Stwardnienie rozsiane – dieta i jadłospis dla chorych na SM

Stwardnienie rozsiane – jaką dietę stosować?

Stwardnienie rozsiane jest chorobą neurodegeneracyjną, której jedną z przyczyn środowiskowych może być stres oksydacyjny. Tkanka nerwowa jest szczególnie narażona na jego działanie, ponieważ mózg zużywa około 20 proc. tlenu pobranego przez organizm. Dlatego tak ważne jest dostarczanie jej odpowiedniej ilości przeciwutleniaczy. Ich najlepszym źródłem jest zdrowa i zbilansowana dieta. Choroba atakuje ludzi młodych między 20–40 r. ż., głównie kobiety. W poszukiwaniu nowych metod leczenia zwraca się uwagę na związek składników odżywczych, których niedobory lub nadmiary mogą inicjować lub przyśpieszać rozwój zmian patologicznych w rozwoju mózgu.

Przeczytaj: Mąka owsiana, właściwości i zastosowanie

Dieta w stwardnieniu rozsianym powinna być bogata w:

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega- 3 (EPA i DHA),
• witaminy o działaniu antyoksydacyjnym (A, C, E),
• witaminę D,
• antyoksydanty (zwłaszcza antocyjany),
• witaminy B6, B12 i kwas foliowy,
• selen.

Kwasy tłuszczowe omega–3, w które bogate jest mięso ryb, mają właściwości przeciwzapalne. Kiedy przetwarzany jest kwas arachidonowy (omega–6) powstają mediatory biorące udział w procesach zapalnych, które wzmagają aktywność komórek zapalnych. Kiedy przemianom ulegają olej omega–3 powstają natomiast przekaźniki, które są pod tym względem mniej aktywne, a zatem ich działanie ogranicza procesy zapalne. Należy pamiętać o tym, by spożywać ryby morskie dwa razy w tygodniu. Mówi się również o suplementacji tych kwasów.

W rybach morskich znajduje się również selen. Dobrym jego źródłem będą też orzechy brazylijskie pod warunkiem, że pochodzić będą z Brazylii, a niestety na Polskim rynku przeważają te pochodzące z Boliwii.

Inne składniki diety mogące wpływać na wystąpienie i przebieg SM to antyoksydanty, czyli związki chemiczne, które już w niewielkich stężeniach bronią organizm przed procesem utleniania. Można je podzielić na enzymy i substancje nieenzymatyczne.

Przeczytaj też: Czy stwardnienie rozsiane jest przeciwwskazaniem do ciąży?

Do enzymów zaliczamy, np. peroksydazę glutationową, która jest białkiem zawierającym selen w swoim centrum aktywnym, a więc niedobory tego składnika mogą wpływać na osłabienie tego enzymu i zaburzać równowagę organizmu. Natomiast do substancji nieenzymatycznych zaliczamy: witaminy A, C, E, karotenoidy, polifenole. Karotenoidy to grupa barwników roślinnych odpowiedzialna za żółty, pomarańczowy i czerwony kolor owoców i warzyw np. likopen w pomidorach. Są rozpuszczalne w tłuszczach, dlatego do surówek czy koktajli należy dodać np. siemię lniane, orzechy, awokado czy oliwę z oliwek.

Polifenole wykazują właściwości przeciwzapalne, immunomodulujące, a także przeciwwirusowe. Zawarte są w warzywach i owocach, roślinach strączkowych, przyprawach, ziołach, winie, herbacie i kawie. Najbardziej znanymi polifenolami są:

• kwercetyna obecna w cebuli, jabłkach owocach cytrusowych,
• katechiny obecne w zielonej herbacie,
• resweratrol znajdujący się w czekoladzie, jagodach, czarnych winogronach i czerwonym winie.

Działanie przeciwzapalne i jego mechanizmy zależą od budowy chemicznej danego związku, np. resweratrol może powodować śmierć różnych komórek, zarówno na drodze martwicy, jak i programowanej śmierci. Resweratrol ma działanie neuroprotekcyjne i dlatego jest wskazany w diecie w stwardnieniu rozsianym.

Antocyjany są naturalnym barwnikiem roślinnym należącym do grupy flawonoidów. Nadają roślinom barwy – od czerwonej, aż po ciemnoniebieską. Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe, antybakteryjne, antyalergiczne. Należy jeść dużo świeżych warzyw i owoców, a sałatki i surówki przygotowywać przed samym spożyciem, by zminimalizować straty witamin. np. witamina C i kwas foliowy bardzo szybko się utleniają pod wpływem światła i tlenu.

