Alergia krzyżowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rodzaje alergenów krzyżowych

Jak powstaje reakcja alergiczna?

Alergeny to substancje, najczęściej białka, które u osób z predyspozycjami genetycznymi (atopików) wywołują określoną reakcję alergiczną. Kiedy alergik po raz pierwszy spotyka się z alergenem, jego organizm zaczyna produkować specyficzne przeciwciała, zwane immunoglobulinami E (IgE). Te przeciwciała są zdolne do rozpoznawania i wiązania się z danym alergenem.

Podczas kolejnego kontaktu z tym samym alergenem – czy to kurzem, pyłkiem czy pokarmem, połączenie alergenu z przeciwciałami IgE prowadzi do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego, takich jak histamina. Te powodują objawy alergii, które mogą dotyczyć różnych układów organizmu: górnych dróg oddechowych (np. katar sienny), dolnych dróg oddechowych (np. astma), skóry (np. pokrzywka) czy układu pokarmowego (np. biegunka).

Czym są alergie krzyżowe?

Mimo że mamy do czynienia z różnymi rodzajami alergenów, u wielu z nich występują podobne fragmenty budowy. Te podobieństwa są szczególnie widoczne między białkami roślin spokrewnionych ze sobą. Jeśli nasze przeciwciała indukują reakcję alergiczną w odpowiedzi na taki fragment alergenu, który jest wspólny dla różnych roślin, mamy do czynienia z tzw. alergią krzyżową.

W praktyce wygląda to np. tak, że pacjent reaguje na pokarmy, takie jak marchewka, pietruszka czy seler, a jednocześnie ma reakcje alergiczne na pyłki brzozy. Wynika to z podobieństwa strukturalnego białek w tych roślinach. Kiedy pacjent spożywa te pokarmy, jego układ odpornościowy błędnie rozpoznaje białka jako alergeny podobne do pyłków brzozy, co prowadzi do reakcji alergicznej.

Przyczyny alergii krzyżowej

Co może wywoływać reakcję alergiczną? Alergie krzyżowe są wynikiem złożonych mechanizmów immunologicznych, które obejmują reakcje przeciwciał klasy IgE na różne alergeny o podobnej budowie. Reakcja alergiczna powstaje wtedy, gdy podobieństwo fragmentów strukturalnych wynosi ponad 70%, natomiast jest rzadka przy podobieństwie poniżej 50%. Alergeny zawierające budowę o tak dużym podobieństwie do innych alergenów nazywamy panaalergenami.

Obecnie znanych jest wiele panalergenów, których źródła i znaczenie kliniczne mają istotny wpływ na diagnostykę i leczenie alergii krzyżowych, a do najważniejszych z nich należą:

• Bet v 1 – główny alergen brzozy. Występuje także w innych drzewach – od olchy, przez leszczynę, dąb, po jabłoń;
• profiliny – białka roślinne, na które uczulone jest 20-40% osób z alergią;
• lipidowe białka transferowe (LTP) – białka odporne na wysoką temperaturę i enzymy trawienne, najistotniejszy główny alergen brzoskwini Pru p 3;
• chitynazy – enzymy rozkładające chitynę, występujące w roślinach i grzybach;
• enolazy – alergeny grzybów i obecne w lateksie;
• determinanty węglowodanowe (CDD) – glikoproteiny obecne w jadach.

Co zaliczamy do objawów alergii krzyżowej?

Objawy alergii krzyżowej

Objawy alergiczne reakcji krzyżowych pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilkunastu minut do dwóch godzin po ekspozycji na dany alergen. Mogą dotyczyć jednego lub kilku narządów, obejmując błonę śluzową jamy ustnej, skórę, przewód pokarmowy czy też drogi oddechowe. Nasilenie pojawiających się objawów może być zależne od indywidualnej wrażliwości pacjenta oraz ilości spożytego alergenu.

Najczęstszym objawem reakcji krzyżowych jest zespół anafilaksji jamy ustnej (zespół alergii jamy ustnej; OAS – oral allergy syndrome). Objawy, takie jak: świąd, pieczenie i obrzęk warg, języka, nosa oraz uszu, pojawiają się w ciągu 5-15 minut po spożyciu określonego pokarmu i trwają od kilku minut do godziny. Reakcje krzyżowe mogą również dawać łagodny obrzęk, wysypkę na twarzy, zapalenie spojówek lub katar. Objawy zazwyczaj ustępują samoistnie, jednakże trzeba być świadomym, że powtarzające się epizody mogą prowadzić do nasilenia reakcji alergicznych, dlatego istotne jest unikanie spożywania potencjalnych alergenów.

