Wątroba a przeciwwskazania antykoncepcji hormonalnej
Wśród przeciwwskazań do stosowania antykoncepcji hormonalnej wymieniane są m.in. choroby wątroby, takie jak np.:
- genetycznie uwarunkowane choroby prowadzące do cholestazy (zastoju żółci) - zespoły: Dubina-Johnsona, Rotora, Criglera-Najjara,
- marskość wątroby,
- stłuszczenie wątroby,
- nowotwory wątroby (zwłaszcza gruczolak wątroby, ogniskowy rozrost guzkowy wątroby, rak wątrobowokomórkowy),
- przebyta cholestaza ciężarnych lub żółtaczka na innym tle.
Oznacza to, że antykoncepcja hormonalna nie jest obojętna dla wątroby.
Czytaj również: Czy od pigułek antykoncepcyjnych się tyje?
Antykoncepcja hormonalna a czynność wątroby
Metabolizm doustnych środków antykoncepcyjnych zachodzi m.in. w wątrobie. Tak jak większość leków, mogą zatem obciążać i uszkadzać ten narząd. Dodatkowo, u pacjentek stosujących inne leki (np. leki przeciwpadaczkowe, spironolakton, rifampicynę, gryzeofulwinę) dochodzi do intensyfikacji metabolizmu wątrobowego doustnych środków antykoncepcyjnych. Ryzyko uszkodzenia wątroby u zdrowych kobiet jest minimalne – obserwuje się, że u większości z nich parametry czynności wątroby w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej znajdują się w granicach normy. Stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych może jednak pogarszać wyjściowo upośledzoną funkcję wątroby, dlatego istotne jest, aby przed rozpoczęciem stosowania tego typu metody zapobiegania ciąży wykonać badania: stężenia aminotransferaz (AspAT i AlAT), GGTP oraz bilirubiny. Należy je powtórzyć po kilku miesiącach stosowania antykoncepcji hormonalnej, a następnie systematycznie kontrolować (zwykle raz w roku).
Czytaj również: Kto nie może stosować tabletek antykoncepcyjnych?
Antykoncepcja hormonalna a zastój żółci
Jednym ze skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej jest zastój żółci (tzw. cholestaza). Jest ona spowodowana zarówno działaniem estrogenów, jak i gestagenów.
Estrogeny, gromadząc się w komórkach wątrobowych, zmniejszają przepuszczalność ich błon komórkowych. Do żółci dostaje się mała ilość wody, staje się ona zagęszczona, co sprzyja jej zastojowi. Progesteron obniża kurczliwość dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego (powoduje tzw. atonię), dodatkowo sprzyjając zaleganiu żółci.
Podstawowymi objawami cholestazy są: żółtaczka oraz świąd skóry.
Ponadto utrudnienie w odpływie w żółci sprzyja rozwojowi kamicy żółciowej.
Pigułki antykoncepcyjne a nowotwory wątroby
Antykoncepcja hormonalna stosowana długotrwale (> 5 lat) jest udowodnionym czynnikiem ryzyka zachorowania na niektóre typy nowotworów wątroby, takie jak: gruczolak wątroby, ogniskowy rozrost guzkowy wątroby, a także rak wątrobowokomórkowy (HCC).
Każdy przypadek u pacjentki stosującej antykoncepcję hormonalną powinien być wskazaniem do szybkiej diagnostyki w kierunku guzów wątroby:
- powiększenia wątroby,
- silnego bólu w nadbrzuszu (zwłaszcza prawym),
- krwotoku do jamy brzusznej.
- Badaniem pierwszego rzutu jest USG jamy brzusznej.
Gruczolak wątroby i ogniskowy rozrost guzkowy wątroby to guzy łagodne, jednak pierwszy z nich może wykazywać tendencję do transformacji w nowotwór złośliwy, dlatego też jego wykrycie jest wskazaniem do operacji. Ogniskowy rozrost guzkowy wątroby może być jedynie monitorowany (wskazane jest systematyczne wykonywanie USG jamy brzusznej), a decyzję o operacji należy podjąć w przypadku:
- zmiany o średnicy powyżej 10 cm,
- wątpliwości co do charakteru zmiany,
- powiększania się zmiany, nawet mimo zaprzestania stosowania antykoncepcji hormonalnej,
- krwotok z guza,
- planowana ciąża.
- Leczenie raka wątrobowokomórkowego polega na resekcji odpowiedniej części wątroby. W niektórych przypadkach uzasadnione może być przeszczepienie wątroby (według Kryteriów Mediolańskich warunkami przeszczepienia wątroby w przypadku HCC są: średnica ogniska raka <= 5 cm lub obecność maksymalnie 3 ognisk zmiany o średnicy <= 3 cm każde).
Wykrycie gruczolaka wątroby, ogniskowego rozrostu guzkowego wątroby lub raka wątrobowokomókowego jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do kontynuowania stosowania antykoncepcji hormonalnej.
Ostrym, zagrażającym życiu stanem, który może wystąpić w przebiegu wyżej wymienionych nowotworów może być krwotok z guza do jamy brzusznej.
Ze względu na ryzyko działań niepożądanych ze strony wątroby, w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej wskazane jest regularne wykonywanie badań kontrolnych funkcji tego narządu. Ich częstość powinna być ustalana w sposób indywidualny, dobrany do stanu zdrowia i potrzeb pacjentki. W większości przypadków parametry wątrobowe (AspAT, AlAT, GGTP, bilirubinę) kontroluje się raz w roku.
