Alergia pokarmowa – objawy, leczenie i zapobieganie alergii pokarmowej u dzieci i dorosłych

Co to jest alergia pokarmowa?

Alergia to nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego na obecność alergenu. W przypadku alergii pokarmowej niepożądanym alergenem jest spożyty posiłek. Choroba może wystąpić w każdym wieku, jednak najczęściej dotyczy ona dzieci. Z biegiem lat alergia pokarmowa często wykazuje tendencję do wygasania.

W przebiegu choroby potencjalne zagrożenie wywołuje praktycznie każdy składnik posiłku. Najczęściej występującym problemem jest uczulenie na białko (tzw. skaza białkowa), jednak przyczyną alergii bywają również produkty pochodzenia roślinnego czy słodycze. Zdarza się, że objawy alergii pokarmowej wywołują substancje, które znajdują się w artykułach spożywczych w ilościach śladowych. Spotyka się chorych uczulonych na niektóre barwniki, zarodniki pleśni w mące, środki owadobójcze na owocach czy środki konserwujące. Dokładne przeczytanie etykiety i sprawdzenie składu danego produktu może niejednokrotnie uchronić chorego przed nieprzyjemną reakcją alergiczną.

Zobacz też: Alergia w ciąży – jak leczyć?

Alergeny pokarmowe – co najczęściej uczula?

Alergen wnika do organizmu przez błony śluzowe przewodu pokarmowego. Czynnikiem niekorzystnym jest uszkodzenie śluzówki jelita, najczęściej przez zakażenie bakteryjne czy wirusowe. Organizm staje się wtedy bardziej podatny na rozwój uczulenia. Alergeny są bardzo zróżnicowane.

Jakie pokarmy uczulają najczęściej? Do najbardziej typowych alergenów pokarmowych należą:

• mleko, jaja;
• ryby, wieprzowina;
• czekolada, orzechy, cynamon;
• wyroby mączne;
• ryż;
• jarzyny, pomidory, owoce cytrusowe.

Jakie są objawy alergii pokarmowej?

W przypadku alergii pokarmowej, mylonej często z nietolerancja pokarmową, substancja uczulająca wprowadzana jest do organizmu wraz z żywnością. Nie znaczy to jednak, że symptomy uczulenia będą ujawniać się tylko pod postacią dysfunkcji przewodu pokarmowego. Owszem, częstym objawem są wymioty, biegunki, bóle brzucha, zaparcia, a nawet krwawienie z przewodu pokarmowego. W wielu przypadkach objawy alergii pokarmowej manifestują się jednak w inny sposób. O uczuleniu na mleko i inne pokarmy świadczy łagodna lub swędząca pokrzywka, zaczerwienienie wokół ust, obrzęk naczynioruchowy. Mogą pojawić się trudności w oddychaniu, wydzielina z nosa, łzawienie. Inne objawy ze strony układu oddechowego to przewlekły nieżyt nosa, nawracające zapalenie oskrzeli, astma, kaszel.

Nieprzyjemne uczucie pełności w brzuchu, które także nierzadko jest objawem alergii pokarmowej, może świadczyć o powiększeniu wątroby i śledziony. Długotrwała utrata łaknienia powoduje przewlekłe niedożywienie. Jest to szczególnie niekorzystne dla najmłodszych pacjentów, którym składniki budulcowe zawarte w pokarmach są niezbędne do prawidłowego rozwoju. Jak wygląda alergia pokarmowa u dziecka? Alergia pokarmowa u dzieci przekłada się na problemy z koncentracją i ze skupieniem uwagi, co skutkuje osiąganiem gorszych wyników w nauce. Często objawy są bardzo niespecyficzne – długotrwała gorączka o niejasnym podłożu czy niski w porównaniu z rówieśnikami wzrost.

Alergia pokarmowa negatywnie wpływa również na pracę układu krwionośnego, ujawniając się jako niedokrwistość czy eozynofilia. Nadwrażliwości pokarmowej często towarzyszą ponadto zmęczenie, bezsenność, zdenerwowanie i bóle głowy.

