadku odporności, co może mieć miejsce np. po antybiotykoterapii, stosowaniu leków sterydowych czy immunosupresyjnych. Z tego powodu nystatyna często stosowana jest jako profilaktyka przeciwgrzybicza w trakcie kuracji innymi lekami.

Nystatyna przy antybiotyku najczęściej podawana jest gdy ma on szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego. Nystatyna i antybiotyk stanowią wówczas wzajemne uzupełnienie, a sama nystatyna zmniejsza ryzyko skutków ubocznych po antybiotyku, jakimi są m.in. choroby grzybicze.

Lek działa tylko w miejscu podania, dlatego wskazania do stosowania nystatyny są najczęściej właśnie miejscowe.

• Grzybica jamy ustnej – najczęściej objawami są pleśniawki występujące w postaci białych nalotów lub czerwonych i bolesnych zmian. Mogą występować także nadżerki, owrzodzenia, rumień, afty. Nie należy jednak mylić sporadycznie pojawiających się aft z zakażeniem grzybiczym, ponieważ afty mogą powstawać także w wyniku urazu, niezdrowej żywności czy nieprawidłowej higieny i nie zawsze mają związek z zakażeniem organizmu. Nystatyna działa tylko na afty grzybicze. Zdarza się jednak, że często nawracające afty mogą być sygnałem zakażenia grzybiczego obejmującego także inną część organizmu, np. jelita. W przypadku grzybicy jamy ustnej stosowana jest nystatyna w tabletkach do ssania lub w zawiesinie.
• Grzybica pochwy i sromu – objawia się pieczeniem, świądem oraz upławami. Wówczas podawana jest nystatyna dopochwowa w formie globulek, a także maści lub kremu. Często stosuje się jednoczesne podawanie środków dopochwowo oraz doustnie. Należy pamiętać, że stosowanie nystatyny i współżycie nie idzie ze sobą w parze. Można je rozpocząć dopiero po wyleczonej grzybicy, aby nie zarazić partnera. Dodatkowo ważną informacją jest, że nystatyna i antykoncepcja nie wchodzą ze sobą w reakcję, a tym samym lek nie obniża skuteczności pigułek.
• Grzybica przewodu pokarmowego – zakażenie może obejmować przełyk lub dalsze części układu pokarmowego. W takich przypadkach stosuje się najczęściej tabletki dojelitowe lub zawiesinę w płynie.
• Kandydoza (drożdżyca) skóry – najczęściej dotyka fałdów skórnych, np. między pośladkami, w pachwinach, między palcami. Stosuje się wówczas nystatynę w formie kremu lub maści, a także jako zawiesinę recepturową do smarowania.

Nystatyna – dawkowanie u dzieci i dorosłych

Nystatyna dawkowanie ma uzależnione od postaci leku oraz wieku chorego. Ze względu na stosunkowo wysokie bezpieczeństwo przy podaniu miejscowym może być podawana także w przypadku dzieci, a nawet niemowląt. Jednak zawsze należy przyjmować środki według zaleceń lekarza, zwłaszcza u dzieci oraz osób starszych.

Nystatyna w preparatach do stosowania na skórę, błony śluzowe oraz dopochwowo stanowi zwykle 100 000 j.m. i może być podawana kilka razy na dobę. Ulotka preparatu z nystatyną do przyrządzania zawiesiny doustnej zawiera informacje o podanych poniżej dawkach.

Nystatyna dla dorosłych:

• grzybica jamy ustnej – 100 000 j.m. 4 razy na dobę;
• grzybica przewodu pokarmowego – 500 000–1 000 000 j.m. co 6 godzin;
• nystatyna przy antybiotyku – 500 000 j.m. co 8–12 godzin (2–3 razy dziennie).

Nystatyna dla dziecka:

• pleśniawki – 100 000 j.m. 4 razy dziennie;
• grzybica przewodu pokarmowego – 200 000–2 000 000 j.m. podzielonych na 4 dawki w ciągu doby.

Nystatyna w płynie może być stosowana także do pędzlowania (smarowania) jamy ustnej 2–3 razy dziennie. Zaleca się namoczenie wacika i przecieranie miejsc zmienionych chorobowo.

Tabletki dojelitowe, czyli nystatyna doustna dla dzieci i młodzieży powyżej 12. roku życia mają takie samo dawkowanie jak zawiesina. Różnica polega jedynie na formie podania i konieczności odmierzenia strzykawką odpowiedniej dawki leku w płynie. Z kolei ulotka tabletek dopochwowych informuje o dawkowaniu 1–2 razy na dobę przez wprowadzenie preparatu głęboko dopochwowo.

Nystatyna – jak rozrobić, zażywać i jak przechowywać leki?

Nystatyna w granulacie wymaga dodania przegotowanej, schłodzonej wody w ilości oznaczonej kreską na pojemniku. Po dodaniu wody słoiczkiem należy intensywnie wstrząsnąć. Nystatyna nie rozpuszcza się w wodzie, a jedynie tworzy zawiesinę z wyczuwalnymi mikrodrobinkami, co jest normalne i nie należy się tym martwić ani szukać sposobów jak rozdrobnić zawiesinę. Po pewnym czasie substancja może opaść na dno pojemniczka, co również jest zjawiskiem prawidłowym, dlatego trzeba pamiętać o każdorazowym wstrząsaniu zawartością słoiczka przed użyciem.

