Narcyzm, osobowość narcystyczna – cechy, zachowanie, związek z narcyzem

Co to jest osobowość narcystyczna?

Narcystyczne zaburzenie osobowości, z ang. narcissistic personality disorder, to nadmierna skłonność do autoprezentacji oraz wyjątkowo silne zaabsorbowanie własną osobą, współwystępujące wraz z przesadnym poczuciem własnej wyjątkowości oraz ciągłą potrzebą budzenia uwagi i podziwu otoczenia. Szacuje się, że ten typ zaburzeń osobowości można zdiagnozować u około 1% populacji, przy czym częściej występuje on u płci męskiej [1].

Narcystyczne cechy osobowości

Osobowość narcystyczna nie jest precyzyjnie określona w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). Zalicza się ją do ogólnej grupy "innych określonych zaburzeń osobowości (F60.8)", więc w tym przypadku nie można przytoczyć listy szczegółowych cech czy kryteriów diagnostycznych. W zdiagnozowaniu narcyzmu mogą natomiast pomóc ogólne kryteria zaburzeń osobowości, tj.:

• występowanie wyraźnie dysharmonijnych postaw i zachowań, które zazwyczaj obejmują wiele zakresów funkcjonowania,
• stałość wzorca nieprawidłowego zachowania (nie ogranicza się on do epizodów choroby psychicznej),
• całościowy charakter wzorca nieprawidłowego zachowania, jego wyraźne niedostosowanie w stosunku do rozmaitych sytuacji indywidualnych i społecznych,
• pojawianie się trudności już w okresie dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym i utrzymywanie się ich w wieku dojrzałym,
• obniżanie się samopoczucia na skutek zaburzenia, przy czym spadek nastroju może pojawić się w późniejszym okresie,
• możliwe współwystępowanie zaburzenia z istotnymi trudnościami w zakresie sprawności zawodowej i społecznej [2], [3].

Przeczytaj też: Syndrom Piotrusia Pana – przyczyny, objawy, leczenie

Znacznie bardziej precyzyjne informacje zawiera amerykański system klasyfikacji psychiatrycznej DSM-IV. Zgodnie z nim osobowość narcystyczna to utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości (widoczny w fantazjach bądź w zachowaniu), potrzeby podziwu ze strony innych i braku empatii, który pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia się w różnych kontekstach, na co wskazuje co najmniej pięć z poniższych kryteriów:

• jednostka ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości (wyolbrzymia swoje osiągnięcia i talenty, oczekuje uznania własnej wyższości – niewspółmiernie do rzeczywistych dokonań);
• pochłaniają ją fantazje o nieograniczonym własnym powodzeniu, mocy, wybitnych zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej;
• przekonana jest o własnej wyjątkowości i unikatowości, którą mogą zrozumieć lub z którą mogą obcować tylko inni wyjątkowi bądź zajmujący wysoką pozycję ludzie lub instytucje;
• wymaga przesadnego podziwu (ma poczucie własnej wielkości);
• uważa, że należą się jej specjalne uprawnienia, tzn. bezpodstawnie oczekuje szczególnie przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania się innych jej oczekiwaniom;
• nastawiona jest eksploratorsko wobec innych ludzi, tzn. wykorzystuje ich do osiągnięcia własnych celów;
• brak jej empatii, niechętnie rozpoznaje cudze uczucia i potrzeby oraz nie jest skłonna z nimi się identyfikować;
• często zazdrości innym lub uważa, że inni jej zazdroszczą;
• swą postawą i zachowaniem okazuje arogancję i wyniosłość [4], [5].

Zobacz też: Osobowość anankastyczna – cechy

Osobowość narcystyczna – historia

Termin osobowość narcystyczna został zapewne zaczerpnięty z mitologii greckiej, która zawiera historię o Narcyzie – pięknym młodym mężczyźnie, który był kochany przez wszystkich dookoła, ale który sam nie chciał tej miłości odwzajemniać. Ostatecznie został za swoje zachowanie ukarany – bogini Afrodyta sprawiła, że Narcyz zakochał się we własnym odbiciu w tafli wody. Wpatrywał się w nie każdego dnia, aż w końcu umarł samotny i nieszczęśliwy.