U pacjentów chorujących na stwardnienie rozsiane obserwuje się zwiększone stężenie homocysteiny. Jest to aminokwas siarkowy, który pojawia się we krwi w wyniku trawienia pokarmów bogatych w białko. Zbyt wysoki poziom homocysteiny uszkadza naczynia krwionośne, gdyż powoduje zaburzenia przepływu krwi. Znaczne podniesienie tego parametru może wiązać się z niedoborem witaminy B12 i kwasu foliowego. Objawem niedoboru tych witamin są zaburzenia funkcjonowania Ośrodkowego Układu Nerwowego. Witamina D jest natomiast regulatorem układu odpornościowego, a badania z 2007 roku pokazały, że przy braku predyspozycji genetycznych ekspozycja na światło słoneczne w dzieciństwie zmniejsza ryzyko zachorowania na SM.

Stwardnienie rozsiane – czego nie wolno jeść?

Jadłospis w diecie osób chorych na stwardnienie rozsiane powinien maksymalnie ograniczać tłuszcze nasycone, których źródłem w diecie często jest:

• wieprzowina,
• smalec,
• olej palmowy i kokosowy,
• śmietana,
• masło,
• pełnotłuste mleko,
• sery żółte i twarogowe,
• sery topione,
• jogurty greckie

oraz produkty z nich wytwarzane tj. np. pasztety, szynki, parówki, konserwy mielone, kiełbasy, lody, wypieki cukiernicze. Dieta bogata w tłuszcze zwierzęce wpływa na zmianę składu flory bakteryjnej jelit, może prowadzić do obniżenia napięcia błon komórkowych i przyczyniać się do niedrożności naczyń włosowatych, co nasila procesy zapalne.

Warto zapamiętać że tłuszcze nasycone choć kojarzą się nam z tłuszczami zwierzęcymi, bardzo często występują w żywności wysoko przetworzonej. A zatem słodycze również nie powinny się znajdować w jadłospisie osoby chorującej na stwardnienie rozsiane, ponieważ w ich składzie olej palmowy zajmuje jedno z trzech pierwszych miejsc. To oznacza, że jest go stosunkowo dużo w produkcie. Zamiast tego warto zwrócić uwagę, by zwiększyć w diecie udział tłuszczy omega–3, tj. olej lniany, olej z kryla, olej z dorsza (tran) czy olej rzepakowy.

Kwasy tłuszczowe typu trans, najprościej mówiąc są to takie tłuszcze, które zmieniły konsystencję z płynnej na stałą podczas procesów technologicznych. Obniżają zdolność neuronów do komunikacji, co może znacznie pogorszyć wydajność umysłową i przyczynić się do powstania chorób neurodegeneracyjnych. Na co dzień należy unikać produktów tj.:

• margaryny twarde,
• frytki,
• fast food,
• płatki kukurydziane,
• popcorn,
• zupy i sosy instant,
• produkty przemysłu cukierniczego,
• ciasteczka i biszkopty.

Czerwone mięso zawiera m.in. kwas arachidonowy, który jest prekursorem prozapalnych eikozanoidów, przyczyniając się do powstawania procesu zapalnego. Popularna dieta stosowana w stwardnieniu rozsianym tzw. dieta Swanka wyklucza czerwone mięso w pierwszym roku stosowania diety.

Niektórzy badacze wykazali, że osoby chorujące na SM spożywały więcej słodyczy i cukrów prostych. Dlatego dieta w stwardnieniu rozsianym powinna eliminować:

• mąki oczyszczone (białe) pozbawione błonnika,
• pieczywo i makarony z białej mąki,
• ryż biały,
• kasza manna,
• mąki kukurydziane,
• rogale maślane, drożdżówki, ciasta.

Codzienne przepisy na śniadania nie powinny zawierać płatków śniadaniowych wysoko przetworzonych, do których jest dodawany cukier lub jego zamienniki np. syrop glukozowo-fruktozowy, sacharoza, melasa, ekstrakt słodowy, syrop z agawy, syrop klonowy, maltoza czy laktoza.

Osoby chorujące na stwardnienie rozsiane jeżeli są alergikami powinny trzymać dietę eliminacyjną, ponieważ alergen w diecie to ciągły stan zapalny. W takim przypadku warto z diety wycofać produkty alergizujące i te bogate w histaminę, czyli produkty długo dojrzewające, takie jak:

• sery pleśniowe,
• wino,
• czekolada,
• banany,
• pomidory,
• awokado.

Jeżeli chory odczuwa dolegliwości po kiszonkach to również powinien je wykluczyć z diety, pomimo ich dobroczynnego wpływu na stan jelit.

Czasami eliminowany jest również gluten, ale dotyczy to osób chorujących na celiakie, mających na niego alergię lub nieceliakalną nadwrażliwość na gluten. Błędem jest wycofanie glutenu z diety bez wcześniejszej diagnostyki w kierunku celiakii lub alergii na pszenicę.

