Spuchnięte stopy – jakie są przyczyny obrzęku stóp?

Dlaczego stopy puchną?

Spuchnięte stopy lub szerzej – obrzęk stóp, kostek i podudzi powstaje na drodze różnych mechanizmów, przy czym często kilka z nich występuje jednocześnie. Wszystkie one prowadzą do gromadzenia się płynu w przestrzeni międzykomórkowej, poza naczyniami krwionośnymi.

Pomijając opuchliznę stóp związaną z urazem i następującym po nim miejscowym zapaleniem, obrzęk stóp wynika w większości przypadków z zaburzonej proporcji między ciśnieniem krwi w żyłach kończyn dolnych, całkowitą objętością płynów w organizmie, objętością płynu przechodzącą z naczyń do tkanek i sprawnością mechanizmów usuwających płyn z powrotem do krążenia.

Do najważniejszych czynników prowadzących do puchnięcia nóg należą:

• zwiększone ciśnienie hydrostatyczne w układzie żylnym, które w obliczu i tak już wysokiego ciśnienia na poziomie stóp, kostek i podudzi znacznie utrudnia przepływ krwi, prowadzi do jej zastoju i ostatecznie „wypychania” płynu z naczyń krwionośnych do okolicznych tkanek;
• utrudniony powrót płynu z tkanek do układu krążenia drogą naczyń chłonnych;
• zmniejszenie tzw. ciśnienia onkotycznego osocza, spowodowane przez zmniejszenie stężenia białek osocza, co ułatwia ucieczkę płynu z naczyń krwionośnych do tkanek.

Przeczytaj też: Złamany palec – objawy, przyczyny, leczenie

Obecne osobno lub (częściej) w kombinacji czynniki te prowadzą do przesączania się płynu poza naczynia krwionośne i jego zalegania w przestrzeni międzykomórkowej, w wyniku czego powstaje obrzęk.

Spuchnięte stopy – przyczyny obrzęku stóp

Najczęstszą przyczyną puchnięcia stóp (zwłaszcza u osób po 40. i 50. roku życia) jest przewlekła niewydolność żylna. U młodych kobiet (przed wejściem w okres menopauzy) bywają obserwowane obrzęki związane z cyklem miesiączkowym, typowo pojawiające się przed miesiączką i ustępujące po jej wystąpieniu. Ich przyczyna nie jest dokładnie poznana.

Do rzadszych stanów przebiegających z opuchlizną stóp i podudzi należą:

• niewydolność serca i nadciśnienie płucne – w obu chorobach przepływ krwi przez serce i krążenie płucne jest utrudniony, co prowadzi do zastoju krwi w układzie żylnym, w tym w żyłach nóg;
• działania niepożądane leków, zwłaszcza preparatów stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, steroidów, niektórych leków hormonalnych;
• zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych – powoduje zwykle szybko rozwijający się obrzęk nóg i ból;

To też może Cię zainteresować: Ból pod stopą – jakie mogą być przyczyny?

• obrzęk limfatyczny – opuchlizna stóp rozwija się w wyniku utrudnienia odpływu płynu z tkanek do układu krążenia drogą naczyń chłonnych; w przeważającej części przypadków rozwija się w wyniku ucisku lub zniszczenia dróg chłonnych, np. przez nowotwór rozwijający się w miednicy, po zabiegach operacyjnych powikłanych uszkodzeniem dróg chłonnych czy po naświetlaniu miednicy promieniowaniem jonizującym; opuchnięta jest zwykle cała kończyna;
• ciąża – ucisk żyły głównej dolnej przez płód może prowadzić do utrudnienia odpływu krwi z nóg i ich opuchlizny; puchnięcie nóg w ciąży zdarza się dość często;
• przewlekłe choroby nerek i wątroby, prowadzące do „przewodnienia” i zmniejszenia ciśnienia onkotycznego osocza przez spadek wytwarzania albumin; obrzęki widoczne są na całym ciele – oprócz puchnięcia stóp i nóg, zwykle obustronnego, łatwo można zauważyć także obrzęki na twarzy;
• choroby tarczycy.

