Co to jest DMSO?
Dimetylosulfotlenek (DMSO; ang. dimethyl sulfoxide) jest związkiem siarki organicznej mającym swoje korzenie w niemieckim przemyśle chemicznym w końcu XIX wieku. Znalazł szybko zastosowanie jako tani i szeroko dostępny rozpuszczalnik. Potencjalne zastosowanie w medycynie rozpoczęło się w latach 60. XX wieku. Ostateczne bardzo ograniczone wskazania znalazł w leczeniu miejscowym infekcji grzybiczych, ale bardziej jako nośnik itrakonazolu (leku przeciwgrzybiczego) niż lek.
DMSO dopuszczono do stosowania w śródmiąższowym zapaleniu pęcherza moczowego oraz jako środek konserwujący narządy przeznaczone do transplantacji. Wiele doniesień wskazuje na jego działanie przeciwzapalne, zwłaszcza w RZS (reumatoidalnym zapaleniu stawów). Obecnie DMSO nie występuje w wytycznych leczenia zapaleń stawów oraz zapalenia pęcherza moczowego. Preparaty są dostępne w Polsce, choć należy przy ich stosowaniu zachować ostrożność.
Jak wiele obecnie stosownych leków we współczesnej medycynie, korzenie DMSO sięgają połowy XIX wieku w niemieckich koncernach przemysłowych. Związek powstał przypadkowo w czasie poszukiwań tańszej metody otrzymywania papieru. W czasie wytwarzania produktów papierniczych produkowano ubocznie szereg związków zawierających siarkę, w tym DMSO.
Przeczytaj też: Maść ichtiolowa – na co pomaga, jak działa, jak stosować?
DMSO – działanie
Część środowiska medycznego traktuje DMSO jako naturalny lek. Rozlany na skórę nadaje jej charakterystyczny, czosnkowy zapach.
Dostarczenie jakiejkolwiek substancji czynnej z powierzchni skóry do głębszych warstw regulowane jest przez warstwę rogową naskórka. Kilka czynników determinuje proces przenikania związków chemicznych przez skórę: współczynnik dyfuzji, stężenie stosowanej substancji czynnej, grubość bariery biologicznej. Środki penetrujące projektuje się w ten sposób, aby nie niszczyły bariery biologicznej (naskórka).
Działanie DMSO polega na tym, że związek ten zwiększa dyfuzję leków przez warstwę rogową naskórka przez chwilowe zakłócenie bariery fizjologicznej skóry. Prawdopodobnie dzieje się to poprzez interakcje DMSO z tłuszczami, występującymi pomiędzy poszczególnymi komórkami skórnymi. Dodatkowo tworzy mikrośrodowisko rozpuszczalnika w tkance, które może skutecznie ekstrahować substancję rozpuszczoną z nośnika. Dimetylosulfotlenek zwiększa również stężenie substancji czynnej miejscowo w skórze.
Zobacz też: Smecta – zastosowanie, działanie
DMSO – zastosowanie
Obecne zastosowanie DMSO w dermatologii jest ograniczone i polega na wykorzystaniu tego związku jak nośnika substancji czynnej. Przykładem zastosowania w klinice DMSO jest rak podstawnokomórkowy skóry. Do określenia dokładnej roli tego związku Christiansen i wsp. badali skuteczność terapii fotodynamicznej przy użyciu kwasu delta-aminolewulinowego, DMSO i chirurgicznego łyżeczkowania u 60 pacjentów z rakiem podstawnokomórkowym (BCC). Po 72 miesiącach leczenia kombinowanego u 81 proc. chorych uzyskano wyleczenie (potwierdzone w badaniu histopatologicznym) z korzystnymi wynikami kosmetycznymi.
