Aldosteron – badanie, norma, niedobór i nadmiar aldosteronu

Jak działa aldosteron?

Aldosteron jest hormonem należącym do grupy mineralokortykoidów. Jest produkowany przez warstwę kłębkowatą kory nadnerczy. Jego główną funkcją jest regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu poprzez obrót jonami sodu i potasu, co pozwala utrzymywać odpowiednie ciśnienie krwi.

Aldosteron nie działa samodzielnie – jest częścią tzw. układu RAA (renina-angiotensyna-aldosteron). Układ ten funkcjonuje na zasadzie sprzężenia zwrotnego – jeśli aparat przykłębuszkowy w nerce wykryje obniżony przepływ krwi (niskie ciśnienie) lub niski poziom jonów sodowych, wydzielana jest renina, która aktywuje angiotensynę, a ta z kolei pobudza syntezę aldosteronu. Aldosteron działa w kanalikach nerkowych, powodując zatrzymywanie w organizmie sodu, a wraz z nim – wody, przy jednoczesnym wzmożeniu wydalania potasu z moczem. Skutkiem aktywowania układu RAA jest podniesienie ciśnienia tętniczego krwi.

Kiedy zbadać poziom aldosteronu?

Oznaczenie stężenia aldosteronu we krwi warto wykonać w celu zdiagnozowania przyczyn takich dolegliwości jak:

• ciężkie nadciśnienie tętnicze;
• zaburzenia poziomu elektrolitów (objawy takie jak: osłabienie, obrzęki, drętwienie kończyn, skurcze mięśni, zawroty głowy, zaburzenia rytmu serca);
• niskie ciśnienie tętnicze po pionizacji (niedociśnienie ortostatyczne);
• niewydolność nerek, zespół nerczycowy;
• marskość wątroby;
• przewlekła niewydolność serca.

Objawy i choroby te mogą wynikać z niewłaściwego poziomu aldosteronu, który może mieć różne przyczyny.

Jak się przygotować do badania aldosteronu?

Badanie aldosteronu we krwi powinno wykonywać się w godzinach porannych ze względu na wahania dobowe poziomu tego hormonu. Bardzo ważne jest zastosowanie się do zaleceń lekarza w takich kwestiach jak:

• dieta niskosodowa;
• przyjmowane leki: inhibitory konwertazy angiotensy ACE, beta-blokery, leki sterydowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne – może być konieczne odstawienie leków na jakiś czas przed badaniem;
• antykoncepcja hormonalna;
• pozycja ciała przez badaniem: poziom aldosteronu jest nieco wyższy w pozycji spionizowanej niż w pozycji leżącej; czasami wykonuje się dwa pomiary – jeden na leżąco, drugi pewien czas po spionizowaniu.

Norma aldosteronu dla dorosłych przy prawidłowej diecie w spoczynku (na leżąco) to 140-555pmol/l (5-20ng/dl). Różne laboratoria mogą podawać wyniki w różnych jednostkach, a normy mogą się nieco różnić, dlatego zawsze należy odnosić się do zakresów podanych na wyniku.

W celu wyeliminowania wpływu dobowej zmienności wydzielania aldosteronu do krwi, lekarz może zlecić badanie aldosteronu z dobowej zbiórki moczu. W tym celu należy przez 24 godziny oddawać mocz do specjalnego pojemnika zgodnie z zaleceniami lekarza lub pielęgniarki.

Norma aldosteronu w DZM to przykładowo 5-19 mikrogram/24h (14-53 nmol/24h) i może oczywiście różnić się nieco pomiędzy laboratoriami wykonującymi oznaczenie.

Jakie są przyczyny wysokiego stężenia aldosteronu?

Hiperaldosteronizm , czyli nadmiar aldosteronu, może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Same objawy jednak nie pozwalają odróżnić rodzaju zaburzeń. Podwyższony poziom aldosteronu można podejrzewać, gdy występuje ciężkie nadciśnienie tętnicze z hipokaliemią (obniżonym poziomem potasu). Towarzyszyć mu mogą bóle głowy, osłabienie i kurcze mięśni, wzmożone pragnienie i zaburzenia rytmu serca.

Hiperaldosteronizm pierwotny (zespół Conna) wynika zazwyczaj z występowania w obszarze nadnerczy łagodnych zmian nowotworowych, przez co aldosteron jest wydzielany w zwiększonej ilości niezależnie od działania układu regulującego.

Hiperaldosteronizm wtórny występuje znacznie częściej niż pierwotny. Najczęstsze sytuacje, kiedy obserwuje się podwyższone stężenie aldosteronu to:

• zwężenie tętnicy nerkowej;
• zespół nerczycowy i inne choroby nerek;
• odwodnienie;
• dieta z niską zawartością sodu;
• marskość wątroby;
• niewydolność serca.

W przypadku wtórnych zaburzeń syntezy aldosteronu przyczyną jest nadmierne pobudzenie układu RAA, np. przez zbyt niskie stężenie sodu lub obniżone ciśnienie krwi w naczyniach nerkowych. W badaniach laboratoryjnych wysokiemu stężeniu aldosteronu będzie towarzyszył również podniesiony poziom reniny.

W przypadku potwierdzonego zwężenia tętnicy nerkowej stosuje się chirurgiczny zabieg poszerzenia naczynia, aby przywrócić prawidłowy przepływ krwi.

W pozostałych sytuacjach podstawą leczenia jest właściwe zdiagnozowanie przyczyny, która zaburza wydzielanie aldosteronu, a następnie leczenie choroby podstawowej.

Co oznacza niskie stężenie aldosteronu?

Zbyt niskie stężenie aldosteronu, czyli hipoaldosteronizm, również może mieć charakter pierwotny bądź wtórny. Objawy sugerujące zbyt niski poziom aldosteronu to obniżone ciśnienie krwi, wzrost stężenia potasu we krwi z jednoczesnym spadkiem stężenia sodu, osłabienie mięśni, zaburzenia rytmu serca.

Hipoaldosteronizm pierwotny (choroba Addisona) – pierwotna niedoczynność kory nadnerczy – ma najczęściej podłoże autoimmunologiczne. Może też rozwinąć się w wyniku przebycia gruźlicy lub mieć charakter wrodzony (genetyczny). Leczenie polega na stałym przyjmowaniu substytutów hormonów nadnerczowych.

Hipoaldosteronizm wtórny rozwija się, kiedy wydzielanie aldosteronu jest ograniczone przez osłabione działanie układu renina-angiotensyna-aldosteron. Możliwe przyczyny hipoaldosteronizmu to:

• uszkodzenie nerek, np. w nieleczonej cukrzycy;
• ostre stany chorobowe;
• leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego i chorób serca.

Leczenie wtórnego niedoboru aldosteronu zależy od przyczyny zdiagnozowanych zaburzeń.

Aldosteron i inne badania

Oznaczenie jedynie stężenia aldosteronu nie zawsze wyjaśnia przyczynę dolegliwości. W celu różnicowania pierwotnych i wtórnych zaburzeń poziomu aldosteronu powinno się jednocześnie oznaczać aldosteron i reninę lub aldosteron i aktywność reninową osocza. Zestaw badań powinny uzupełnić oznaczenia stężenia jonów potasu i sodu w surowicy oraz parametry funkcjonowania nerek (mocznik i kreatynina). Taki kompletny zestaw wyników znacznie ułatwia postawienie odpowiedniej diagnozy i wdrożenie leczenia.