Jeśli natomiast chodzi o najbardziej znane teorie psychologiczne, które wyjaśniają mechanizmy powstawania osobowości narcystycznej, to należy tu wymienić przede wszystkim te autorstwa Heinza Kohuta oraz Otto Kerberga.

Zdaniem Kohuta osobowość narcystyczna jest pierwotnym zaburzeniem psychicznym. Ma ono zacząć kształtować się wtedy, gdy w określonym momencie rozwoju jednostki nie otrzyma onaodpowiedniej gloryfikacji, tj. podziwu oraz zapewnień o własnej wysokiej wartości [6].

Kerberg natomiast uważa, że narcyzm jest swego rodzaju cechą, z którą rodzi się każdy, ale która ma różne nasilenie – od delikatnego, przez złośliwy, po antyspołeczny, uniemożliwiający nawiązanie relacji z innymi. Warto dodać, że zdaniem Kerberga istnieją aż dwa rodzaje prawidłowego narcyzmu. Pierwsza to narcyzm dojrzały, który występuje u osób o adekwatnym poczuciu własnej wartości. Drugi to narcyzm infantylny – w tym przypadku poczucie własnej wartości jest zmienne i regulowane różnymi czynnikami [7].

Zarówno Kohut, jak i Kerberg, stworzyli swoje teorie w nurcie psychoanalitycznym. Spośród teorii wywodzących się z innych podejść na uwagę zasługuje ta autorstwa Lorny Benjamin (podejście interpersonalne) oraz Denise Davis (podeście poznawcze) [4].

Lorna Benjamin uważa, że osobowość narcystyczna kształtuje się przede wszystkim wtedy, gdy dziecko jest idealizowane przez rodziców albo gdy rodzice żądają od niego absolutnej perfekcji. W pierwszym przypadku narcystyczne zaburzenia osobowości są efektem ignorowania potrzeb innych - dziecko traktowane jest "po królewsku", jest dla rodziców niemal obiektem kultu, jest wyręczane we wszystkim i zapewniane o swojej absolutnej wyjątkowości. W drugim przypadku narcystyczna osobowość jest efektem wygórowanych oczekiwań rodziców oraz ich warunkowej miłości – kochają, ale tylko wtedy, kiedy wszystkie ich wymagania są spełniane.

Denise Davis zauważa natomiast ciekawe mechanizmy, którymi posługują się osoby narcystyczne. Mianowicie mają one dużą tendencję do poznawczego zniekształcania rzeczywistości. Po pierwsze, często towarzyszy im przekonanie, że inni im zazdroszczą. Po drugie, osobowość narcystyczna sprawia, że własny wizerunek jest odbierany w czarno-białym ujęciu. Innymi słowy osoba narcystyczna albo widzi siebie jako idealną, wspaniałą i wyjątkową, albo jako zupełnie bezwartościową. Po trzecie, narcyz zauważa drobne różnice między sobą a pozostałymi ludźmi. Jest to niezbędne dla utrzymania poczucia wyjątkowości, które zostałoby obniżone przez zbyt duże podobieństwo do innych [4].

Sprawdź również: Osobowość borderline – czym się objawia?

Osobowość narcystyczna: przyczyny występowania

Przyczyny tworzenia się osobowości narcystycznej nie są końca znane. Zdaniem niektórych psychologów – np. wspomnianej wyżej Lorny Benjamin, za wystąpienie zaburzenia odpowiedzialni są inni ludzie, przede wszystkim rodzice.

Nie brakuje jednak opinii, że osobowość narcystyczna może być dziedziczona. Z drugiej strony nie wiadomo, jaki wpływ mają geny, a jaki wieloletnie przebywanie z osobą narcystyczną i kopiowanie jej zachowań. To drugie wydaje się wyjątkowo prawdopodobne, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę fakt, że dzieci intensywnie uczą się poprzez modelowanie.

Rodzaje osobowości narcystycznej według T. Millona

Istnieje aż kilka kilka podziałów typów osobowości narcystycznej. Jeden z ważniejszych to ten stworzony przez T. Millona. Zakłada on, że istnieją cztery jej rodzaje.

