Badanie potencjałów wywołanych – na czym polega?

Czym jest badanie potencjałów wywołanych?

Potencjały wywołane są sposobem zbadania, w jaki sposób impuls jest przewodzony przez drogę nerwową do mózgu. Każdy bodziec przechodzi przez różne etapy, zanim dotrze do kory mózgowej, gdzie zostanie zinterpretowany i będzie przypisana mu odpowiednia informacja. Na przykład fala akustyczna przechodzi przez ucho, ślimak, nerw przedsionkowo – ślimakowy, most, nim dotrze do kory, a człowiek nada mu znaczenie – ludzki głos niosący określone dane, dźwięk zbliżającego się niebezpieczeństwa, muzykę. Podobnie dzieje się w przypadku wzroku, odbierania czucia, ruchu.

Metoda badania potencjałów wywołanych polega na wywołaniu przez bodziec odpowiedzi w układzie nerwowym, która jest mierzona za pomocą elektrod, przystawionych w specjalnych punktach na powierzchni ludzkiego ciała. W badaniu tym mierzone są potencjały (prądy) czynnościowe powstające podczas przekazywania impulsu przez komórki nerwowe. W stanie spoczynku po obu stronach błony komórkowej panuje równowaga jonowa. Gdy bodziec dociera do komórki, jony przemieszczają się i w ten sposób powstaje prąd, czyli potencjał czynnościowy. Impuls jest przekazywany przez kolejną komórkę do wyższych pięter układu nerwowego w ten sam sposób.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza ból czubka głowy?

Na czym polega badanie potencjałów wywołanych?

Istnieje 5 podstawowych rodzajów potencjałów wywołanych:

• potencjały wzrokowe,
• potencjały słuchowe,
• potencjały somatosensoryczne (czyli w odpowiedzi na stymulację czuciowych nerwów obwodowych),
• potencjały ruchowe,
• potencjały związane z wydarzeniem poznawczym.

W badaniu wzrokowych potencjałów wywołanych stosuje się bodziec świetlny lub w postaci szachownicy na ekranie monitora. Elektrody rejestrują fale, zapisywane przez aparat. Fale te podlegają analizie pod kątem czasu pojawiania się na krzywej oraz swej amplitudy. Jeżeli pojawiają się z opóźnieniem, świadczy to o wydłużeniu przewodzenia na drodze wzrokowej. Obniżenie amplitudy wskazuje na utratę części włókien nerwowych prowadzących impuls.

Analogicznie sytuacja przedstawia się w badaniu słuchowych potencjałów wywołanych. Bodźcem jest dźwięk podawany przez słuchawki, o stałej częstotliwości. Poszczególne fale na krzywej odpowiadają różnym piętrom drogi słuchowej, dlatego ich opóźnienie lub zmiana kształtu może zostać odpowiednio przeniesiona do konkretnego uszkodzenia. Somatosensoryczne potencjały wywołane dotyczą badania drogi przewodzenia impulsu z nerwów czuciowych, zarówno przez nerwy obwodowe, jak i w ośrodkowym układzie nerwowym. Zasada jest taka sama jak w wyżej wymienionych badaniach.

Nieco inaczej przedstawia się metoda badania ruchowych potencjałów wywołanych. Odwrotnie, stymuluje się polem magnetycznym ośrodkowy układ nerwowy i rejestruje odpowiedź mięśni na bodziec zmuszający je do pracy. Ocenie podlega próg pobudliwości kory, latencja i amplituda odpowiedzi. Można także zróżnicować czy ewentualne zaburzenia są pochodzenia ośrodkowego, czy obwodowego. Jeśli po pobudzeniu kory mózgu powstaje latencja w przewodzeniu impulsu, a po stymulacji rdzenia kręgowego latencja ta nie występuje, można wnioskować, że uszkodzenie leży w mózgu. Potencjały wywołane związane z wydarzeniem poznawczym stosowane są obecnie tylko do badań naukowych. Badanie to pozwala wyśledzić odbieranie i przetwarzanie informacji przez pacjenta, a więc wyższe czynności poznawcze.