Drugim najczęściej dotkniętym narządem jest skóra. Po kontakcie z surowymi owocami i warzywami może pojawić się uogólniona swędząca pokrzywka z rumieniem na kończynach. W rzadkich przypadkach objawy miejscowe mogą przekształcić się w reakcję anafilaktyczną (wstrząs anafilaktyczny), szczególnie w przypadku reakcji krzyżowych między różnymi rodzinami owadów błonkoskrzydłych, jak jady pszczoły i osy. W takich sytuacjach konieczna jest szybka interwencja medyczna i podanie adrenaliny.

Rzadko objawy występują tylko ze strony układu pokarmowego czy też dróg oddechowych, ale mogą towarzyszyć innym objawom reakcji krzyżowych. Objawy przewodu pokarmowego mogą obejmować: nudności, wymioty, biegunkę oraz silne skurczowe bóle brzucha, natomiast objawy oddechowe mogą objawiać się jako duszność, świszczący oddech czy kaszel.

Tabela alergenów krzyżowych

Poniższa tabela przedstawia przykłady powszechnych alergenów krzyżowych, które mogą wywoływać reakcje alergiczne u osób uczulonych na konkretne substancje. Znajomość tych alergenów może pomóc w identyfikacji i unikaniu potencjalnych źródeł alergii.

Alergia krzyżowa – tabela

Diagnostyka alergii krzyżowej

Proces diagnostyczny alergii krzyżowych obejmuje kilka kluczowych kroków i metod. Są to: wywiad lekarski, testy skórne, pomiar IgE z krwi, doustne testy prowokacyjne, a także diagnostyka molekularna i testy hamowania IgE.

1. Dokładny wywiad: najważniejszym elementem jest szczegółowy wywiad z pacjentem, obejmujący historię objawów alergicznych, informacje o ekspozycji na różne alergeny oraz występowanie objawów po kontakcie z potencjalnie krzyżowo reagującymi alergenami.

2. Testy skórne: polegają na nałożeniu próbki alergenu na skórę pacjenta, a następnie jej nakłucie celem wprowadzenia alergenu do naskórka. Obserwacja reakcji skórnej, takiej jak pokrzywka, wskazuje na obecność przeciwciał IgE specyficznych dla danego alergenu.

3. Pomiar IgE z krwi: badanie krwi w celu wykrycia obecności przeciwciał IgE specyficznych dla określonych alergenów.

4. Doustne testy prowokacyjne: w sytuacji niepewnych wyników można wykonać doustne testy prowokacyjne. Są one wykonywane w kontrolowanych warunkach medycznych, aby bezpiecznie ocenić reakcję pacjenta na podejrzane alergeny.

Zaawansowane metody diagnostyczne:

• diagnostyka molekularna (CRD): na rynku można spotkać wiele różnych paneli pozwalających na precyzyjne określenie fragmentów alergenów, na które uczulony jest pacjent, oraz ich poszukiwanie w innych alergenach;
• testy hamowania IgE: oceniają stopień reaktywności krzyżowej poprzez hamowanie wiązania IgE do znanych alergenów za pomocą inhibitorów.

Jak leczy się alergię krzyżową?

Leczenie alergii krzyżowej wymaga indywidualnego podejścia, które uwzględnia specyficzne potrzeby pacjenta oraz właściwości konkretnych alergenów.

Jedną z najefektywniejszych metod leczenia alergii wziewnych i pokarmowych jest immunoterapia swoista, znana także jako odczulanie. Metoda ta polega na stopniowym zwiększaniu dawek alergenu podawanych pacjentowi w celu zmniejszenia nadwrażliwości układu immunologicznego. Coraz większą popularnością cieszy się immunoterapia podjęzykowa (SLIT).

Dieta eliminacyjna powinna być stosowana wyłącznie wtedy, gdy istnieją niepodważalne dowody na alergię, potwierdzone jednoznacznym wywiadem lekarskim lub objawami klinicznymi po próbie prowokacyjnej. Samo wykrycie uczulenia na dany produkt, bez wystąpienia objawów alergicznych, nie jest wystarczającym powodem do wprowadzenia diety eliminacyjnej.

Leczenie objawowe powinno być zgodne z powszechnie przyjętymi standardami terapii alergii. Obejmuje ono stosowanie leków przeciwhistaminowych, antyleukotrienowych oraz glikokortykosteroidów, które pomagają złagodzić objawy alergii.