Obecnie uznaje się, że istnieje 6 podstawowych kolorów oczu, ale ich odcieni i odmian jest znacznie więcej. Najprawdopodobniej każdy kolor oczu jest do pewnego stopnia unikalny. Dlaczego niektóre osoby mają oczy bursztynowe, a inne – zielone lub niebieskie? Jak wygląda mechanizm dziedziczenia koloru oczu?
Kolor oczu – od czego zależy? Jak się go dziedziczy? Czy może się zmienić w ciągu życia?
Spis treści
Skąd biorą się kolory oczu?
Barwa oczu jest uwarunkowana genetycznie i przekazywana z pokolenia na pokolenie. Zabarwiona jest jednak nie sama gałka oczna, ale tęczówka (ang. iris). To czterowarstwowa tarcza stanowiąca przednią część ściany naczyniowej. Kolor oczu jest związany z trzema czynnikami: zawartością melaniny w nabłonku i obrębie zrębu tęczówki oraz zagęszczeniem komórek zrębu tęczówki.
Można powiedzieć, że im większe jest stężenie melaniny, tym ciemniejszy będzie kolor oczu. Istnieje kilka skali określających podstawowe kolory oczu. Skala Martina wyróżnia ich aż 11. Z kolei prostsze zestawienia wymieniają tylko 6 odcieni:
- oczy szare,
- oczy niebieskie,
- oczy zielone,
- oczy piwne,
- oczy bursztynowe,
- oczy brązowe.
W rzeczywistości każdy człowiek ma nieco inny kolor oczu. Nawet w przypadku bliźniaków, które mają jednaką barwę oczu, przy bliższej ocenie widoczne będą drobne różnice – co wynika z ilości pigmentu zgromadzonego w podścielisku tęczówki.
Kilkanaście tysięcy lat temu wśród ludzi dominował ciemny kolor oczu. Badacze są zdania, że niebieski kolor oczu pojawił się dopiero kilka tysięcy lat temu i miał związek ze zmniejszoną produkcją melaniny.
Najrzadziej spotykane kolory oczu na świecie
Według naukowców najrzadsze kolory oczu to oczy zielone oraz szare. Z kolei oczy niebieskie i brązowe występują najczęściej. Niekiedy – wskutek mutacji genetycznych – wykształcają się inne barwy oczu niż typowe. Na przykład fioletowe oczy mają związek ze zmianami w obrębie genu FOXC2.
Co wpływa na kolor oczu dziecka? Jak wygląda dziedziczenie koloru oczu?
U noworodków oczy zawsze są niebieskie. Ta niebieska barwa oczu wynika z niewielkiej ilości melaniny. Przez kolejnych kilka miesięcy stężenie barwnika normalizuje się i następuje zmiana koloru oczu.
Dziecko może jednak wykształcać ostateczną barwę tęczówki nawet do 3. roku życia. W zależności od produkcji melaniny kolor tęczówki może ulec rozjaśnieniu lub ściemnieniu i proporcje te rozkładają się mniej więcej po równo.
Wskazuje się jednak, że dzieci z piwnymi i brązowymi oczami częściej zyskują jaśniejszy odcień tęczówki, zaś z zielonymi oczami – ciemniejszy.
Sam kolor oczu jest cechą dziedziczną, regulowaną przez wiele genów. Badania przeprowadzone w 2010 roku wykazały, że jest ich aż 16 – w tym geny OCA2 oraz HERC2 – oba zlokalizowane na chromosomie nr 15. Wbrew wcześniejszym ustaleniom okazało się, że kolor oczu nie jest cechą recesywną (czyli taką, która jest tłumiona w obecności dominujących alleli).
Jeden z wariantów genetycznych OCA2 odpowiada za różowy kolor oczu oraz hipopigmentację charakterystyczną dla albinizmu (stąd też wzięła się nazwa tej odmiany: oculocutaneous albinism type II).
Dodatkowo barwa oczu jest silnie powiązana z płcią. Mężczyźni częściej niż kobiety mają oczy niebieskie. Z kolei kolorem dominującym u płci pięknej jest zielony i brązowy. Jedna z teorii wyjaśnia to zjawisko, odwołując się do wyższego poziomu estrogenów u kobiet. Obecnie udało się ustalić następujące powiązania genetyki z kolorem oczu:
- gen OCA2 jest związany z produkcją melaniny i ma dominujące znaczenie dla barwy oczu;
- gen HERC2 reguluje ekspresję genu OCA2 i jest silnie związany z niebieską barwą oczu;
- geny SLC24A4 oraz TYR kodują różnice między oczami barwy niebieskiej i zielonej;
- geny EYCL1, EYCL2 oraz EYCL3 odpowiadają za 3 fenotypowe kolory oczu: brązowy, zielony i niebieski.
