Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego – co można oznaczyć?
Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) to bardzo specyficzny materiał do badań, który najczęściej pobierany jest na drodze nakłucia lędźwiowego. Z racji inwazyjnej procedury pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego, badanie PMR zlecane jest przez lekarza i wykonywane tylko w określonych przypadkach. W płynie mózgowo-rdzeniowym oznaczyć można następujące parametry: albuminy, białko całkowite, glukoza, chlorki, kwas mlekowy, neutrofile, limfocyty.
Bardziej specjalistyczne badania PMR obejmują m. in. badania bakteriologiczne (posiew płynu mózgowo-rdzeniowego), indeks IgG (określający stosunek immunoglobulin do albumin) oraz oznaczanie specyficznych przeciwciał (np. w diagnostyce boreliozy).
Czym są prążki oligoklonalne w płynie mózgowo-rdzeniowym?
Białko w płynie mózgowo-rdzeniowym oznaczane jest jako poziom całkowity, a dodatkowo może być wykonana elektroforeza białek. Dzięki rozdziałowi elektroforetycznemu możliwe jest wyodrębnienie prążków oligoklonalnych, czyli frakcji immunoglobulin klasy IgG. Należy zbadać jednocześnie płyn mózgowo-rdzeniowy i surowicę pacjenta, dokonując rozdziału elektroforetycznego i wybarwiając rozdział tą samą metodą.
Dzięki temu można porównać zawartość immunoglobulin w PMR i we krwi, co pomaga ocenić, czy immunoglobuliny obecne w płynie mózgowo-rdzeniowym znajdują się także w surowicy. Jeśli obecne są jedynie w PMR, świadczy to o ich syntezie w układzie nerwowym i może wskazywać na niektóre choroby układu nerwowego, takie jak stwardnienie rozsiane, sarkoidoza, toczeń rumieniowaty układowy czy podostre stwardniające zapalenie mózgu.
Dodatkowo w celu różnicowania, czy immunoglobuliny są produkowane w układzie nerwowym, czy może przechodzą do płynu mózgowo-rdzeniowego przez barierę krew–mózg oznaczany jest tzw. indeks IgG. Aby go obliczyć, należy oznaczyć stężenie IgG i albuminy zarówno w płynie mózgowo-rdzeniowym, jak i w surowicy, a następnie wykorzystać wzór:
Indeks IgG = [IgG (PMR) / IgG (surowica)] / [albumina (PMR) / albumina (surowica)].
Jak badane są prążki oligoklonalne w PMR?
W celu zbadania obecności prążków oligoklonalnych w PMR konieczne jest pobranie płynu mózgowo – rdzeniowego. Najczęściej wykonywane jest nakłucie lędźwiowe. Pacjent pozostaje w pozycji leżącej na boku, z nogami podkurczonymi do klatki piersiowej. Po odkażeniu miejsca wkłucia i znieczuleniu miejscowym, lekarz wprowadza igłę pomiędzy 3 i 4 bądź 4 i 5 kręgiem lędźwiowym. Pobierane jest około 5–8 ml płynu mózgowo-rdzeniowego. Po pobraniu próbki pacjent powinien przez godzinę pozostawać w pozycji leżącej, co ma zminimalizować ryzyko rozwoju zespołu popunkcyjnego, czyli silnego bólu głowy.
Płyn mózgowo-rdzeniowy oraz surowica są poddawane ogniskowaniu izoelektrycznemu – na płytkach żelowych dochodzi do uwidocznienia poszczególnych frakcji białek, które dają charakterystyczny rozkład prążkowy. Porównując prążki w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym można rozpoznać niektóre schorzenia układu nerwowego.
Prążki oligoklonalne – norma
W prawidłowym płynie mózgowo-rdzeniowym w rozdziale elektroforetycznym uwidocznić można te same frakcje białek, co w surowicy, czyli:
albuminy: alfa-1-globuliny, alfa-2-globuliny, beta-globuliny, gamma-globuliny.
Dodatkowo w płynie mózgowo-rdzeniowym znajdują się dodatkowe frakcje – tzw. prealbuminy oraz frakcję tau. Obrazem nieprawidłowym jest pojawienie się tzw. prążków oligoklonalnych, czyli co najmniej dwóch dodatkowych prążków IgG, których nie ma w surowicy. Taki wynik zawsze jest nieprawidłowy.
Obecność pojedynczego prążka może świadczyć o początkowym stadium obecności prążków oligoklonalnych.
Prążki oligoklonalne – wynik i interpretacja
Jeśli stwierdzona zostanie obecność prążków oligoklonalnych w płynie mózgowo-rdzeniowym przy braku ich w surowicy – może to wskazywać na stwardnienie rozsiane SM. Taki wynik stwierdzany jest u prawie 90 proc. pacjentów dotkniętych stwardnieniem rozsianym. Dla postawienia diagnozy konieczne jest jednak wykonanie badań dodatkowych, szczególnie rezonansu magnetycznego. A co oznacza obecność pojedynczego prążka w płynie mózgowo-rdzeniowym? Taki wynik także może świadczyć o stwardnieniu rozsianym, choć jest to znacznie rzadsza sytuacja.
Nie jest to jedyny przypadek, kiedy w badaniu PMR stwierdzane są prążki oligoklonalne dodatnie. Także w przypadku boreliozy w płynie mózgowo-rdzeniowym stwierdza się prążki oligoklonalne. Borelioza może być różnicowana ze stwardnieniem rozsianym na drodze oznaczania w PMR specyficznych przeciwciał klasy IgG i IgM przeciwko Borrelia burgdorferi.
W przypadku tocznia rumieniowatego układowego obraz elektroforetyczny może być prawidłowe lub mogą być stwierdzone prążki oligoklonalne. Pomocne w postawieniu diagnozy badania przeciwciał przeciwjądrowych ANA i anty – dsDNA. Dodatkowe pasmo IgG w płynie mózgowo-rdzeniowym stwierdzane jest także w przebiegu układowych chorób zapalnych, np. w sarkoidozie.
Czytaj również: Neuroborelioza – przyczyny, objawy, leczenie
