Co to jest trąd?
Trąd inaczej określany jest terminem lepra albo choroba Hansena. Występuje dziś jedynie w krajach o niskim poziomie higieny i dużym przeludnieniu. W latach 80. XX wieku przewlekła choroba Hansena dotyczyła 5 milinów ludzi na całym świecie, dziś przewlekle chorych jest mniej niż 200 tysięcy. Co roku stwierdza się około 200 tysięcy nowych przypadków, które, w większości, są prawidłowo leczone i nie przechodzą w postać przewlekłą.
Obecnie trąd występuje na terenach Afryki Środkowej, Azji Południowo-Wschodniej, w Ameryce Południowej i na Wyspach Oceanu Spokojnego. Prawie połowa przypadków tej choroby dotyczy Indii, a ich faktyczna liczba może być dużo większa, ponieważ prawdopodobnie nie wszystkie zachorowania na tym obszarze są zgłaszane. Trąd, oprócz człowieka, atakuje także niektóre małpy i pancerniki.
Trąd w Polsce
Lepra występowała w Polsce od końca XIII do XVII wieku. Trąd leczony był w tak zwanych leprozoriach, czyli miejscach odosobnienia przeznaczonych dla osób chorych. W Polsce choroba Hansena pojawiła się już po wyprawach krzyżowych. W czasach, kiedy przestała być uważana za karę za grzechy, sytuacja chorych była więc lepsza niż we wcześniejszych wiekach.
Pierwsze szpitale dla trędowatych otworzono w Krakowie. Z czasem przekształcono je na przytułki lub miejsca leczenia innych chorób zakaźnych.
Lepra – postacie, rodzaje
Wyróżnia się cztery podstawowe postacie trądu opisane poniżej.
- Tuberkuloidowa – postać charakteryzująca się łagodnym przebiegiem i małą ilością prątków. W postaci tej przeciwciała nie są wykrywane testami serologicznymi, natomiast o rozpoznaniu mogą świadczyć testy skórne (dodatni odczyn Mitsudy) – występuje ona u osób o z prawidłową odpornością. Postać częstsza.
- Lepromatyczna – w tej postaci przebieg jest dużo cięższy, charakteryzuje go duża liczba prątków. W wykrywaniu tej postaci znaczenie mają testy serologiczne, a testy skórne są zwykle ujemne (ujemny odczyn Mitsudy). Postać ta spotykana jest u osób z zaburzeniami odporności.
- Nieokreślona – postać tą rozpoznaje się, gdy na podstawie objawów ciężko przewidzieć postęp choroby.
Ostatnim rodzajem tej choroby zakaźnej jest postać graniczna (trąd graniczny), która łączy cechy postaci tuberkuloidowej i lepromatycznej.
Trąd – jakie są przyczyny?
Trąd inaczej zwany jest również chorobą Hansena na cześć Armauera Hansena, który w 1873 roku odkrył bakterię Mycobacterium leprae – czynnik etiologiczny lepry. Druga bakteria wywołująca tę chorobę to Mycobacterium lepromatosis. Zarażenie tymi drobnoustrojami to jedyna przyczyna rozwinięcia się trądu. Bakterie te są zaliczane do grupy prątków wewnątrzkomórkowych i lokalizują się głównie w obrębie makrofagów.
Prątki trądu rozwijają się najlepiej w temperaturze około 28 stopni C, co sprawia, że w organizmie ludzkim wybierają bardziej dystalne, chłodniejsze miejsca, takie jak: twarz, małżowiny uszne, ręce i stopy. Niska temperatura optymalna dla ich rozwoju oraz długi okres podziału komórkowego sprawiają, że czas wylęgania lepry jest długi i w skrajnych przypadkach może wynosić nawet ponad 20 lat.
Trąd – zarażenie
Choroba zakaźna, jaką jest trąd, przenosi się przez kontakt z wydzieliną z wrzodów i błony śluzowej nosa osób chorych. Należy pamiętać, że trąd nie jest schorzeniem szczególnie zakaźnym. Na zarażenie bardziej niż dorośli narażone są oczywiście dzieci, u których objawy rozwijają się najczęściej po kilku miesiącach od zakażenia.