• Osobowość narcystyczna pozbawiona zasad

To jeden z najbardziej niebezpiecznych typów osobowości narcystycznej. Takie osoby nie są zainteresowane innymi ludźmi i ich dobrem, są skoncentrowane tylko i wyłącznie na spełnianiu własnych potrzeb i zachcianek. Cechuje je zupełny brak empatii – do zrealizowania własnych celów są w stanie wykorzystać innych ludzi i oszukać ich. Nie czują lęku, nie obawiają się konsekwencji, uważają, że są ponad prawem. Narcyz pozbawiony zasad to osoba arogancka, podstępna, dominująca, pozbawiona skrupułów, nielojalna i zwodnicza, gardząca innymi ludźmi, mściwa. Ludzie z takim zaburzeniem osobowości bardzo często trafiają do więzień, zakładów poprawczych i na terapeutyczne programy odwykowe [4].

Przeczytaj: Co wiemy o osobowości dyssocjacyjnej?

• Osobowość narcystyczna kompensacyjna

W tym przypadku osobowość narcystyczna wykształca się na skutek odniesionych w dzieciństwie krzywd psychicznych, które doprowadziły do obniżenia poczucia wartości. Osoby w ten sposób skrzywdzone mogą wycofać się "z widoku", wyrażać złość albo – dla podniesienia własnej samooceny, zacząć tworzyć iluzje o własnej wyjątkowości.

To zaburzenie osobowości czyni narcyza niezwykle wrażliwym na wszelką krytykę i sprawia, że natychmiast obraża się on w reakcji na jakiekolwiek oznaki dezaprobaty. W relacji z innymi prezentuje wyższość i arogancję, ukrywając zarówno przed nimi, jak i przed samym sobą swoją fatalną samoocenę.

• Osobowość narcystyczna uwodzicielska

Osoba o uwodzicielskim typie osobowości narcystycznej wyraża swoją wyjątkowość poprzez zachowania seksualne. "Objawy" zaburzenia to niemal nieustające prowadzenie gier erotycznych z przedstawicielami płci przeciwnej – nawet w sytuacji, która wydaje się do takiej gry nie pasować (np. podrywanie szwagierki na urodzinach jej dziecka). Ten typ narcyza prowokuje seksualnie, czaruje, wabi, zwodzi. Zazwyczaj cechuje się dużą komunikatywnością, poczuciem humoru, otwartością na innych ludzi. Należy jednak zauważyć, że w rzeczywistości wcale nie zależy jej na prawdziwej bliskości – nie liczą się inni ludzie, a własna przyjemność i potrzeba bycia uwielbianym. Gdy tylko partner lub partnerka zostanie zdobyty/-a, narcyz się wycofuje.

Zobacz też: Dobre i złe cechy sangwinika

• Osobowość narcystyczna elitarna

Ostatnia wyróżniona przez T. Millona osobowość narcystyczna to to elitarna, zwana również "najczystszym wzorcem". Cechy osobowości "elitarnych" to usilne przekonanie o własnej wyjątkowości oraz posiadaniu specjalnych praw i przywilejów, usilne dążenie do łatwego życia, upór w pięciu się po szczeblach kariery.

Zdaniem Reicha [za: 4] tego typu osobowość narcystyczna często występuje u przedstawicieli zawodów takich jak chirurg, pilot, wojskowy czy sportowiec – wszyscy oni muszą cechować się pewną odwagą i przekonaniem o własnej wyjątkowości.

Ludzie o elitarnej odmianie osobowości narcystycznej bardzo obnoszą się z symbolami wyjątkowości własnej osoby (dyplomy, własne strony internetowe) i niezwykle chętnie się reklamują. Jeśli taki narcyz nie uzyskuje potwierdzenia swojej wyjątkowości, czyli spotyka się z obojętnością innych ludzi, nie wycofuje się, lecz zwiększa wysiłki, by przedstawić się z jak najlepiej strony.

Pozostałe "objawy" omawianego zaburzenia osobowości to oczywiście negatywne postawy wobec innych ludzi. Jeśli wybrana osoba nie jest w stanie rywalizować, nie jest żadną konkurencją, budzi jedynie pogardę narcyza.

