Objaw Brudzińskiego – karkowy, policzkowy, łonowy – dodatni i ujemny – co oznacza?

Objawy oponowe w badaniu neurologicznym

Specjalistyczna konsultacja neurologiczna to wyzwanie nie tylko dla pacjenta, ale również dla przeprowadzającego ją lekarza. Mnogość odchyleń od prawidłowego stanu neurologicznego sprawia, że podczas wizyty lekarz zmuszony jest przeprowadzić nawet kilkadziesiąt różnych prób, które pozwolą mu na pełną ocenę m.in. naszego stanu świadomości. Badanie to przeprowadzane jest u dzieci i u dorosłych.

Podczas tego typu badania, lekarz zobowiązany jest również do sprawdzenia tzw. objawów oponowych. W przypadku gdy są one ocenione jako odruchy dodatnie, badający ma prawo podejrzewać zapalenie lub podrażnienie opon mózgowo-rdzeniowych. Należy jednak pamiętać, że są to jedynie kierunkowskazy dawane lekarzowi przez organizm ludzki.

Dodatni objaw karkowy czy też tzw. sztywność karku (inny z objawów oponowych) nie upoważnia do jednoznacznego potwierdzenia wystąpienia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ostateczną diagnozę należy postawić wyłącznie w przypadku przeprowadzenia pełnego algorytmu diagnostycznego (m.in. badanie płynu mózgowo-rdzeniowego). Ważne jest, by nie zaniechać badań u dziecka oraz osoby w podeszłym wieku.

Objaw Brudzińskiego – co to jest?

Odruch Brudzińskiego (Brudziński sign) to jeden z najczęściej badanych objawów oponowych. W neurologii wyróżnić możemy nie jeden, ale aż 3 różne jego odmiany, których celem jest ocena stanu opon mózgowo-rdzeniowych człowieka.

Aktualnie zaliczamy do nich objaw karkowy, policzkowy oraz łonowy. Pierwszy z nich (tj. objaw karkowy) opisany został w roku 1909 przez wybitnego polskiego neurologa – Józefa Brudzińskiego. Siedem lat później powrócił on do obranej wcześniej tematyki, czego wynikiem były prace dotyczące dwóch pozostałych.

Objawy Brudzińskiego do dnia dzisiejszego badane są w niezmienionej formie i są jednym z ważniejszych elementów diagnostycznych w przypadku podejrzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR).

Karkowy (górny) objaw Brudzińskiego – dodatni i ujemny

Jak już zostało wcześniej wspomniane, objaw karkowy (inaczej objaw górny) badany jest w przypadku podejrzenia podrażnienia (meningismus) lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W związku z różnicami w objawach klinicznych (różne nasilenie) zaleca się badanie objawu karkowego każdorazowo w przypadku podejrzenia zapalenia, a także profilaktycznie, np. w stanach splątaniowych i innych zaburzeniach neurologicznych.

Podczas badania objawu karkowego pacjent powinien pozostawać w pozycji leżącej (bez poduszki pod głową), a badający go lekarz ma za zadanie przygiąć głowę pacjenta jak najbliżej jego klatki piersiowej. Objaw uznajemy za dodatni, gdy podczas tego manewru doszło do zgięcia kończyn dolnych w stawie biodrowym i kolanowym. Brak reakcji na bierne przygięcie obliguje do potwierdzenia, że objaw ten jest ujemny.

Dodatni objaw karkowy (podobnie jak inne objawy oponowe) występuje m.in. w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, a także w przypadku podrażnienia tych opon, np. przez toksyny czy inne czynniki egzogenne.

Dodatni policzkowy objaw Brudzińskiego

Drugim z opisanych ponad 100 lat temu przez Brudzińskiego objawów jest odruch policzkowy. Jego zadaniem, podobnie jak innych objawów oponowych, jest wskazanie możliwości wystąpienia podrażnienia lub zapalenia opon otaczających mózgowie i rdzeń kręgowy. Dodatni objaw obserwowany jest również w przypadku procesu nowotworowego tej okolicy. Jego badanie nie powoduje wrażeń subiektywnych (np. bólu, dyskomfortu) i może być przeprowadzane praktycznie w każdej sytuacji.

Przeprowadzenie badania objawu policzkowego rozpocząć należy od uciśnięcia policzka poniżej kości jarzmowej. Dodatni objaw policzkowy występuje w przypadku zgięcia i uniesienia przedramion. Objaw ten jest coraz rzadziej badany, ze względu na możliwość przeprowadzenia wielu innych, bardziej skutecznych (pod względem diagnostycznym) prób i badań.

Łonowy (dolny)objaw Brudzińskiego – co oznacza dodatni?

Podczas badania tzw. objawów oponowych lekarz zdecydować może również o zbadaniu objawu łonowego (inaczej objaw dolny). Przeprowadzenie tego badania nie wymaga zdjęcia ubrania, jednak może spowodować u pacjenta pewnego rodzaju dyskomfort. Zaleca się, aby badania tego nie przeprowadzać w przypadkach, gdy pęcherz pacjenta jest silnie wypełniony. Odruch ten może być również niediagnostyczny u małych dzieci, u których nie występuje jeszcze umiejętność sterowania potrzebami fizjologicznymi.

W czasie przeprowadzania badania pacjent, podobnie jak w przypadku badania objawu karkowego, znajduje się w pozycji leżącej. Tym razem jednak lekarz skupia się na okolicy łonowej. Uciśnięcie tego miejsca spowodować może zgięcie kończyn w stawach biodrowych i kolanowych, co jest równoznaczne z uznaniem objawu za dodatni.

Dodatni odruch Brudzińskiego obserwowany jest w zapaleniu opon mózgowych oraz w ich podrażnieniu, a także w przypadku krwawienia podpajęczynówkowego.

Inne objawy neurologiczne a zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba posiadająca mnogą etiologię (m.in. wirusy i bakterie). Schorzenie to może nie tylko stać się powodem uszkodzenia mózgu i rdzenia, ale może również prowadzić do śmierci. Szczególnie narażone na zgon są dzieci oraz osoby starsze.

W gabinecie lekarskim czy też na oddziale szpitalnym, oprócz wcześniej opisywanych odruchów Brudzińskiego, spotkać możemy się z objawami oponowymi, takimi jak:

• sztywność karku – wystąpienie skurczu mięśni karku – w przypadku próby przygięcia (biernego lub czynnego) głowy do klatki piersiowej badanego (objaw dodatni),
• objaw Kerniga – przy zgięciu kończyny dolnej w stawie biodrowym; niemożliwe jest jej wyprostowanie w stawie kolanowym ze względu na opór i ból (objaw dodatni).

W przypadku wzięcia udziału w badaniu neurologicznym należy pamiętać, że dodatni objaw Brudzińskiego nie zawsze świadczy o zagrożeniu zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Dodatni objaw oponowy może być spowodowany wieloma przyczynami, z których większość jest wyleczalna.