Badania prowadzone pod kątem analizy Single-Nucleotide Polimorfisms, czyli polimorfizmu pojedynczych genów wykazały, że niemal 3/4 wszystkich wariacji kolorystycznych ma związek z genem OCA2.
Czy kolor oczu może zmieniać się w ciągu życia?
Kolor oczu stabilizuje się ok. 6. miesiąca od narodzin, ale może się zmieniać w ciągu życia. Pomimo iż jest uwarunkowany genetycznie, ma na niego wpływ wiele różnych czynników, w tym m.in.:
- Częsta i długotrwała ekspozycja na słońce może prowadzić do powstania „piegów” na tęczówce. Te ciemne punkty to ogniska melaniny w tęczówce.
- Guzkowate zmiany w obrębie tęczówki (ang. Lisch Nodules) związane z rozwojem nerwiakowłókniakowatości.
- Stany zapalne tęczówki.
- Heterochromiczne zapalenie Fuchsa (ang. Fuchs Heterochromic Iridocyclitis, FHI).
Nie zawsze za zmianę koloru oczu odpowiada sama tęczówka. Dobrym przykładem zmiany wynikającej z innych przyczyn jest np. pierścień Kaisera-Fleischera, czyli zielono-pomarańczowy pierścień pojawiający się w obrębie rogówki. Jest to efekt zbyt wysokiego poziomu miedzi w organizmie. Z kolei za czerwony kolor oczu odpowiada krwistek, czyli wylew krwi do przedniej komory gałki ocznej w wyniku urazu mechanicznego.
Czy można mieć oczy w dwóch różnych kolorach?
Obok klasycznego zestawu koloru tęczówki zarówno u ludzi, jak i u zwierząt może występować wada określana jako heterochromia. To niewielka wada rozwojowa, przy której barwnik jest różnie rozmieszczony w obrębie jednego oka albo też powoduje różne zabarwienie tęczówki jednego i drugiego oka.
W wyniku mutacji genetycznej dochodzi więc do różnicy w kolorze oczu. Jest to cecha rzadka, która dotyczy zaledwie 1% ludzi na świecie.
Osoby, które źle się czują ze swoim kolorem oczu, mogą nosić kolorowe soczewki kontaktowe, aby ujednolicić kolor obu tęczówek. Dzisiaj to już łatwo dostępne rozwiązanie, choć wymaga regularnego wymieniania soczewek na nowe.
Dlaczego oczy niekiedy wydają się czerwone?
Ze względu na bardzo niskie stężenie melaniny w tęczówce u osób chorych na albinizm może się wydawać, że mają oni oczy czerwone. Wynika to z prześwitywania naczyń krwionośnych znajdujących się w gałce ocznej, które zwykle są niewidoczne. Podobny efekt można niekiedy zaobserwować na fotografii (tzw. efekt czerwonych oczu). Pojawia się on przy fotografowaniu ludzkiej twarzy z włączoną lampą błyskową. Światło odbija się wtedy od bogato unaczynionej siatkówki.
Kolor oczu to nie tylko unikalna cecha każdego z nas. Osoby praktykujące medycynę alternatywną często doszukują się powiązań między barwą tęczówki a stanem zdrowia, a nawet cechami charakteru. Choć trudno takim wnioskom dać wiarę, z pewnością o oczy trzeba dbać na co dzień.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Mackey DA. What colour are your eyes? Teaching the genetics of eye colour & colour vision. Edridge Green Lecture RCOphth Annual Congress Glasgow May 2019. Eye (Lond). 2022 Apr;36(4):704–715.
- Dorgaleleh S, Naghipoor K, Barahouie A, Dastaviz F, Oladnabi M. Molecular and biochemical mechanisms of human iris color: A comprehensive review. J Cell Physiol. 2020;235(12):8972–982.
- White D, Rabago-Smith M. Genotype-phenotype associations and human eye color. J Hum Genet. 2011;56(1):5–7. doi:10.1038/jhg.2010.126.
Opublikowano: 14.11.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Katarzyna Wieczorek-Szukała
dr nauk medycznych
Doktor nauk medycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, absolwentka biotechnologii medycznej Uniwersytetu Łódzkiego. Obecnie pracuje jako asystent w Katedrze Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej Uniwersytetu Medycznego. Autorka licznych publikacji naukowych i uczestniczka międzynarodowych projektów badawczych. Wolny czas przeznacza najchętniej na podróże, fitness i ceramikę artystyczną.
0
Komentarze i opinie (0)