W przypadku ludzi dorosłych o prawidłowej odporności do zarażania dochodzi zwykle drogą kropelkową, rzadziej w przypadku długotrwałych kontaktów z chorym (przy uszkodzonej skórze) – tyczy się to postaci lepromatycznej trądu.
Postać tuberkuloidowa nie jest zaraźliwa. Nie wiadomo, czy trąd może być przenoszony przez owady. Obecność Mycobacterium leprae wykazano w ziemi, a także w mleku chorych matek.
Jakie są objawy trądu?
Objawy choroby będą zależeć od postaci, jaką przyjmie. Często u jednego chorego można dostrzec symptomy cechujące zarówno postać lepromatyczną, jak i tuberkuloidową. Liczne zdjęcia osób chorych na trąd można znaleźć w Internecie.
Trąd tuberkuloidowy – objawy
- zmiany są ograniczone,
- pojedyncze zmiany występujące w obrębie twarzy, tułowia i kończyn,
- zmiany naciekowe mogą dotyczyć nerwów: strzałkowego, łokciowego i dodatkowego, a także mniejszych nerwów,
- zmianom w obwodowym układzie nerwowym towarzyszą zaburzenia czucia, w tym utrata czucia i neuralgie,
- w skrajnych przypadkach dochodzi do uszkodzenia układu kostno-mięśniowego.
Trąd guzowaty (lepromatyczny) – objawy
- obszerne, symetryczne zmiany,
- charakterystyczny dla tej postaci jest obraz zajęcia błon śluzowych nosa,
- lwia twarz – choroba powoduje obrzęk tkanek czoła i górnej wargi oraz zapadnięcie nosa, co daje charakterystyczny obraz,
- możliwa jest utrata palców,
- zmiany mogą pojawiać się w obrębie oczu, prowadząc do ślepoty,
- utrata owłosienia,
- zajęcie jąder, prowadzące do bezpłodności.
Choroba Hansena – rozpoznanie
Trędowatość w rozwiniętej postaci nie sprawia dużych problemów diagnostycznych i opiera się na stwierdzeniu charakterystycznych zmian. Należy różnicować ją z układowymi chorobami tkanki łącznej, kiłą, chorobami pasożytniczymi i neurologicznymi. Wczesna diagnostyka lepry opiera się na badaniach mikrobiologicznych i serologicznych.
O pewnym rozpoznaniu decyduje wykrycie prątków Mycobacterium leprae w wycinkach pobranych ze zmian skórnych lub narządowych pacjenta. W postawieniu prawidłowej diagnozy mogą pomóc także testy skórne (przeważnie ujemne w postaci guzowatej) i testy serologiczne (mało przydatne w przypadku postaci tuberkuloidowej).
Trąd – leczenie
Leczenie trądu uzależnione jest od postaci choroby, a także stopnia nasilenia objawów. Ze względu na bakteryjną etiologię tego schorzenia podstawę terapii stanowić będą antybiotyki działające na prątki Mycobacterium. Długość leczenia również uzależnione jest od prezentacji choroby i liczby bakterii wykrywanych w badaniach mikrobiologicznych.
W leczeniu trądu w przypadku pojedynczej zmiany może wystarczyć jednorazowe podanie kilku leków, natomiast w postaci bogato bakteryjnej leczenie może trwać nawet dwa lata. Podstawę antybiotykoterapii stanowi ryfampicyna, inne stosowane leki to niesteroidowe leki przeciwzapalne i sterydy.
W przypadku wystąpienia poważnych zmian degeneracyjnych dotyczących głębszych tkanek, konieczne okazać może się leczenie chirurgiczne, którego celem jest ulga w cierpieniu i poprawa wyglądu pacjenta. Po zakończonym leczeniu niezbędna może być rehabilitacja i wsparcie psychologiczne, pomaga to pacjentom w powrocie do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie.
Obecnie trwają próby nad wprowadzeniem w pełni skutecznej uodparniającej szczepionki na trąd.