Osobom szczególnie wrażliwym na dany alergen grozi wstrząs anafilaktyczny. Jest to stan zagrażający życiu, rozwijający się prawie natychmiast po spożyciu alergenu.

Alergia pokarmowa u niemowlaka i osoby dorosłej

Układ pokarmowy niemowlęcia nie jest w pełni rozwinięty. Enzymy trawienne nie są wytwarzane w prawidłowych ilościach, obniżony jest poziom miejscowego przeciwciała IgA. Sprzyja to częstszym niż u dorosłych epizodom alergii na pokarmy. Kolejnym czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu alergii pokarmowej u niemowlaka jest uszkodzenie błony śluzowej jelita przez bakterie czy wirusy. Śluzówka dziecka staje się wtedy znacznie bardziej przepuszczalna dla większych składników pokarmów.

Cząstki o dużych rozmiarach są zdolne do pobudzania układu immunologicznego i rozpoczęcia kaskady reakcji, prowadzącej do objawów alergii. Zmniejszona ilość miejscowych przeciwciał IgA nie jest wystarczająca, by uchronić organizm przed alergenami. Warto pamiętać, że IgA naturalnie występuje w mleku matki. Co więcej trawienie kobiecego mleka wymaga znacznie mniejszej ilości enzymów niż trawienie mleka krowiego. Jest więc ono znakomitym pokarmem dla niemowlęcia.

Alergie pokarmowe u dorosłych występuje znacznie rzadziej niż u dzieci. Czynnikiem predysponującym do ich wystąpienia są głównie przewlekłe choroby układu pokarmowego, połączone ze zwiększoną przepuszczalnością śluzówki jelita lub obniżonym poziomem miejscowej immunoglobuliny A.

Jak leczyć alergię pokarmową?

Najlepszą metodą leczenia alergii pokarmowej jest zastosowanie diety eliminacyjnej. Wykluczenie pokarmu powodującego objawy choroby jest najprostszą formą terapii, jednak nie zawsze możliwą. Trudno wykluczyć mleko z diety niemowlęcia lub główne składniki pokarmowe z jadłospisu osób wrażliwych na dużą ilość alergenów pokarmowych. Podstawowa zasada w stosowaniu diet redukcyjnych to zapewnienie odpowiedniej podaży białek, mikroelementów i witamin pomimo wyłączenia produktu z menu. Jest to szczególnie ważne dla dzieci, które potrzebują odpowiedniej ilości składników odżywczych do prawidłowego rozwoju fizycznego i umysłowego.

Jeżeli objawy alergii są bardziej zaawansowane (występuje np. obrzęk naczynioruchowy), powinno się zastosować leki przeciwalergiczne i zgłosić do lekarza pierwszego kontaktu. Kiedy symptomy alergii pokarmowej przybierają postać wstrząsu anafilaktycznego, choremu należy podać domięśniowo adrenalinę (epinefrynę).

Czy można zapobiec alergii?

Jak zapobiegać alergii pokarmowej? Profilaktyka obejmuje przede wszystkim karmienie niemowląt piersią. Składniki zawarte w mleku matki są najlepszym pokarmem, które dziecko może otrzymać. Rozszerzanie diety maluszka powinno następować stopniowo. Proces należy dostosować do wieku niemowlaka, co warunkuje zdolność jego przewodu pokarmowego do wchłaniania. Nowe produkty, najlepiej w postaci gotowanej, należy wprowadzać, kiedy dziecko jest zdrowe.

Warto pamiętać, że alergia pokarmowa różnicowana jest z nietolerancja pokarmową. Ta ostatnia ma znacznie mniej ostry przebieg, objawy nie występują od razu po spożyciu danego pokarmu, a ze znacznym opóźnieniem – nawet po 72 godzinach. W diagnostyce wykorzystuje się test na nietolerancję pokarmową, który pozwala wskazać źle tolerowane składniki pożywienia.

W przypadku, gdy podejrzewamy alergię pokarmową u siebie bądź u dziecka, należy zgłosić się do lekarza. Dzięki szybkiej diagnozie unikniemy nieprzyjemnych objawów uczulenia i umożliwimy szybkie podjęcie leczenia.