Czym jest kataplazma?
Pojęcie kataplazmy zostało wprowadzone do użytku przez publikację określaną jako Farmakopea lub Kodeks apteczny. To urzędowy spis leków dopuszczony do obrotu w danym kraju z wyróżnieniem: spisu surowców, zasad ich przechowywania, dawkowania i kontroli jakości. W Polsce obowiązuje Farmakopea Polska prowadzona jeszcze od drugiej połowy XVII w., a pod tą dokładnie nazwą – od 1817 r.
Farmakopea Polska XII wyodrębnia półstałe preparaty do stosowania na skórę. Są one przeznaczone do miejscowego lub przezskórnego podania substancji czynnych albo do uzyskania działania zmiękczającego lub ochronnego. Wśród preparatów do stosowania na skórę wyodrębnia się:
Maści: hydrofobowe, emulgujące wodę, hydrofilowe.
Kremy: preparaty wielofazowe składające się z fazy lipofilowej i fazy wodnej.
Pasty: stężone maści, o twardszej konsystencji,
Żele: do nanoszenia na skórę i błony śluzowe; stosowane do wywołania miejscowego lub ogólnego efektu.
Kataplazmy: zwykle nanoszone na odpowiedni opatrunek i ogrzewane przed aplikacją.
Plastry lecznicze i plastry na skórę: składają się z substancji leczniczej rozprowadzonej na odpowiednim naturalnym lub syntetycznym materiale nośnym.
W literaturze kataplazmy definiuje się jako: półstałe preparaty do stosowania na skórę składające się z hydrofilowego, utrzymującego ciepło, podłoża, w którym rozproszone są stałe lub ciekłe substancje czynne. Nakłada się je grubą warstwą na odpowiedni opatrunek i rozgrzewa przed aplikacją.
Historycznie kataplazmy nakładano na zapalenia skórne (głównie ropne). Stosowano je też w przypadkach kolki żółciowej lub nerkowej. Gorący i wilgotny okład składał się z materiałowego woreczka wypełnionego: otrębami, owsem, siemieniem lnianym, solą, kaszą lub ziemniakami.
Obecnie kataplazmy wykonuje się ze sproszkowanych, odtłuszczonych nasion. Zwykle wykorzystuje się surowce śluzowe lub olejkowe.
Co ciekawe, Europejska Agencja Leków (ang. European Medicines Agency, EMA) definiuje kataplazmę znacznie węziej. Zdaniem EMA kataplazmy to tradycyjne roślinne produkty lecznicze o działaniu osłaniającym, które stosuje się do łagodzenia objawów żołądkowo-jelitowych. Najłatwiej wyobrazić sobie taki okład wewnętrzny z siemienia lnianego na podrażniony przełyk pokarmowy.
Kataplazmy w kosmetyce i trychologii
Kataplazma ziołowa znajduje zastosowanie nie tylko w medycynie, ale także szeroko rozumianej kosmetologii.
Ciepły okład pomaga przygotować skórę do dalszych zabiegów. Działa rozpulchniająco na naskórek, otwiera pory i wspiera oczyszczanie. Trzeba pamiętać, aby skład kataplazmy dopasować do typu skóry. W zależności od tego, czy jest ona sucha, przetłuszczająca się czy skłonna do podrażnień, odpowiednie mogą się okazać nieco inne składniki. Wilgotne zioła w podwyższonej temperaturze aplikuje się też na włosy. Taki zabieg pomaga je odżywić i wzmocnić.
Z jakich składników wykonuje się kataplazmy?
Jako materiały przydatne do przyrządzania kataplazmy wykorzystuje się różnego rodzaju surowce zielarskie. Dla przykładu do łagodzenia podrażnień skóry wykonuje się okłady z:
cebuli,
czosnku,
imbiru,
mniszka lekarskiego,
czepoty puszystej (tzw. koci pazur),
Zmieniając połączenie poszczególnych składników, można uzyskać wiele różnych efektów terapeutycznych. Prozdrowotne właściwości przypisuje się również takim składnikom, jak:
olej kokosowy,
chleb,
mleko,
soda oczyszczona,
węgiel aktywowany,
W kosmetyce, m.in.: owoce dzikiej róży, pokrzywę, czarny bez wykorzystuje się przy: nadmiernym wysuszeniu skóry, zaburzeniach rogowacenia, chorobach paznokci i zaniku wydzieliny gruczołów łojowych.
Jak się przyrządza kataplazmy?
Przyrządzanie typowej kataplazmy polega na rozdrobnieniu składnika, a następnie sporządzeniu pasty w połączeniu z wodą. Taką mieszaninę następnie się podgrzewa przez kilka minut (niekiedy gotuje) i nanosi na opatrunek lub płótno.
Ciepłe okłady przykłada się na chore miejsce kilka razy dziennie. W momencie nakładania kataplazmy na skórę powinna być ona ciepła, ponieważ w ten sposób zwiększa się przenikalność składników przez warstwę skóry i silniej pobudza układ odpornościowy.
Obecnie z uwagi na wysoki stopień zaawansowania medycyny można się zastanowić, czy kataplazmy rzeczywiście działają. Choć z pewnością nie są one tak silne jak doustne leki lub antybiotyki, nie brakuje badań, które potwierdzają skuteczność działania wilgotnego środowiska w połączeniu ze składnikami czynnymi na różnego rodzaju dolegliwości. Badanie przeprowadzone w 2010 r. u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów wykazało, że wykonywanie okładów z imbiru na stawy przyczyniło się do złagodzenia dolegliwości bólowych.
O czym pamiętać przed wykonaniem kataplazmy?
Okłady z rozgrzanych surowców zielarskich zawierają wysokie stężenie substancji aktywnych. Trzeba o tym pamiętać i przed nałożeniem kataplazmy na cały obszar ciała wymagający leczenia, przeprowadzić test.
Okład należy przyłożyć na niewielkim fragmencie skóry i odczekać kilka godzin, a następnie ocenić, czy nie wystąpił odczyn alergiczny.
Szczególnie istotny w przypadku dozowaniu kataplazmy jest dobór składników. W internecie można łatwo znaleźć dziesiątki propozycji na okłady skórne, co nie oznacza, że każdy z nich ma udowodnione działanie naukowe. W razie wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem i farmaceutą, aby uzyskać wsparcie w zakresie leczenia.
