Czym jest śmierć mózgu?
Śmierć mózgu to jednocześnie termin medyczny i prawny, który oznacza zgon pacjenta w momencie, gdy wszystkie funkcje mózgu zostają całkowicie zatrzymane i nie ma możliwości na odwrócenie tego procesu. Dzieje się tak, kiedy z powodu poważnego urazu lub choroby dochodzi do uszkodzenia mózgu i zablokowania dopływu krwi do jego tkanek, co w ostateczności prowadzi do jego obumarcia.
Wśród przyczyn śmierci mózgu wymienia się:
Zablokowanie naczyń krwionośnych mózgu (np. przez skrzep krwi), czyli udar niedokrwienny.
Pęknięcie naczyń krwionośnych mózgu i wylew krwi do struktur mózgu, czyli udar krwotoczny.
Poważny uraz mózgu, np. po wypadku komunikacyjnym.
Zatrzymanie akcji serca, w sytuacji gdy serce przestaje bić (np. w wyniku zawału), krew z tlenem nie jest transportowana do mózgu, co powoduje nieodwracalne uszkodzenie móżgu.
Infekcje w obrębie mózgu, czyli zapalenia mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych.
Guzy mózgu.
Nagła niewydolność wątroby.
Inne przyczyny powodujące uszkodzenie struktur mózgu.
W praktyce temat ten jest tak bardzo kontrowersyjny, ponieważ osoba, której mózg umarł, może wyglądać na żywą osobę, która śpi. Jej skóra jest ciepła, oddycha dzięki podłączonemu respiratorowi, serce może nadal bić i pompować krew, dodatkowo mogą się pojawić się nawet ruchy, które są jednak generowane przez rdzeń kręgowy, a nie martwy mózg.
Mimo tych na pozór niepokojących objawów nie należy zapominać, że moment stwierdzenia śmierci mózgu przez lekarza jest tożsamy z potwierdzeniem zgonu pacjenta.
Są stany, które mogą sprawiać nieprawidłowe wrażenie, że u kogoś nastąpiła śmierć mózgu, są to np. ciężka hipotermia i przedawkowanie niektórych leków. Prawidłowe rozpoznanie śmierci mózgu opiera się na przeprowadzeniu przez lekarzy szeregu testów, aby nie było szans na błędną diagnozę. Testy te obejmują:
Badanie neurologiczne – kontrola odruchów, które występują u żywych ludzi, m.in. odruch wymiotny, kaszlowy, rogówkowy oraz reakcję źrenic na światło. Znamienny jest także brak ruchów gałek ocznych.
Test bezdechu – personel medyczny na krótko zatrzymuje działanie respiratora, aby sprawdzić, czy pacjent sam podejmie akcję oddechową.
Dodatkowo (w określonych sytuacjach) przy rozpoznawaniu śmierci mózgu można wykorzystać testy pomocnicze, jeżeli są jakiekolwiek niepewności co do rozpoznania, że nastąpiło nieodwracalne uszkodzenie mózgu. Są to najczęściej badania obrazowe, m.in.: angiografia mózgowa, przezczaszkowe badanie ultrasonograficzne lub tomografia komputerowa.
Diagnoza musi zostać potwierdzona przez dwóch lekarzy specjalistów, którzy po wykonaniu niezależnych badań dojdą do tych samych wniosków. W skład tej pary lekarzy musi wchodzić specjalista anestezjologii i intensywnej terapii lub neonatolog oraz neurolog, neurolog dziecięcy lub neurochirurg.
Potwierdzenie rozpoznania śmierci mózgu wymaga szczególnej staranności. Polskie prawo określa ścisłe procedury, które muszą być przestrzegane.
Dodatkowo warto zaznaczyć, że śpiączka i stan wegetatywny to nie są synonimy śmierci mózgu. Śpiączka to stan głęboko obniżonego poziomu świadomości, z całkowitym brakiem reaktywności. Stan wegetatywny oznacza pacjenta, który żyje, ale ma uszkodzenie mózgu uniemożliwiające świadomość. W obu tych stanach nie nastąpiła śmierć pnia mózgu i funkcja pnia mózgu najczęściej jest zachowana, a pacjent samodzielnie oddycha.