To też może Cię zainteresować: Osobowość histrioniczna – cechy

Inne rodzaje osobowości narcystycznej

Nieco inny podział osobowości narcystycznych wyróżniła Nina Brown. Według niej narcyz może przyjmować jedną z czterech postaci:

• Narcyz ekshibicjonistyczny

To osoba, która ciągle pragnie być w centrum uwagi – na imprezach jest najgłośniejsza i opowiada "najciekawsze" (w swoim mniemaniu) historie, nierzadko również prowadzi bardzo aktywny profil w serwisach społecznościowych. Oczywiście narcyz wrzuca do sieci tylko takie treści, które odzwierciedlają jego uwielbienie dla siebie samego: przedstawiają one najmodniejsze ubrania, najdroższe i najlepsze wakacje, jego najładniejsze i najgrzeczniejsze dzieci itd.

• Narcyz roszczeniowy

Osoba z takim zaburzeniem osobowości będzie zmieniała swoje zachowania i oczekiwania w zależności od tego, z kim przebywa. Od osób niespokrewnionych (np. kolegów z miejsca pracy) oczekuje podziwu i uznania dla własnych sukcesów. Od bliskich wymaga natomiast wsparcia i wyręczania w obowiązkach domowych.

• Narcyz manipulujący

Wśród narcystycznych zaburzeń osobowości ten jest jednym z bardziej nieprzyjaznych dla otoczenia. Dla osiągnięcia własnych celów nierzadko kłamie, oszukuje, wykorzystuje innych. Traktuje ludzi jak narzędzia, które pozwalają osiągnąć cel.

• Narcyz podejrzliwy

W końcu jest i ostatni typ osobowości narcystycznej – narcyz podejrzliwy. Uważa, że jego wysoka atrakcyjność, inteligencja oraz stan posiadania są przedmiotem nieustającej zazdrości ze strony innych ludzi. Taki narcyz wiecznie kogoś podejrzewa o kłamstwo, jest niezwykle wrażliwy na nawet delikatną krytykę, uważa, że wszyscy mu źle życzą [8].

W wielu publikacjach można znaleźć również dość prosty podział na narcystyczne zaburzenia osobowości o charakterze wielkościowym oraz wrażliwym.

• Narcyzm wielkościowy

Narcyz wielkościowy prezentuje cechy osobowości, które są jasnym komunikatem: "jestem najlepszy". Takie osoby nie chcą ukryć niskiego poczucia wartości – ich mniemanie o sobie jest rzeczywiście bardzo wysokie, bo zazwyczaj już od czasów dzieciństwa były traktowane jako wyjątkowe.

Narcyz wielkościowy nigdy nie okazuje pokory. Jest szorstki w kontaktach z innymi ludźmi, nieprzyjemny, chłodny i wyniosły. Nie potrafi przyznać się do błędu, umie natomiast manipulować, aby dobrze wypaść w każdej sytuacji. To osoby, które niechętnie udają się na terapię i które nie widzą powodu, by cokolwiek zmieniać w swoim zachowaniu. Zakładają, że jeśli inni nie tolerują ich silnej osobowości, to jest to ich problem.

Zobacz też: Jakie cechy ma neurotyk?

• Narcyz wrażliwy

Z tym zaburzeniem osobowości bardzo silnie związana jest niska samoocena. Narcyz wrażliwy również potrzebuje podziwu i uwielbienia, ale to dlatego, że sam ze sobą czuje się źle. Innymi słowy, potrzebuje on uwielbienia innych ludzi, aby choć na chwilę zwiększyć poczucie własnej wartości.

Narcyz wrażliwy jest skupiony na swoich emocjach i potrzebach. Cechuje go niezwykła wrażliwość na krytykę oraz dezaprobatę. Potrafi godzinami zastanawiać się, dlaczego ktoś powiedział mu coś przykrego. Ludzie o tym typie osobowości narcystycznej znacznie częściej są gotowi na podjęcie terapii.

