Płyny do płukania ust z alkoholem (etanolem) – czy szkodzą, kto nie może ich stosować?

Płukanki do ust – z alkoholem (etanolem) czy bez?

Płukanki do higieny jamy ustnej zawierające alkohol są od lat tematem dyskusji nie tylko w środowisku lekarzy dentystów. Mimo licznych badań naukowych, wciąż nie można jednoznacznie stwierdzić szkodliwości etanolu zawartego w płynach do płukania jamy ustnej u każdego pacjenta i w każdej sytuacji stosowania – jest to kwestia indywidualna, czy i w jakim stopniu może on zaszkodzić.

Ze względu na możliwe działania uboczne alkoholowych płynów do płukania ust i na duży wybór alternatywnych środków bezalkoholowych zaleca się obecnie te drugie jako bardziej bezpieczne do systematycznego stosowania. Płyny do ust na bazie etanolu są bezwzględnie przeciwwskazane u kobiet w ciąży oraz dzieci.

Zobacz też: Ból po wyrwaniu zęba – ile trwa, jak się go pozbyć?

Płyny do płukania jamy ustnej – stosowanie

Trzeba podkreślić, że każdy rodzaj płukanek do higieny jamy ustnej powinno się stosować zgodnie z podanymi na opakowaniu zaleceniami producenta bądź lekarza polecającego jego stosowanie.

Przede wszystkim należy pamiętać, że płukanie jamy ustnej nigdy nie może zastąpić regularnego szczotkowania zębów (co najmniej dwa razy dziennie) i pełni jedynie rolę dodatkowego środka do utrzymania higieny. Płyn do jamy ustnej można stosować po umyciu zębów albo w trakcie dnia po posiłku, gdy nie mamy możliwości szczotkowania zębów.

Obecnie na rynku można znaleźć płyny różnych producentów o różnorakich zastosowaniach: przeciw próchnicy czy nadwrażliwości zębów, na stany zapalne dziąseł lub nieświeży oddech (halitozę), wybielające i inne.

W profilaktyce próchnicy zaleca się stosowanie płukanek fluorkowych, które – zależnie od stężenia fluoru – można używać codziennie (0,05 proc. fluorku sodu) bądź raz w tygodniu (0,2 proc.). Fluor wbudowuje się do tkanek szkliwa (wzmacniając je) i działa dodatkowo bakteriobójczo. Poprzez systematyczne płukanie jamy ustnej płynami fluorkowymi osiąga się redukcję próchnicy nawet do 35 proc.

Wysoką skuteczność antyseptyczną (przeciwbakteryjną, przeciwwirusową i przeciwgrzybiczą) wykazują także coraz częściej wykorzystywane naturalne olejki eteryczne, takie jak mentol czy eukaliptol. Mogą one z dużym powodzeniem hamować rozwój płytki nazębnej i działać przeciwzapalnie.

Wśród innych przykładowych substancji dezynfekcyjnych w płukankach do higieny jamy ustnej można wymienić m.in. chlorek cetylopirydyniowy, triklosan oraz sangwinarynę.

Płyny do płukania jamy ustnej z alkoholem – szkodliwość

Płyny do płukania jamy ustnej na bazie alkoholu uważa się za skuteczne w kontroli płytki nazębnej (kamienia nazębnego) i zwalczaniu stanów zapalnych dziąseł. W badaniach klinicznych wciąż jednak brak jednoznacznej odpowiedzi, czy stosowanie płukanek z alkoholem powinno zostać zabronione ze względu na ryzyko rozwoju raka jamy ustnej.

Płukanki do jamy ustnej z alkoholem mogą podrażniać błonę śluzową jamy ustnej, czego objawami jest jej zaczerwienienie i pieczenie. Ponadto, ze względu na łatwą zdolność odparowywania z powierzchni śluzówki jamy ustnej, alkohol przyczynia się do jej wysuszania, nasilając dolegliwości związane z suchością jamy ustnej (kserostomią).

W jamie ustnej można wówczas zaobserwować m.in. suchą niepołyskliwą błonę śluzową, bolesność i pieczenie błony śluzowej, tendencję do rogowacenia śluzówki (obecne pomarszczone zmiany), suche, pękające wargi oraz zaburzenia smaku i połykania.

Płyny do płukania jamy ustnej bez alkoholu – jakie wybrać?

Ze względu na kontrowersje związane z zawartością etanolu dostępnych jest coraz więcej płynów do płukania ust bez alkoholu. Najwyższą skutecznością w hamowaniu wzrostu płytki nazębnej cechuje się chlorheksydyna, należąca do biguanidów.

Występuje zarówno w preparatach alkoholowych, jak i bezalkoholowych (o zbliżonym efekcie działania), w różnych stężeniach. Ze względu na możliwe wywoływanie przebarwień zębów i wypełnień oraz suchości, a nawet złuszczeń błony śluzowej, stosowanie chlorheksydyny powinno ograniczyć się okresowo zwykle do 2 tygodni, a w szczególnych przypadkach maksymalnie do miesiąca.

W postaci 0,2 proc. dwuglukonianu należy do środków leczniczych z wyboru w stanach zapalnych przyzębia, jak również infekcyjnych chorobach błony śluzowej jamy ustnej, np. kandydozach (grzybicach).

Czy można stosować płyny do płukania jamy ustnej w ciąży?

W grupach kobiet w ciąży i dzieci profilaktyka fluorkowa jest jak najbardziej wskazana, jednakże płukanki alkoholowe są bezwzględnie przeciwwskazane.

W związku z silnym unaczynieniem jamy ustnej etanol zawarty w płynach do płukania z łatwością wchłania się przez błonę śluzową do organizmu, przez co może wpłynąć negatywnie na rozwój płodu. W opisywanym przypadku zaleca się stosowanie bezalkoholowych płukanek z fluorem w ciąży codziennie (0,05 proc.) lub raz w tygodniu (0,2 proc.).

Dodatkowo można stosować chlorheksydynę w stężeniu 0,12 proc. w II i III trymestrze ciąży.

Płyn do płukania jamy ustnej dla dzieci – które są bezpieczne?

Dzieci bardzo często połykają płukanki czy nawet pastę do zębów. We wcześniejszym okresie połykanie płukanek (jak i past) wiąże się z rozwojem fluorozy u dzieci w uzębieniu stałym – na skutek nadmiernej podaży fluoru do organizmu. W postaci łagodnej objawia się śnieżnobiałymi matowymi plamami na szkliwie zębów.

Jakie płyny do płukania ust dla dzieci będą zatem najlepsze? Należy tu wymienić bezalkoholowe płukanki fluorkowe – można je bezpiecznie stosować u dzieci od około 6. roku życia (kiedy opanują umiejętność wypluwania płynu bez jego połykania). Nie jest rekomendowane natomiast stosowanie tych z zawartością chlorheksydyny.

Zalecane stężenia fluoru w płynach do płukania ust dla dzieci są takie same jak u osób dorosłych, jednak mogą mieć mniej intensywny smak czy zapach, aby zachęcić najmłodszych do tej dodatkowej czynności higienicznej. Codzienne stosowanie niższych stężeń wiąże się z większą redukcją próchnicy u dzieci (nawet do 50 proc.).