Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne
Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zawierają wyłącznie gestagen – uzyskiwany syntetycznie odpowiednik naturalnego progesteronu. Produkowany on jest z testosteronu, w związku z czym, w przeciwieństwie do naturalnego progesteronu, może powodować skutki uboczne związane z działaniem męskiego hormonu płciowego.
Działanie gestagenu polega na:
- hamowaniu jajeczkowania (owulacji),
- zwiększeniu lepkości śluzu szyjki macicy, co utrudnia przenikanie plemników,
- zmianie właściwości gruczołów śluzówki macicy, co czyni ją mniej podatną na zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej.
Mechanizm działania preparatów zawierających wyłącznie gestagen jest podobny, choć nieco mniej skuteczny niż efekt wywierany w przypadku stosowania dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych.
Przeciwwskazania do stosowania jednoskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych obejmują:
- żółtaczkę cholestatyczną o ciężkim przebiegu związaną ze stosowaniem hormonów steroidowych,
- występowanie gruczolaka lub raka wątroby,
- rozpoznanego raka sutka,
- ostrą porfirię,
- krwawienie z dróg rodnych o niewyjaśnionej przyczynie.
W przeciwieństwie do preparatów dwuskładnikowych, jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne nie podwyższają w istotny sposób ryzyka choroby zakrzepowo - zatorowej.
Implanty antykoncepcyjne uwalniające gestageny
Implanty antykoncepcyjne uwalniające gestageny nie są zbyt rozpowszechnioną metodą antykoncepcji w Polsce. Po części wynika to z braku oficjalnej polskiej dystrybucji tych produktów, a co za tym idzie ich ograniczoną dostępnością (implanty antykoncepcyjne uwalniające gestageny dostępne są jedynie w wybranych klinikach w większych miastach Polski).
Implant jest wszczepiany podskórnie w obrębie górnej części przedramienia reki niedominującej. Uwalnia on hormon, który poprzez otaczające tkanki przedostaje się do krwi, zapewniając skuteczną ochronę antykoncepcyjną przez okres od 6 miesięcy do 5 lat w zależności od preparatu.
Bezwzględne przeciwwskazania do stosowania implantu antykoncepcyjnego uwalniającego gestageny obejmują:
- zakrzepowe zapalenie żył lub żylną chorobę zakrzepowo-zatorową,
- niewyjaśnione krwawienie z dróg rodnych,
- ostre choroby wątroby,
- łagodne lub złośliwe nowotwory wątroby,
- rozpoznanie lub podejrzenie raka piersi,
- idiopatyczne nadciśnienie śródczaszkowe.
Przeciwwskazaniami względnymi do stosowania implantu antykoncepcyjnego uwalniającego gestageny są:
- palenie papierosów,
- ciąża pozamaciczna w wywiadach,
- cukrzyca,
- hipercholesterolemia,
- nasilony trądzik,
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby układu krążenia w wywiadach,
- silne bóle migrenowe albo naczyniowo-ruchowe,
- ciężka depresja.
Odpowiednimi kandydatkami do stosowania implantu antykoncepcyjnego uwalniającego gestageny są:
- kobiety po porodzie i karmiące piersią,
- kobiety, które mają problemy z dobraniem odpowiedniej antykoncepcji,
- kobiety, u których ciąża jest przeciwwskazana ze względu na ich stan zdrowia,
- pacjentki z przeciwwskazaniami do stosowania estrogenów.
Gestagen podawany w iniekcjach
Kolejną metodą opartej tylko na gestagenach są wstrzyknięcia domięśniowe hormonu. Zastrzyki należy powtarzać co 3 miesiące, a efekt antykoncepcyjny polegający na hamowaniu owulacji utrzymuje się przez minimum 14 tygodni. Domięśniowa droga podania środka oraz konieczność powtarzania zastrzyków co 3 miesiące sprawiają, że dla wielu pacjentek metoda ta staje się uciążliwa.
Przeciwwskazania do stosowania gestagenu w iniekcjach to:
- ciąża lub jej podejrzenie,
- niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych,
- podejrzenie złośliwego nowotworu narządu rodnego,
- stwierdzenie lub podejrzenie hormonozależnego nowotworu złośliwego piersi,
- ciężka niewydolność wątroby,
- czynne zakrzepowe zapalenie żył,
- zaburzenia zakrzepowo-zatorowe,
- choroba naczyń mózgowych (obecnie albo w przeszłości),
- choroby metaboliczne kości.
