Ospa wietrzna u dzieci i dorosłych – zakaźność, objawy, leczenie

Kto choruje na ospę wietrzną?

Na ospę wietrzną chorują przede wszystkim dzieci, jednak odkąd wprowadzono szczepienia ochronne, liczba zachorowań maleje. Raz przechorowana ospa, daje odporność na całe życie. Przebieg ospy w wieku dziecięcym jest o wiele łagodniejszy w porównaniu z sytuacją, gdy zachoruje dorosły. Nie dość, że sam przebieg jest cięższy, to częściej zdarzają się powikłania.

Jednak przebieg ospy wietrznej u dziecka również może być trudny do przewidzenia, ponieważ także wśród dzieci – choć rzadko – zdarzają się przebiegi ciężkie i powikłane. Szczególnie narażeni są pacjenci z niedoborami odporności – tymi wrodzonymi lub związanymi np. z chemioterapią. W tej grupie przydatność szczepień jest nie do przecenienia.

Czy łatwo zarazić się ospą wietrzną?

Ospa wietrzna jest wywoływana przez wirus Varicella-zoster (VZV), wirusa ospy wietrznej i półpaśca. Dlaczego tak? Wirus ten odpowiedzialny jest za wywoływanie dwóch chorób, właśnie ospy wietrznej oraz półpaśca.

Ospa wietrzna jest wysoce zaraźliwa. Cechą charakterystyczną zachorowania na ospę wietrzną jest pojawienie się na całym ciele swędzącej wysypki, która przypomina plamy podobne do pęcherzy. Mogą jej towarzyszyć objawy grypopodobne.

W jaki sposób dochodzi do zakażenia?

Wirus ospy wietrznej przenosi się drogą kropelkową w wyniku kaszlu lub kichania. Wirus migruje także poprzez bezpośredni kontakt ze śliną lub płynem pochodzącym z pęcherzy. Ospa wietrzna wykazuje zakaźność już na kilka dni przed pojawieniem się zmian skórnych, aż do odpadnięcia ostatnich strupów.

Dziecko może zarazić się ospą wietrzną także od dorosłego chorującego na półpaśca (ale nie zachoruje na półpaśca, zawsze na ospę). Po kontakcie z osobą chorą bądź zakaźną, do rozwoju ospy dojdzie średnio w ciągu około 2 tygodni (zdarza się zarówno szybciej, jak i później). Należy jednak pamiętać, że dziecko, które przechorowało wiatrówkę, pozostaje nosicielem wirusa. Może dojść do jego reaktywacji jeszcze w okresie dziecięcym i wtedy pojawia się półpasiec u dziecka.

Ile trwa ospa? Dziecko z ospą wietrzną powinno pozostać w domu aż do chwili zaschnięcia wszystkich strupów, co zwykle trwa od tygodnia do dziesięciu dni.

Zobacz też: Program Szczepień Ochronnych – szczepienia zalecane i szczepienia obowiązkowe

Ospa wietrzna – wysoka zakaźność

Ospa wietrzna ma znaczną zakaźność – większość dzieci, których rodzeństwo zostało zakażone, także zapadnie na tę chorobę. Nie stanie się tak tylko wtedy, kiedy wcześniej same przeszły ospę wietrzną lub zostały zaszczepione. Objawy występują około 2 tygodnie po zachorowaniu pierwszego dziecka.

Aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu choroby, należy dopilnować, aby dziecko często myło ręce, szczególnie przed jedzeniem i po skorzystaniu z toalety. Należy także możliwie jak najstaranniej izolować chore dziecko od niezaszczepionego rodzeństwa i kolegów. Dziecko nie powinno w czasie trwania choroby chodzić do szkoły, powinno unikać kontaktu z rówieśnikami.

Ospa wietrzna a półpasiec

Osoby, które nie przeszły ospy wietrznej oraz nie otrzymały szczepienia, mogą także zarazić się wirusem od osoby chorej na półpasiec , lecz nie mogą zarazić się samym półpaścem. Półpasiec może wystąpić wyłącznie jako wznowienie aktywności wirusa u osoby wcześniej chorującej na ospę wietrzną.