Przeczytaj również:
Śmierć kliniczna – definicja, czas trwania i szanse na przeżycie
Jak długo umiera mózg?
Czas potrzebny na całkowite obumarcie mózgu jest różny. Zależy on głównie od przyczyny, ale wpływ na ten czas mogą mieć inne zmienne, np. temperatura ciała. Mózg człowieka jest wyjątkowo wrażliwy na zaburzenia w transporcie do niego tlenu. Badania wskazują, że już po paru minutach od zatrzymania dopływu utlenowanej krwi do mózgu dochodzi do nieodwracalnych zmian w komórkach nerwowych.
Co się dzieje, gdy mózg umiera?
W momencie śmierci mózgu ciało traci możliwość samodzielnego funkcjonowania bez wsparcia maszyn i leków utrzymujących funkcje życiowe. Działać przestaje ośrodek oddechowy znajdujący się w pniu mózgu, co oznacza, że po odłączeniu respiratora chory pacjent nie będzie w stanie sam oddychać. Niemożliwa jest reakcja również na jakiekolwiek bodźce. Zniesione zostają wszelkie odruchy (np.: źreniczny, rogówkowy, kaszlowy) oraz zanikają odruchy spontaniczne.
Czasami rodzina pacjenta może zaobserwować ruchy, które mogłyby sugerować, że pacjent żyje. Są to jednak ruchy generowane przez aktywność rdzenia kręgowego, a nie mózgu.
Osoba, której mózg umarł, często wygląda, jakby spała, jednak nie ma możliwości, żeby odzyskała świadomość i prawnie uznawana jest za zmarłą. Stwierdzenie śmierci mózgu oznacza więc śmierć człowieka
Czy śmierć mózgu może się cofnąć?
Odpowiedź na to pytanie jest prosta i jednoznaczna – nie. Śmierć mózgu jest nieodwracalnym procesem, którego nie da się cofnąć i jest ona tożsama z zakończeniem życia człowieka. Owszem, mózg ma pewne możliwości regeneracyjne, dlatego pacjenci po udarach lub gdy wystąpiły u nich zaburzenia metaboliczne czy hipotermia, są w stanie odzyskać utracone funkcje po długotrwałej rehabilitacji. Jednak uszkodzenia, które warunkują rozpoznanie śmierci mózgu, są zbyt poważne i zdecydowanie przekraczają możliwości samoregeneracji tkanki neuronalnej. W tym momencie nie istnieją żadne: przeszczep, operacja, lek ani inne leczenie, które mogłyby cofnąć ten proces. Jeżeli lekarz ma jakiekolwiek wątpliwości co do możliwości nawet minimalnego powrotu pacjenta do zdrowia, nie rozpozna śmierci mózgu. Wszelkie doniesienia o charakterze medialnym o rzekomych przebudzeniach po postawieniu rozpoznania to najczęściej nieporozumienia wynikające ze złego zrozumienia lekarza. W tego typu sytuacjach pacjenci byli w głębokiej śpiączce, która nie jest tym samym stanem co śmierć mózgu i można się z niej wybudzić.
Przeczytaj również:
Umieranie – objawy, jak długo trwa, czy boli
Czy serce bije po śmierci mózgu?
Po śmierci mózgu jest szansa, że serce pacjenta nadal będzie bić. Dzieje się tak, ponieważ mimo obumarcia ośrodka odpowiadającego za kontrolę akcji serca w rdzeniu przedłużonym mózgu, serce ma swój własny automatyzm. Serce wyposażone jest w wyspecjalizowane komórki, które potrafią generować budzenia nerwowe, w następstwie których dochodzi do naprzemiennych skurczów i rozkurczów serca. Mięsień sercowy może bić tylko do momentu, gdy dostaje tlen, więc po odłączeniu respiratora i zaprzestaniu podtrzymywania funkcji oddechowych u pacjenta serce się zatrzyma.
