Co to są dziedziczne mutacje genetyczne?
Mutacja genetyczna jest to nagła zmiana materiału genetycznego komórki, która może zachodzić samoistnie w ciągu życia człowieka lub pod wpływem określonych czynników zwanych mutagenami (np. promieniowania jonizującego, substancji chemicznych, określonych wirusów itp.). Niektóre mutacje mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Nowotwór jest chorobą, która powstaje w odpowiedzi na niektóre niekorzystne mutacje genetyczne, często po wielu latach od ich powstania. Zmiany w obrębie kluczowych dla komórki genów mogą doprowadzić do jej niekontrolowanego wzrostu, rozmnażania się i unikania zaprogramowanej śmierci, czyli apoptozy. Szacuje się, że dziedziczne mutacje genetyczne mogą odgrywać rolę w rozwoju 5–10% wszystkich nowotworów.
Podobny wiek zachorowania oraz ten sam rodzaj nowotworu u różnych członków rodziny to tylko niektóre cechy mogące świadczyć o dziedzicznych zespołach nowotworowych. Co prawda ten sam nowotwór może rozwinąć się w rodzinie bez określonej dziedzicznej mutacji genetycznej, najczęściej jednak taka sytuacja ma miejsce wśród osób narażonych na działanie tych samych czynników rakotwórczych, np. palenie, otyłość, mało aktywny tryb życia, spożywanie tych samych pokarmów itp.
Czym są testy genetyczne na raka?
Do tej pory zostało już zidentyfikowanych wiele genów, których mutacje są odpowiedzialne za rozwój dziedzicznych nowotworów, a testy genetyczne pomagają w określeniu czy u danej osoby taka mutacja wystąpiła.
Badania genetyczne na raka mogą również potwierdzić lub wykluczyć, czy członkowie rodziny bez widocznych objawów choroby nowotworowej odziedziczyli tę samą mutację, co ich krewny chorujący na nowotwór. Wystąpienie określonej dziedzicznej mutacji genetycznej może zwiększyć ryzyko zachorowania tej osoby na nowotwór. Jest ono największe w przypadku genów kontrolujących wzrost komórek, apoptozę oraz naprawę DNA.
Czy odziedziczenie mutacji genetycznej zawsze oznacza raka?
Stwierdzenie obecności mutacji genetycznej oznacza, że ta osoba ma większe ryzyko zachorowania na określony typ nowotworu, natomiast nie ma pewności, czy u tej osoby faktycznie wystąpi choroba. Każdy człowiek ma bowiem dwie kopie większości genów, po jednym egzemplarzu od każdego rodzica. Dziedziczenie zmutowanych genów związanych z wystąpieniem określonych nowotworów może odbywać się według trzech różnych mechanizmów:
- autosomalnego dominującego – odziedziczenie już jednej zmienionej kopii genu wystarcza by zwiększyć szanse na rozwój nowotworu;
- autosomalnego recesywnego – zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór wystąpi dopiero wówczas, gdy potomek otrzyma dwie kopie zmutowanego genu, po jednej od każdego z rodziców. Jeśli taka osoba otrzyma jeden gen zmutowany, a drugi prawidłowy, ryzyko jest mniejsze, chyba że w ciągu swojego życia pod wpływem różnych czynników rakotwórczych dojdzie do mutacji w obrębie prawidłowej kopii genu;
- recesywnego związanego z chromosomem X. Mężczyźni mają jeden chromosom X, który dziedziczą od matek, z kolei kobiety posiadają dwa chromosomy X, po jednym od każdego z rodziców. Zwiększone ryzyko nowotworu występuje u mężczyzn, którzy odziedziczyli zmutowany gen znajdujący się na chromosomie X od swoich matek.
Nawet jeśli u danej osoby wykryto mutację w obrębie jednego genu dziedziczonego w sposób autosomalny dominujący, dwóch kopii genów dziedziczonych w sposób autosomalny recesywny lub u mężczyzny zmutowanego genu związanego z chromosomem X, to i tak oznacza to, że osoba ta może nie zachorować na określony nowotwór. Choroba może się bowiem ujawnić tylko u niektórych osób z mutacjami odziedziczonymi w powyższy sposób.
Poradnictwo genetyczne przed wykonaniem testu na raka
Przed wykonaniem testu genetycznego na obecność mutacji predysponujących do rozwoju określonego nowotworu zaleca się, by osoby planujące poddać się takiemu badaniu zasięgnęły opinii lekarza genetyka medycznego. Poradnictwo genetyczne ma na celu uświadomienie pacjentowi potencjalnego ryzyka, korzyści jak i ograniczeń testów genetycznych w jego konkretnej sytuacji. Niekiedy bowiem wykonanie testu genetycznego może się okazać zbędne.
Poradnictwo genetyczne polega na:
- przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu z pacjentem w odniesieniu do ryzyka rozwoju nowotworu;
- doborze odpowiedniego testu genetycznego o ustalonej dokładności technicznej dla konkretnego pacjenta;
- wskazaniu konsekwencji uzyskania pozytywnego i negatywnego wyniku testu w odniesieniu do indywidualnej sytuacji pacjenta;
- udzieleniu informacji pacjentowi, że wynik testu na raka może nie być diagnostyczny, tzn. nie mający zastosowania dla jego dalszej opieki zdrowotnej;
- przypomnieniu pacjentowi o psychologicznym ryzyku jak i korzyściach wynikających z wykonania testu;
- udzieleniu informacji osobie, że ewentualnie wykryta mutacja, może zostać przekazana jej potomstwu.
Przed wykonaniem testu genetycznego na raka udziela się świadomej zgody na badanie w formie pisemnej. Badanie genetyczne może bowiem ujawnić informacje nie tylko o osobie badanej, ale również o krewnych chorego. Obecność niekorzystnej mutacji genetycznej u jednego członka rodziny sprawia, że jej krewni również mogą poddać się testom genetycznym na obecność tej mutacji. Ujawnienie informacji o wyniku badań genetycznych przez jednego z członków rodziny może zatem zaważyć na stosunkach rodzinnych, zwłaszcza, gdy osoby z otoczenia poinformowane o tym fakcie w rzeczywistości nie chciały wiedzieć, czy są potencjalnymi nosicielami szkodliwej dla ich zdrowia mutacji.