Osobowość narcystyczna a życie rodzinne

Narcystyczne zaburzenia osobowości w dużym stopniu wpływają na wiele sfer życia, w tym również oczywiście także na życie rodzinne. Oto kilka przykładów zachowania klasycznego narcyza:

• Wyolbrzymianie swoich zasług i wysiłków

Narcyz nie zauważa zasług członków rodziny i nie dostrzega pracy, jaką ci wykonują. Wszystko, czym on się zajmuje, zawsze wymaga (w jego oczach) większego wysiłku – niezależnie od tego, czy wykonuje obowiązki domowe, czy podejmuje się aktywności zawodowej.

• Wpędzanie członków rodziny w poczucie winy

Narcyz z łatwością sprawia, że inni czują się winni. Robi to szczególnie w sytuacjach, w których ktoś go krytykuje. Na przykład w odpowiedzi na słowa: "Mogłabyś czasami ogarnąć kuchnię, ostatnio tylko ja to robię" kobieta o osobowości narcystycznej zacznie mówić o tym, jak to nikt jej nie docenia, jak bardzo brakuje jej romantyczności, jaka jest zmęczona i jak bardzo wszystko jest na jej głowie. Zarzuty są wyolbrzymione i mają sprawić, że dana osoba zacznie być postrzegana jako ofiara.

• Ignorancja dla potrzeb innych

Nierzadko zdarza się, że dzieci ludzi o osobowości narcystycznej są zaniedbane. Niekoniecznie oznacza to, że będą głodne – mogą natomiast chodzić w starych albo za małych ubraniach, w przeciwieństwie do świetnie ubranego, narcystycznego rodzica.

Zobacz również: Osobowość paranoidalna

Osobowość narcystyczna a życie zawodowe

Ludzie o osobowości narcystycznej są albo wyjątkowo cenieni w pracy, albo bardzo nielubiani. Jeśli dzięki temu, co robią, mogą zyskiwać uznanie – zwłaszcza osób szanowanych, stojących wyżej w hierarchii, będą pracowici i życzliwi, co ułatwi im pięcie się po szczeblach kariery.

Niestety o wiele częściej zdarza się, że narcystyczna osobowość pozbawia narcyza sympatii innych. Z uwagi na swoją arogancję, brak szacunku wobec innych ludzi, a przede wszystkim przypisywanie sobie wszystkich zasług, odbierany jest on jako niekoleżeński, fałszywy i zapatrzony w siebie.

Osobowość narcystyczna a inne zaburzenia psychiczne

Narcyzm nierzadko współwystępuje z innymi zaburzeniami osobowości. Najczęściej są to:

• Zaburzenia lękowe

Przyczyną występowania zaburzeń lękowych jest zazwyczaj nadmienia troska o perfekcję [4]. Narcyz boi się, że ktoś może podważyć jego absolutną doskonałość, potępi go, ośmieszy albo postawi mu nieprzyjemne ograniczenia. U niektórych osób z takim zaburzeniem osobowości wyraźnie widoczny jest lęk przed utratą kontroli.

• Zaburzenia nastroju

Zauważono, że w wielu przypadkach narcyzm niejako "chroni" przed wystąpieniem depresji – dotyczy to przede wszystkim narcyzów wielkościowych. W przypadku osób z kompensacyjną odmianą zaburzenia dość często natomiast zdarza się krótkotrwały spadek nastroju – związany jest on w wzglądem w siebie samego i dostrzeżeniem kompensacyjnej roli własnych zachowań. Niemniej nawet w takiej sytuacji łatwo zauważyć charakterystyczne cechy narcyza. Uważa on, że osoby bliskie powinny go wspierać i dokładać wszelkich starań, by znalazł się on w lepszym stanie psychicznym [4].

• Zaburzenia urojeniowe

Wśród zaburzeń osobowości towarzyszących narcyzmowi wymienić można również te urojeniowe. Zazwyczaj pojawiają się one w sytuacjach, w których dana osoba napotyka przeszkody nie do przejścia lub musi mierzyć się z kolejnymi niepowodzeniami. Przekonanie o własnej wyjątkowości nie pozwala narcyzowi uznać swojej winy. Zaczyna on "szukać" spisków, zawiści i skierowanych przeciwko niemu intryg.