Szczepienie przeciw ospie wietrznej

Dziecko można chronić przed działaniem wirusa ospy wietrznej poprzez stosowanie szczepień. Szczepionka zmniejsza ryzyko zarażenia ospą wietrzną u dziecka. Zaszczepione dzieci, które jednak zachorują na ospę, przechodzą ją łatwiej i szybciej wracają do zdrowia, w porównaniu z dziećmi, które uległy zakażeniu wirusem bez wcześniejszego uodpornienia.

Objawy ospy wietrznej u dzieci

Pierwsze objawy ospy pojawiają się zwykle po około dwóch tygodniach od kontaktu z chorą osobą. Ospa wietrzna zaczyna się:

• gorączką,
• bólem głowy,
• bólem gardła,
• bólem brzucha.

Objawy takie mogą się utrzymywać przez kilka dni, z gorączką w zakresie 38,3–38,8°C. Są to objawy przypominające grypę.

Po ok. 2 dniach od pojawienia się tych objawów, pojawiają się zmiany skórne – wysypka.

Jak wygląda wysypka przy ospie wietrznej?

Najbardziej charakterystyczną i rozpoznawalna cechą choroby jest wysypka. Zmiany te:

• krosty mają czerwone podbarwienie,
• mają nie więcej niż kilka milimetrów średnicy,
• silnie swędzą,
• pojawiają się partiami,
• początkowo pojawiają się na tułowiu, brzuchu i twarzy,
• stopniowo rozprzestrzeniają się na inne partie ciała,
• pojawiają się także na skórze owłosionej głowy i w okolicach narządów płciowych.

Zmiany tworzą się stopniowo i obejmują całe ciało, twarz i skórę głowy, tułów i kończyny, nie są oszczędzane nawet błony śluzowe jamy ustnej, narządów płciowych, odbytu. Przekształcają się w pęcherze wypełnione płynem. Pęcherz pęka, pozostawiając otwartą ranę, która w następnej kolejności pokrywa się strupem. Strup zasycha, a na koniec odpada. Warto wspomnieć, że płyn ten jest zakaźny. Chłodne kąpiele i maść z cynkiem łagodzą świąd, jaki występuje przy wysypce spowodowanej ospą.

Małe dzieci przechodzą ospę wietrzną łagodniej niż starsze dzieci i osoby dorosłe. W rzadkich przypadkach może u nich dojść do poważnych infekcji bakteryjnych obejmujących skórę, płuca, kości, stawy i mózg.

(zdj. Wikimedia Commons; Thomas Netsch)

Ospa wietrzna – grupy ryzyka

Niektórzy są narażeni na wyższe ryzyko wystąpienia powikłań związanych z zachorowaniem na ospą wietrzną. Należą do nich między innymi:

• kobiety w ciąży,
• osoby z osłabionym układem odpornościowym.

Osoby takie powinny unikać kontaktu z chorymi na ospę wietrzną.

Do osób należących do grup podwyższonego ryzyka należą także:

• noworodki matek chorych na ospę wietrzną w chwili porodu,
• pacjenci cierpiący na choroby nowotworowe,
• chorzy z niedoborami odporności,
• chorzy leczeni immunosupresantami (leki hamujące działanie układu odpornościowego).

Pacjenci z tych grup mogą otrzymać wsparcie w postaci dodatkowego leczenia, które ma na celu złagodzenie przebiegu choroby.

Ospa wietrzna a ciąża

Jeśli kobieta w ciąży (w szczególności w okresie pierwszych 20 tygodni ciąży), która nie chorowała na ospę wietrzną, ma kontakt z wirusem:

• płód narażony jest na ryzyko powstania wad wrodzonych,
• matka narażona jest na wyższe ryzyko powikłań, niż gdyby zetknęła się z wirusem ospy nie będąc w ciąży.

Jeśli ospa wietrzna pojawi się tuż przed lub tuż po urodzeniu dziecka, noworodek narażony jest na poważne powikłania. Nie ma ryzyka dla rozwijającego się dziecka, jeśli u matki pojawi się półpasiec.