Dieta w stwardnieniu rozsianym – wskazane produkty

Kwasy tłuszczowe z rodziny omega–3, czyli kwasy tłuszczowe: eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA) są niezbędne do prawidłowego rozwoju mózgu i funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, a więc są ważne w kontekście profilaktyki SM. Niektórzy badacze sugerują poprawę funkcjonowania układu nerwowego w wyniku zwiększonego spożycia długołańcuchowych kwasów tłuszczowych z rodziny omega–3. Kwasy te mogą wykazywać działanie immunomodulujące, najprawdopodobniej przez aktywację kanałów potasowych lub modyfikację składu lipidów błonowych i wygaszenie stanów zapalnych.

Dlatego też należy spożywać ryby zgodnie z zaleceniami 2 razy w tygodniu, tj. łosoś atlantycki, sardynki, śledzie, tuńczyk czy skorupiaki. U osób, które z różnych powodów nie jedzą ryb należy stosować tran (dostarczy on nam dodatkowo witaminę D, którą w okresie zimowym należy suplementować).

Warto jeść również: orzechy włoskie i pistacje, wprowadzić siemię lniane do diety i soję, produkty te zawierają tzw. kwas alfa linolenowy (ALA), który również pochodzi z rodziny n–3. Można dodawać do sałatek olej sojowy, olej z orzechów włoskich czy olej lniany. Orzechy i nasiona oraz oleje dostarczą witaminy E, która jest silnym przeciwutleniaczem. Spożycie tłuszczu ogółem nie powinno przekraczać 35 proc. dziennej porcji kalorii.

Warto wprowadzić do diety antocyjany, które można znaleźć w:

• aronii (można ją mieszać z sokami słodszymi),
• rokitniku,
• dzikiej róży,
• jeżynach,
• borówkach i jagodach leśnych,
• ciemnych winogronach
• czarnej porzeczce,
• szarej renecie
• kapuście czerwonej,
• burakach, zwłaszcza kiszonych,
• jarmużu,
• brokułach.

Kwaśne wiśnie czy żurawina pomogą dodatkowo przy problemach z pęcherzem moczowym. Ważne jest, aby udział w warzyw i owoców diecie wynosił minimum 700 g. Część z nich powinna być w postaci zielonych liści, które dostarczą kwasu foliowego.

W przypadku diety wegańskiej konieczna jest suplementacja witaminy B12. Problemy z jej wchłanianiem mogą mieć też osoby, u których panuje zbyt wysokie pH w żołądku. Witaminę tę zawierają w produkty odzwierzęce, czyli mięso, mleko i jaja.

Należy wybierać chude produkty nabiałowe o możliwie jak najniższej zawartości tłuszczów nasyconych i dodawać do nich np. siemię lniane lub orzechy włoskie.

Dieta powinna być bogata w witaminy z grupy B i błonnik, a więc spożywać należy pełnoziarniste produkty zbożowe i mąki z pełnego przemiału np. ryż brązowy, dziki lub czerwony, kaszę gryczaną, orkiszową, bulgur i inne.

Można pić zieloną herbatę bogatą w polifenole i soki warzywno-owocowe, najlepiej przygotowywane samodzielnie, które przy dodaniu zielonych liści warzyw będą naturalną dawką chlorofilu, witaminy C i wielu innych antyoksydantów. Należy pamiętać, by do takich soków dodawać też niewielką ilość tłuszczu, aby witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogły się wchłonąć, np. beta karoten.

Jadłospis dla chorych na SM

Popularna dieta w stwardnieniu rozsianym to dieta Swanka oraz dieta eliminacyjno-rotacyjna. Ponadto jednoznacznie stwierdzono, że korzystnie na stan zdrowia i zmniejszone ryzyko chorób, w tym neurodegeneracyjnych mają wpływ również: dieta śródziemnomorska, dieta DASH, dieta MIND.

Przykładowy jadłospis dla chorych na SM:

• śniadanie: jogurt naturalny niskotłuszczowy z otrębami owsianymi, malinami i orzechami włoskimi,
• II śniadanie: kanapka z pieczywa pełnoziarnistego z pastą z makreli, natką pietruszki, pomidorki koktajlowe,
• obiad: roladki z indyka z pieczonymi batatami i rozmarynem, surówka z selera i jabłka z orzechami włoskimi i żurawiną,
• podwieczorek: koktajl na bazie siemienia lnianego z jarmużu, jabłka, porzeczek czarnych
• kolacja: kanapki z pastą z serka tofu z pieczoną cebulką i sałatą.

Nieodpowiednia i źle zbilansowana dieta jest związana z wzrostem zachorowań na choroby neurodegeneracyjne, w tym również na SM. Dieta wysoko przetworzona bogata w cukry proste i tłuszcze nasycone zawsze będzie dietą prozapalaną. I choć brak jest w tej chwili dowodów na to że dieta i żywienie mają wpływ leczniczy na ujawnioną już chorobę, to trzeba pamiętać, że można spowolnić jej rozwój i zrobić dużo w prewencji stwardnienia rozsianego.