• Nadużywanie substancji psychoaktywnych

Osoby zmagające się z narcystycznym zaburzeniem osobowości nader często sięgają po alkohol, opiaty, kokainę oraz inne środki pobudzające. Uważa się, że jest tak z dwóch powodów. Po pierwsze, substancje te pozwalają na chwilę uwolnić się od bolesnych emocji oraz lęku przed utratą szacunku dla samego siebie. Po drugie, alkohol i kokaina wzmacniają pewność siebie. Cechy narcystyczne stają się wyraźniejsze, co ma znaczenie przede wszystkim dla tych narcyzów, którzy próbują zakamuflować niską samoocenę (Calsyn, Fleming, Wells, Saxon, za: [4]).

Ciekawostką jest fakt, że osoby narcystyczne są w większym stopniu narażone na stres pourazowy (Johnson, za: [4]). Dzieje się tak dlatego, że są one absolutnie przekonane o własnej wyjątkowości, co oznacza, że powinny omijać ich "zwykłe" nieszczęścia. Gdy dzieje się inaczej - okazuje się, że narcyz jest bezradny wobec losu jak wszyscy inni, jest to dla niego traumatyczne wydarzenie.

Przeczytaj również: Jakie cechy ma psychopata?

Osobowość narcystyczna – diagnostyka

W jaki sposób diagnozuje się osobowość narcystyczną? Pomagają w tym różnorodne narzędzia, takie jak kwestionariusz Diagnostic Interview for Narcissism. Obejmuje on pięć grup tematycznych – w każdym z nich zamieszczono stwierdzenia diagnostyczne:

Poczucie wyższości (osoba badana...):

• nierealnie wyolbrzymia swoje zdolności, możliwości i osiągnięcia;
• wierzy we własną niezniszczalność lub nie dostrzega swoich ograniczeń;
• ma fantazje wielkościowe;
• jest przekonana, że inni ludzie nie są jej potrzebni;
• uważa, że w porównaniu z innymi ludźmi jest wyjątkowa i niepowtarzalna;
• uważa siebie za ogólnie lepszą od innych ludzi;
• zachowuje się w sposób egocentryczny i/lub wszystko odnosi do siebie;
• przechwala się lub zachowuje pretensjonalnie.

Relacje interpersonalne (osoba badana...):

• ma silną potrzebę wzbudzania uwagi i podziwu;
• nierealistycznie idealizuje innych ludzi;
• dewaluuje innych ludzi, w tym gardzi nimi;
• okresowo lub stale odczuwa głęboką zawiść wobec innych ludzi;
• twierdzi, że ma szczególne uprawnienia albo zachowuje się tak, jakby je miała, tzn. oczekuje przywilejów bądź specjalnego traktowania, nie mając ku temu żadnych podstaw;
• zachowuje się arogancko, wyniośle lub protekcjonalnie;
• wykorzystuje innych ludzi lub posługuje się nimi;
• brakuje jej empatii;
• nie potrafiła dotąd nawiązać bliskich, trwałych, emocjonalnych więzi z innymi ludźmi.

To też przeczytaj: Osobowość schizoidalna – cechy

Reaktywność (osoba badana...):

• jest nadwrażliwa;
• reagowała niezwykle silnymi emocjami na krytykę lub niepowodzenie;
• przejawiała zachowania bądź nastroje samobójcze albo autodestrukcyjne w reakcji na krytykę lub niepowodzenie;
• reagowała nieadekwatnie złością na krytykę lub niepowodzenie;
• reagowała pełną podejrzeń wrogością na przejawy czyjejś zazdrości.

Nastroje i stany afektywne (osoba badana...):

• stale odczuwa znudzenie;
• ma stałe poczucie bezsensowności;
• ma stałe poczucie jałowości;
• ma stałe poczucie pustki;
• często odczuwa zubożenie emocjonalne.

Przystosowanie społeczne i moralne (osoba badana...):

• ma powierzchowne i zmienne zainteresowania i system wartości;
• lekceważąco odnosi się do niecodziennych/tradycyjnych wartości bądź norm społecznych;
• uznaje dwuznaczne zasady etyczne i moralne;
• raz lub kilka razy złamała prawo pod wpływem silnej złości lub w celu uniknięcia niepowodzenia;
• wielokrotnie przejawiała zachowania antyspołeczne;
• wskazuje zachowania seksualne obejmujące perwersję, rozwiązłość lub/i brak zahamowań. (Diagnostic Interview for Narcissism za: [4]).