W 2004 r. FDA (Amerykańska Agencja do spraw Żywności i Leków) wydała ostrzeżenie, w którym nie zaleca długoterminowego stosowania preparatu ze względu na obniżanie gęstości mineralnej kości. Efekt ten może być nie do końca odwracalny nawet po zaprzestaniu stosowania preparatu. Szczególną ostrożność w stosowaniu gestagenu w iniekcjach należy zachować u dorastających nastolatek, u których dochodzi do wzmożonej budowy masy kostnej.
Dwuskładnikowe tabletki hormonalne
Dwuskładnikowa tabletka hormonalna zawiera zarówno gestagen jak i syntetyczny estrogen (od hormonu naturalnego różni się on łatwą przyswajalnością po podaniu doustnym oraz dłuższym czasem działania). Mechanizm działania estrogenu polega na potęgowaniu działania gestagenu (hamowania jajeczkowania, zwiększania lepkości śluzu, upośledzania transportu komórki jajowej przez jajowód).
Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się tendencje do obniżania dawki estrogenów w preparatach, co skutkuje zwiększonym bezpieczeństwem stosowania, jak i zmniejszonym ryzykiem działań niepożądanych.
Przeciwwskazaniami bezwzględnymi do stosowania dwuskładnikowych tabletek hormonalnych są:
- choroby naczyń mózgowych,
- choroba wieńcowa,
- zakrzepica żył głębokich w wywiadach,
- zatorowość płucna w wywiadach,
- zastoinowa niewydolność serca,
- nadciśnienie tętnicze,
- ciężkie zaburzenia gospodarki lipidowej,
- zastawkowe wady serca,
- utrwalone zaburzenia rytmu serca,
- dziedziczne lub nabyte predyspozycje do występowania powikłań zakrzepowo-zatorowych,
- niewydolność wątroby,
- nowotwory wątroby,
- ciężka lub ostra niewydolność nerek,
- cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi,
- nowotwory estrogenozależne takie jak rak sutka czy endometrium,
- niewyjaśnione krwawienie z dróg rodnych,
- migrena z ogniskowymi objawami neurologicznymi w wywiadach,
- rozpoznana ciąża bądź jej podejrzenie,
- czynna choroba wątroby,
- wiek powyżej 35 lat oraz palenie papierosów.
Dodatkowo sam drospirenon, czyli gestagen będący częstym składnikiem dwuskładnikowych tabletek hormonalnych, powoduje zaburzenia gospodarki wodno - elektroliwej i jest przeciwwskazany u pacjentek z niewydolnością nerek, kory nadnerczy oraz wątroby. Podczas pierwszego miesiąca stosowania dwuskładnikowych tabletek hormonalnych zawierających drospirenon, zwłaszcza u pacjentek przyjmujących przewlekle leki mogące zwiększać stężenie potasu (na przykład niesteroidowe leki przeciwzapalne czy inhibitory ACE), wskazane jest oznaczanie poziomu potasu.
Plastry antykoncepcyjne
Mechanizm działania plastrów antykoncepcyjnych jest podobny do tego obserwowanego w przypadku dwuskładnikowych tabletek hormonalnych z tym, że inna jest droga podania hormonów. Dzięki łatwości stosowania plastry antykoncepcyjne są lepiej akceptowane przez pacjentki. Brak efektu pierwszego przejścia (dzięki transdermalnej drodze podania lek nie przechodzi przez wątrobę), sprawia że rzadsze są objawy niepożądane w postaci nudności i wymiotów. Należy pamiętać o ograniczonej skuteczności plastrów u pacjentek otyłych. Przeciwwskazania do stosowania plastrów antykoncepcyjnych są takie same jak w przypadku dwuskładnikowych tabletek hormonalnych.
Pierścień dopochwowy
Jedyny preparat dostępny na polskim rynku pierścień dopochwowy uwalniający miejscowo estrogeny i gestageny jest wykonany z miękkiego i elastycznego materiału – octanu winylu. Mechanizm działania jest taki sam jak w przypadku dwuskładnikowych tabletek hormonalnych. Krążek dopochwowy jest aplikowany na 3 tygodnie i wyjmowany na ostatni tydzień każdego z cyklów. Dzięki wygodzie stosowania spotyka się z wysoką akceptacją ze strony pacjentek. Przeciwwskazania do stosowania są identyczne z tymi omawianymi przy okazji dwuskładnikowych tabletek hormonalnych.