Podobne badanie, ale przeprowadzone na niewielkiej grupie chorych, wykonano wykorzystując stosowanie DMSO, EDTA i miejscowo kwasu d-ALA z pojedynczą ekspozycją na promieniowanie UV z wynikiem 63 proc. remisji u chorych z rakiem podstawnokomórkowym skóry. Daje to nadzieje na nie-inwazyjne leczenie tego typu nowotworów, przy czym DMSO działa tu jako substancja rozpuszczająca miejscowo naskórek i nośnik substancji przeciwnowotworowej.
Zobacz też: DMSO – żel, krem, maść, płyn – kiedy stosować i jak dawkować?
Leczenie DMSO trudno gojących się ran i odleżyn
Gojenie ran jest kolejnym potencjalnym obszarem zastosowania DMSO. Stosowanie kremu lub maści DMSO we wczesnych etapach powstawania odleżyn prowadzi do mniejszej częstości ich występowania u pacjentów wysokiego ryzyka. W piśmiennictwie anglosaskim często cytuje się pracę Duimel-Peeters i wsp., w którym udowodniono skuteczność w leczeniu ran odleżynowych i skutecznym działaniu przeciwzapalnym. Opisywane efekty były korzystne, zarówno w przypadku gojenia ran i działaniu przeciwbólowym. W badaniu tym pomiarami opisywano zmniejszenie rumienia, szybkie gojenie owrzodzeń, obrzęku, zaczerwienienia skóry, DMSO na ból działał łagodząco, w tym kontekście można zastosować DMSO jako lek przeciwbólowy.
W podobnym duchu poszukiwano innych działań DMSO w zapobieganiu uszkodzeniom skóry w czasie leczenia chemioterapią niektórych nowotworów (mitomycyna C). Okazało się, że u chorych z profilaktycznym zastosowaniem DMSO na skórę wykazano zmniejszenie uszkodzeń po wynaczynieniu się toksycznego leku przeciwnowotworowego do tkanek skórnych i powstawaniu owrzodzeń.
To też może Cię zainteresować: Jak działa Kidofen Max?
DMSO w leczeniu przeciwzapalnym i przeciwwirusowym
Co ciekawe leczenie DMSO może wywoływać efekty przeciwwirusowe. W badaniu oceniającym wpływ DMSO na klika parametrów namnażania wirusów opryszczki pospolitej odkryto interesujące zależności:
- zmniejsza zdolność wirusa do namnażania,
- hamuje kopiowanie wirusowego DNA,
- zmniejsza produkowanie białek wirusowych.
Odkrycia te sugerują, że sam dimetylosulfotlenek może działać antywirusowo. Empiryczne stosowanie DMSO w śródmiąższowym zapaleniu pęcherza moczowego mogło dawać dobre efekty terapeutyczne. Mimo to, w obecnych algorytmach leczenia zapalenia pęcherza moczowego dimethyl sulfoxide nie znalazł swojego miejsca.
Do znanych obecnie przyczyn zapalenia śródmiąższowego pęcherza zaliczamy oprócz wirusa opryszczki, bakterie typowe (Mycoplasma) i prątki gruźlicze, w tym atypowe. Tradycyjne leczenie polega zastosowaniu acykowiru i odpowiednich antybiotyków.
Sprawdź również: Tramadol – co to jest? Właściwości, zastosowanie
DMSO w chorobach skóry
Badania dermatologiczne z DMSO u ludzi są rzadko przeprowadzane. Przyczyna nie jest całkowicie jasna, zwłaszcza że stosowanie DMSO na skórę nie jest niebezpieczne, rzadko powoduje sporadyczne efekty na uboczu – świąd, podrażnienie skóry, mrowienie lub pieczenie, specyficzny zapach czosnku.
O właściwościach leczniczych decyduje tutaj zdolność do skutecznego przenoszenia substancji leczniczej. Znacznie zwiększa penetrację przezskórną w połączeniu z innymi substancjami. DMSO ułatwia dyfuzję przez warstwę rogową naskórka, tworzy depozyty leku w warstwie właściwej skóry – również w przypadku 5-fluoro-uracylu do leczenia brodawek skórnych. Ta właściwość może stanowić przyszłość w leczeniu zmian skórnych.