Oczywiście proces diagnostyczny nie polega jedynie na wypełnieniu kwestionariusza. Stwierdzenie zaburzeń osobowości jest bardziej skomplikowane – wymaga co najmniej kilku spotkań ze specjalistą mającym duże doświadczenie w omawianym zakresie.

Leczenie osobowości narcystycznej

Prawdziwym wyzwaniem jest przekonanie narcyza, że powinien on skorzystać z pomocy psychoterapeuty - wszak podstawą tego typu zaburzeń osobowości jest silne przekonanie o byciu lepszym niż inni. Osoby lepsze nie potrzebują takiej pomocy – w oczach narcyza jest ona przeznaczona dla "zwykłych", nieradzących sobie z życiem jednostek.

Kolejną trudnością jest uniknięcie pułapek terapeutycznych. Należy zauważyć, że psychoterapeuta niemal zawsze podbudowuje swojego pacjenta, wspiera go, stara się wzmocnić jego osobowość. Takie zachowanie sprawdza się w przypadku depresji, stanów lękowych czy uzależnienia, ale nie w leczeniu narcystycznych zaburzeń osobowości. Podbudowywany narcyz może albo uznać, że leczenie nie jest mu potrzebne (jak zresztą przypuszczał), albo może zacząć chodzić na terapię tylko dla wzmocnienia swoich narcystycznych cech [4].

Niemniej doświadczony psychoterapeuta poradzi sobie z tego typu wyzwaniami. Zazwyczaj w leczeniu narcyzmu stosuje się psychoterapię psychodynamiczną, skuteczna jest także terapia poznawczo-behawioralna. Leczenie przy pomocy środków farmakologicznych ma swoje uzasadnienie tylko w sytuacji, gdy u pacjenta występują również inne zaburzenia psychiczne.

Zobacz również: Osobowość unikająca

Życie z narcyzem – wskazówki dla bliskich

Trudno byłoby znaleźć zaburzenie wzbudzające tak wiele negatywnych emocji, jak właśnie osobowość narcystyczna. Arogancja, przekonanie o własnej nieomylności, stosowane techniki manipulacyjne, a także wyjątkowa wrażliwość na krytykę i duża skłonność do obrażania się sprawiają, że życie z narcyzem nie należy do najłatwiejszych. Z koleżeńskiej relacji można zwyczajnie zrezygnować, ale co, gdy narcystyczną osobowość ma osoba z najbliższej rodziny? Oto kilka przydatnych wskazówek:

• Wyznacz jasne granice

Ustal jasne granice - np. warunki dyskusji. Nie zgadzaj się na to, aby ktokolwiek z uczestników konfliktu wycofywał się obrażony i czekał na przeprosiny. Pomocne może być wyznaczenie nowych zasad, np. "Od teraz nie ma obrażania się. Rozmawiamy, dopóki nie dojdziemy do porozumienia. Nie przerywamy sobie, każdy ma równe prawo do wypowiedzi."

• Pamiętaj o delikatności

Rozmawiając z bliskim o jego wadach, staraj się unikać krytyki. Mów o sobie i swoich emocjach. Zamiast używać słów: "Jesteś irytujący", powiedz: "Czuję irytację, kiedy tak się zachowujesz". To pozornie to samo, ale dla osoby o osobowości narcystycznej będą to dwa zupełnie inne komunikaty.

• Zachęcaj do terapii

Jeśli czujesz, że problem narcyzmu zaczyna was przerastać, zacznij namawiać bliską osobę na terapię albo chociaż na wizytę u psychologa.

• Pamiętaj o sobie

Bliscy osób o osobowości narcystycznej bardzo często biorą na siebie odpowiedzialność za rodzinne konflikty i nieporozumienia. Jeśli czujesz, że dotyczy to również ciebie – boisz się odezwać, by nie urazić drugiej osoby, często miewasz poczucie winy, coraz częściej odczuwasz przygnębienie i zmęczenie - dla odmiany zadbaj o swoją własną kondycję psychiczną i udaj się do psychologa.