Jeśli kobieta ciężarna przeszła ospę wietrzną przed zajściem w ciążę, jej dziecko będzie chronione przed tą infekcją w okresie kilku pierwszych miesięcy życia. Przeciwciała odpornościowe matki przechodzą do organizmu dziecka przez łożysko i wraz z mlekiem.

Ospa wietrzna u dzieci – szczepienie

Skuteczność szczepionki przeciw ospie wietrznej u dzieci wynosi 99%. Lekarze zalecają dwukrotne szczepienie – po raz pierwszy w wieku 12 do 15 miesięcy, a następnie dawkę przypominającą w wieku 4 do 6 lat.

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej należy do szczepień zalecanych, a więc płatnych. Bezpłatna szczepionka jest dostępna dla dzieci do 12. roku życia, narażonych na zakażenie z tytułu przebywania w domach dziecka, żłobkach lub instytucjach opiekuńczych. Osoby w wieku od 13 lat, które nigdy nie miały ospy wietrznej ani nie były szczepione, powinny otrzymać dwie dawki szczepionki w odstępie 3 miesięcy.

Czy będąc zaszczepionym na ospę można zachorować? Choć bardzo niewielki odsetek osób szczepionych zapada na ospę wietrzną, ci, u których choroba ta wystąpi, przechodzą zwykle chorobę łagodnie i szybko wracają do zdrowia.

Zdrowe dzieci, które chorowały na ospę wietrzną, nie potrzebują szczepienia – zwykle zachowują odporność przed wirusem do końca życia.

Powikłania ospy wietrznej u dziecka

Nadkażenie zmian skórnych jest najczęstszym powikłaniem ospy wietrznej u dziecka . Inne powikłania to:

• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie płuc,
• zapalenie mózgu i móżdżku.

Leczenie ospy wietrznej

Ospa wietrzna jest wywoływana przez wirus, stosowanie antybiotyku jest więc bezskuteczne. Antybiotyki mogą być konieczne, jeśli zmiany po pęcherzach ulegną infekcji bakteryjnej. Zdarza się to szczególnie często u dzieci, które rozdrapują pęcherze.

Jakie zatem leki stosuje się na ospę? Osobom, u których występuje wyższe ryzyko powikłań, może zostać zapisany lek przeciwwirusowy. Decyzję o jego zastosowaniu podejmuje lekarz w oparciu o wiek i stan zdrowia dziecka lub dorosłego, a także czas leczenia. W leczeniu stanów podwyższonej ciepłoty ciała zaleca się stosowanie paracetamolu. Bezwzględnie przeciwwskazane jest stosowanie u dzieci kwasu acetylosalicylowego (popularnej aspiryny).

Ospa wietrzna a swędzenie skóry

Aby zmniejszyć dolegliwości związane ze swędzeniem skóry, które może pojawić się również w postaci nadżerek w jamie ustnej, należy:

• stosować chłodne kompresy lub chłodną kąpiel co kilka godzin;
• skórę po kąpieli osuszać poprzez delikatne przykładanie ręcznika (nie wolno pocierać, by nie oderwać strupów);
• na swędzące miejsca nałożyć pudroderm;
• unikać podrażnień nadżerek w jamie ustnej, które mogą utrudniać picie lub jedzenie;
• podawać pokarmy zimne lub chłodne, o miękkiej konsystencji;
• wyeliminować z diety przyprawy, produkty kwaśne, słone i ostre.

Ospa wietrzna u dziecka a kąpiele

W celu zapobiegania zakażeniu zmian skórnych ważna jest codzienna toaleta. Mylne jest przeświadczenie, że w przypadku ospy wietrznej u dziecka chorego nie należy kąpać. Należy, a w razie już istniejących nadkażeń zalecane jest dodanie do kąpieli nadmanganianiu potasu – w ilości takiej, aby woda była lekko różowa. Miejscowo na rozdrapane zmiany można stosować także wodny roztwór pioktaniny (gencjany), która działa bakteriobójczo i wysuszająco. Kąpiele rumiankowe nie są polecane ze względu na częste uczulenia dzieci na to zioło.

Wypowiedź pediatry na temat ospy wietrznej