Wskazania do badania potencjałów wywołanych

Wskazaniami do badania potencjałów wywołanych są:

• ze względu na bezwzględną obiektywność badania, potencjały wywołane są używane przy podejrzeniu psychogennego podłoża ślepoty lub głuchoty, wykrycie symulacji, badanie wzroku osób niewspółpracujących – małych dzieci, osób otępiałych, chorych psychicznie;
• zmiany demielinizacyjne ośrodkowego układu nerwowego, czyli stwardnienie rozsiane, które często dotyczy drogi wzrokowej;
• podejrzenie wybiórczego uszkodzenia elementu wybranej drogi (np. słuchowej), do oceny przedoperacyjnej, w celach naukowych, w przypadkach wątpliwych diagnostycznie.

Jak wygląda badanie potencjałów wywołanych?

Wzrokowe potencjały wywołane

Przed badaniem chory musi zostać dokładnie przebadany okulistycznie, kilka dni lub godzin wcześniej. Badanie odbywa się w specjalnym pomieszczeniu z aparaturą. Elektrody do odbioru potencjałów czynnościowych umieszcza się w skórze głowy (są to drobne igiełki). Skóra głowy musi być czysta, a na włosach nie mogą znajdować się takie substancje jak np. żel do włosów. Każde oko bada się oddzielnie. Bodźcem jest sygnał świetlny lub obraz szachownicy. Badanie trwa kilkadziesiąt minut.

Słuchowe potencjały wywołane

Do badania obowiązuje podobnie przygotowania jak do badania wzrokowych potencjałów wywołanych (przeprowadzane jest badanie laryngologiczne). Pacjent nakłada słuchawki, przez które słyszy dźwięki stanowiące bodźce, a elektrody umieszcza się na czubku głowy, na płatku stymulowanego ucha i na środku czoła.

Somatosensoryczne potencjały wywołane

Czucie stymuluje się przez pobudzenia elektryczne na brzusznej powierzchni nadgarstka (w przypadku badania nerwu pośrodkowego) lub do tyłu od kostki przyśrodkowej (gdy badany jest nerw piszczelowy). Na suchej i czystej skórze umieszcza się elektrody: dla kończyn górnych w punkcie Erba (czyli miejscu wyjścia skórnych wypustek splotu szyjnego, znajduje się on na bocznej powierzchni szyi na wysokości trzeciego kręgu szyjnego), nad wyrostkami kolczystymi drugiego i siódmego kręgu szyjnego, w okolicy ciemieniowej nad korą czuciową. Dla kończyn dolnych elektrody wprowadza się w następujące lokalizacje: w dole podkolanowym, nad wyrostkami kolczystymi pierwszego i piątego kręgu lędźwiowego oraz na czubku głowy.

Ruchowe potencjały wywołane

Do badania obowiązują podobne przygotowania – dokładne badanie lekarskie, umycie skóry. Kora mózgowa i rdzeń kręgowy stymulowane są za pomocą pierścienia, który wytwarza pole magnetyczne. Elektrody do odbioru umieszczone są na skórze nad badanym mięśniem.

Potencjały wywołane związane z wydarzeniem poznawczym

Badanie to jest bardzo rzadko wykonywane, a służy celom naukowym. Ogólne zasady są podobne jak w poprzednich badaniach. Elektrody odbiorcze umieszcza się znad okolicy centralno-ciemieniowej. Pacjentowi podaje się bodźce, ale nie wystarczy by je biernie zarejestrował, jak w badaniu wzrokowych czy słuchowych potencjałów wywołanych.

Celem badania jest zbadanie czynności poznawczych, więc z podanych impulsów pacjent ma za zadania np. wyłowić jeden niepasujący dźwięk, o innej częstotliwości. Procesy myślowe pojawiające się przy analizie bodźców są reprezentowane przez potencjały czynnościowe znad kory ciemieniowej.

Przeciwwskazania i powikłania badania potencjałów wywołanych

Nie istnieją żadne przeciwwskazania do badania potencjałów wywołanych, poza niemożnością umieszczenia elektrod na skórze, w przypadku rozległych ran.

Jedynym możliwym powikłaniem po zabiegu jest krwiak w miejscu wkłucia elektrody do odbioru, ale nie jest to częste. Możliwe jest znieczulenie miejscowe przed wprowadzeniem elektrod igłowych.

Dzieci do badania można też znieczulić ogólnie, gdyż wysoki poziom lęku i niepokój mogą uniemożliwić przeprowadzenie procedury.