Gotową mieszaninę należy przechowywać w lodówce, w temperaturze 2–8^oC. Nystatyna jest substancją podatną na działanie światła, temperatury oraz tlenu, dlatego zawiesinę oraz preparaty recepturowe można przechowywać w lodówce maksymalnie przez 7 dni po otwarciu.

Podobnie przechowuje się również globulki oraz maści. Tabletki doustne mogą być przechowywane w temperaturze pokojowej (poniżej 25^oC).

Przy prawidłowym stosowaniu poprawa powinna pojawić się po 24–72 godzinach. Jeśli nystatyna nie działa lub efekty po jej stosowaniu są niezauważalne – przyczyną może być właśnie nieodpowiednie przechowywanie leku, który traci swoje działanie przeciwgrzybicze. Warto również pamiętać, że jeśli substancja jest stosowana na grzybicę jamy ustnej, to przed połknięciem zawiesiny należy ją długo potrzymać w ustach, co zwiększa bezpośredni kontakt leku z grzybami i ułatwia leczenie.

Jak zażywać nystatynę? Lek może być stosowany niezależnie od posiłków, ponieważ soki żołądkowe nie wpływają na jego rozkład. Drażetki należy ssać lub rozdrobnić w ustach. Mają gorzki smak, ale im dłużej są przytrzymane w jamie ustnej, tym skuteczniejsze działanie wykazują.

Jak długo stosować nystatynę? Preparaty z nystatyną najczęściej stosuje się przez 7–14 dni. Nie należy przerywać leczenia, nawet jeśli efekty pojawią się wcześniej. Zdarza się jednak, że leczenie grzybicy wymaga przyjmowania nystatyny przez kilka tygodni (około 3).

Grzybica często jest chorobą przewlekłą i nawracającą, w niektórych przypadkach czas kuracji przedłuża się do kilku miesięcy. Ważne jest wsparcie leczenia odpowiednią dietą oraz higieną, a także skrupulatne przestrzeganie zaleceń lekarza. Dłuższe przyjmowanie leku bez wskazań lekarza może doprowadzić do oporności drobnoustrojów grzybiczych na działanie nystatyny.

Nie należy również na własną rękę stosować innych, dostępnych bez recepty środków, ponieważ mogą one hamować działanie nystatyny. O tym, ile dni oraz w jakiej dawce powinna być przyjmowana nystatyna, zawsze decyduje lekarz.

Nystatyna a ciąża i alkohol

Zdarza się, że nystatyna w ciąży jest stosowana, ale jedynie wówczas, gdy lekarz uzna takie działanie za konieczne. Substancja ta zaliczana jest do leków określanych jako kategoria „C”, co oznacza „leki o korzyściach ze stosowania przewyższających potencjalne ryzyko”. W przypadku nystatyny nie zgromadzono wystarczających badań, które potwierdziłyby jej bezpieczne stosowanie w ciąży, jednak w praktyce nie obserwuje się skutków ubocznych oraz negatywnego wpływu nystatyny na dziecko.

Brak skutecznego leczenia ciążowych infekcji intymnych w wielu przypadkach niesie ryzyko powikłań przy porodzie, dlatego globulki dopochwowe z nystatyną są bardzo często przepisywane kobietom w ciąży. Nie jest znany również wpływ leku na kobiece mleko, dlatego karmienie piersią podczas leczenia wymaga konsultacji z lekarzem.

Często pojawia się pytanie, czy podczas terapii nystatyną można spożywać alkohol. W tym przypadku ulotka preparatów nie daje żadnej odpowiedzi, ponieważ można na niej odnaleźć jedynie wzmiankę o braku wystarczających badań czy niestwierdzonej interakcji. Choć interakcja nystatyny z alkoholem nie jest znana, należy pamiętać, że alkohol jest stanowczo przeciwwskazany podczas leczenia grzybicy. Warto więc na czas leczenia zrezygnować z alkoholu pod każdą postacią.

Podobnie jest z potrawami słodkimi, tłustymi oraz słodzonymi napojami gazowanymi. Ponadto nieodpowiednia dieta prowadzi do grzybicy przewlekłej. Nystatyna nie wchłania się z przewodu pokarmowego i jest wydalana z kałem w postaci niezmienionej.

Nystatyna – przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne

Nystatyna nie wchłania się z przewodu pokarmowego i uznawana jest za lek stosunkowo bezpieczny. Jej działanie ograniczone jest do miejsca podania, dlatego nie stosuje się jej w przypadku zakażeń grzybiczych ogólnoustrojowych. Podanie doustne ma za zadanie unieszkodliwić grzyby zlokalizowane w przewodzie pokarmowym (gardło, jelita).

Nystatyna rzadko wywołuje skutki uboczne, takie jak:

• nudności,
• wymioty,
• biegunki,
• reakcje alergiczne – wysypka, pokrzywka, zespół Stevensa-Johnsona.

Preparatów z nystatyną nie należy stosować u osób ze stwierdzoną nadwrażliwością na substancję aktywną lub inny składnik preparatu. W takich przypadkach zamiast nystatyny lekarz może przepisać inne środki przeciwgrzybicze, działające w podobny sposób, jak amfoterycyna B czy natamycyna lub leki o innym mechanizmie działania.

Nystatyna opinie ma zróżnicowane, jednak doceniana jest ze względu na skuteczność i mnogość form zastosowania. Ponadto jest dostępna w większości aptek po okazaniu recepty.