Sprawdź również: Ból kolana – co robić, jakie badania?
DMSO na zapalenie stawów i dawkowanie
DMSO w niektórych badaniach wykazał działanie przeciwzapalne w modelach laboratoryjnych reumatoidalnego zapalenia stawów (uszkodzone duże stawy o rożnej lokalizacji). Po zastosowaniu dawkowania 2 proc. roztworu DMSO uzyskiwano zmniejszenie ilości krwinek białych w płynie stawowym i redukcje wydzielania przez specjalne komórki odpornościowe (monocyty) cytokin zapalnych, czyli miejscowych hormonów stymulujących komórki odpornościowe do wzmożonej aktywności. Niektóre prace sugerują dawkowanie DMSO dwa razy dziennie w miejscach zmienionych chorobowo.
Działanie przeciwzapalne w zapaleniu stawów było potwierdzone w wąskim indeksie terapeutycznym, tj takim, w którym zbyt duże dawkowanie DMSO powodowało podrażnienia skóry. Może to skłaniać do stosowania DMSO jako lek na stawy. Przy czym odpowiedź na pytanie, czy jest to dobry lek na ból stawów, pozostaje niejasna, ze względu na brak wystarczającej ilości badań klinicznych.
Preparaty zawierające związek DMSO można spotkać w postaci:
- płynu (roztworów o rożnych stężeniach nawet do 90 proc.), do picia i nacierania;
- żelu (kombinacje związków MSM i DMSO);
- maści – reklamowanej jako naturalny środek przeciwzapalny i przeciwbólowy oraz maść na ból stawów;
- roztworu do podawania dożylnego – wg niektórych źródeł daje dobry efekt przeciwzapalny w reumatoidalnym zapaleniu stawów, efektem ubocznym wysokiej dawki jest silny ból głowy.
Czytaj również: Artroskopia kolana – wskazania, przebieg zabiegu, rekonwalescencja, powikłania
DMSO w Polsce – gdzie kupić, jaka cena?
Na stronie producenta można znaleźć kilka postaci produktu do stosowania drogą jelitową (doustnie), roztworów do stosowania miejscowego na skórę oraz żelów. Doustnie istnieją preparaty tzw. MSM w postaci płynu 15 proc. dimetylosulfonu z maksymalnym dawkowaniem 100 ml na dobę (20 łyżeczek). DMSO w Polsce jest również dostępne w sprzedaży wysyłkowej i niektórych aptekach, przy czym należy przestrzec przed samodzielnym spożywaniem tego typu preparatów bez racjonalnej wiedzy o wskazaniach. Cena DMSO nie jest wysoka, sprzedawany w postaci roztworu kosztuje około 20 złotych.
Wg FDA (amerykańska Agencja Żywności i Leków) obecnie DMSO można stosować teoretycznie w śródmiąższowym zapaleniu pęcherza moczowego (dopuszczenie w 1978 roku), choć w polskich wytycznych nie ma wzmianki o tym preparacie, jako nośnik niektórych leków dermatologicznych oraz ma potwierdzone zastosowanie jako środek konserwujący narządy do przeszczepienia (zastosowanie w transplantologii).
Racjonalne doniesienia wskazują również na zastosowanie opisywanej substancji w zapobieganiu uszkodzeniom skóry i tkanek w czasie stosowania chemioterapii nowotworów. Pomimo doniesień o nieszkodliwości absolutnie nie ma pewności co do bezpieczeństwa stosowania doustnego i dożylnego DMSO. Miejscowo, zewnętrznie w zapaleniach stawów może łagodzić objawy (DMSO żel, krem, maść), ale nie powinno odraczać rutynowej, odpowiedniej diagnostyki i leczenia pod nadzorem lekarza.
Czytaj również: Zapalenie języka – przyczyny, objawy, jak leczyć?