Co jeszcze może oznaczać puchnięcie stóp?

Celem diagnostyki opuchniętych stóp, a także opuchniętych kostek i podudzi jest identyfikacja przyczyny leżącej u podstaw objawów, wykluczenie szczególnie niebezpiecznych, wymagających szybkiej interwencji chorób i umożliwienie dobrania skutecznego leczenia.

W początkowym etapie konieczne jest dokładne zebranie wywiadu i badanie lekarskie, pozwalające ustalić cechy opuchlizny nóg i jej rodzaj. Sposób postępowania zależy w pierwszej kolejności od tego, czy obrzęk obecny jest w obu kończynach, czy tylko w jednej oraz od tego, jak szybko powstał (zwykle rozróżnia się okres poniżej i powyżej 72 godzin).

• Szybko rozwijająca się opuchlizna jednej stopy lub większej części jednej kończyny dolnej, zwłaszcza w przypadku towarzyszącego bólu, wymaga pilnego wykluczenia zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych. Różnicowanie obejmuje też urazy kości, mięśni, więzadeł, ścięgien i stawów oraz nowotwory narządów miednicy.
• Przewlekły obrzęk jednej kończyny (trwający powyżej 72 godzin) może wiązać się z rozwojem tzw. odruchowej dystrofii współczulnej, przewlekłej niewydolności żylnej (najczęstsza przyczyna) lub – dość rzadko – uciskiem żył lub naczyń chłonnych przez nowotwór narządów miednicy (odbytnicy, jajników i innych); rzadziej przyczyną jednostronnego obrzęku są choroby ogólnoustrojowe.
• W większości przypadków opuchlizna nóg bez wyraźnej przyczyny spowodowana jest przewlekłą niewydolnością żylną, stąd jeśli lekarz nie stwierdza niepokojących cech, a obecne są jej objawy (poza opuchlizną są to np. uczucie ciężkich nóg, kurcze, żylaki, pajączki naczyniowe, przebarwienia skóry), zwykle może postawić rozpoznanie i rozpocząć leczenie. W przypadku braku wyraźnych cech przewlekłej niewydolności żylnej wskazane jest poszukiwanie chorób ogólnoustrojowych (jak nadciśnienie płucne, niewydolność serca, niewydolność wątroby czy nerek).

Jakie badania wykonać na opuchnięte stopy?

Zależnie od okoliczności w diagnostyce puchnących stóp mogą być zlecone badania laboratoryjne i obrazowe. Dla przykładu, w przypadku zakrzepicy żył głębokich wykonuje się badanie stężenia D-dimerów oraz przeprowadza się badanie USG żył (lub inne badania obrazowe).

W przypadku podejrzenia choroby serca lub nadciśnienia płucnego szczególnie pomocne jest badanie EKG, echokardiograficzne i RTG klatki piersiowej. Z kolei w razie podejrzenia nowotworu narządów miednicy wykonywane jest badanie ginekologiczne, badanie per rectum i tomografia komputerowa miednicy.

Podejrzenie choroby ogólnoustrojowej jest wskazaniem do wykonania szeregu testów laboratoryjnych, ułatwiających rozpoznanie choroby. Do podstawowych badań należy morfologia krwi, badanie ogólne moczu z badaniem osadu moczu, oznaczenie stężenia elektrolitów, poziom kreatyniny, poziom glukozy we krwi, stężenie TSH, poziom albumin. Odchylenia tych parametrów mogą odpowiadać zwłaszcza chorobom wątroby i nerek.

Jeśli przyczyna opuchlizny stopy jest oczywista (np. złamanie kości śródstopia), diagnostyka jest znacznie prostsza i zwykle nie wymaga wykonywania licznych badań.

Dobrze przeprowadzona diagnostyka pozwala ustalić przyczynę obrzęku nóg i jest warunkiem doboru prawidłowego leczenia.