Wątroba to jeden z najważniejszych organów w organizmie, który pełni wiele kluczowych funkcji. Wątroba jest jednak narażona na działanie licznych czynników uszkadzających, co sprzyja zaburzeniu jej funkcji. Dlatego badania na wątrobę wykonywane są stosunkowo często. Wiele badań na wątrobę to badania krwi, które pomagają wykryć zmiany stężenia wskaźników funkcji wątroby. Wykonywane są także badania obrazowe, pozwalające na ocenę zmian strukturalnych narządów.
Uszkodzenie wątroby może mieć różne przyczyny. Najczęstsze z nich to: stosowane leki, alkohol, niewłaściwa dieta, wirusy zapalenia wątroby, choroby metaboliczne, choroby dróg żółciowych, otyłość.
Najczęściej spotykaną nieprawidłowością jest alkoholowe stłuszczenie wątroby oraz niealkoholowe stłuszczenie wątroby, do rzadkości nie należy także wirusowe zapalenie wątroby. Nieleczone choroby wątroby mogą prowadzić do rozwoju marskości wątroby czy niewydolności wątroby. Wiele badań wątroby przeprowadzanych jest profilaktycznie, raz w roku, w ramach badań kontrolnych. Najczęściej badania te wykonywane są jednak ze wskazań lekarskich, przy pojawieniu się objawów chorej wątroby lub podejrzeniu zaburzeń funkcjonowania wątroby.
Wskazaniem do wykonania badań przy objawach chorej wątroby są przede wszystkim charakterystyczne objawy nasuwające podejrzenie uszkodzenia wątroby:
- ból prawego podżebrza (ból z prawej strony pod żebrami),
- uczucie pełności w brzuchu,
- wzrost objętości brzucha,
- żółte zabarwienie skóry i spojówek oka, świąd skóry,
- ciemnopomarańczowe zabarwienie moczu,
- brak apetytu i utrata masy ciała,
- zaburzenia krzepliwości krwi.
Podstawowym badaniem oceniającym funkcjonowanie wątroby są próby wątrobowe. W skład tego panelu badań laboratoryjnych wchodzi bilirubina oraz enzymy wątrobowe:
- aminotransferaza asparaginianowa – badanie AspAT,
- aminotransferaza alaninowa – badanie AlAT,
- gamma-glutamylotranspeptydaza – badanie GGT (gamma GGT).
Dodatkowo można oznaczyć poziom innych enzymów, takich jak fosfataza zasadowa (fosfataza alkaliczna, ALP), amylaza (enzym trzustkowy), cholinesteraza czy LDH – dehydrogenaza mleczanowa. Nieprawidłowy wynik tych badań skłania do pogłębienia diagnostyki. W przypadku podwyższonego poziomu bilirubiny całkowitej dobrze jest oznaczyć frakcje bilirubiny wolnej i bilirubiny związanej. Niekiedy wykonywane jest także badanie ogólne moczu, w którym bada się obecność bilirubiny. Z kolei w kale bada się obecność urobilinogenu.
Badając poziom transaminaz, warto obliczyć tzw. wskaźnik de Ritisa, czyli stosunek AspAT do AlAT. Wartości wskaźnika de Ritisa poniżej 1 świadczyć mogą o ostrym lub przewlekłym zapaleniu wątroby, procesach autoimmunologicznych bądź hemochromatozie. Z kolei wskaźnik de Ritisa przekraczający wartość 1 może świadczyć o stłuszczeniu wątroby oraz alkoholowym uszkodzeniu wątroby. Najczęściej nadużywaniu alkoholu towarzyszy także wysoka wartość GGTP oraz wynik AlAP w normie.
O zaburzeniach funkcji wątroby może także świadczyć nieprawidłowy lipidogram, w skład którego wchodzą następujące oznaczenia: cholesterol całkowity, cholesterol LDL, cholesterol HDL oraz trójglicerydy. W profilu lipidowym należy zwrócić szczególną uwagę na cholesterol całkowity i LDL – podwyższone ich stężenia towarzyszą często chorobom wątroby.
W celu zdiagnozowania wirusowego zapalenia wątroby konieczne jest wykonanie badań serologicznych: przeciwciał anty-HBc, przeciwciał anty-HBs, a także antygenów HBsAg i badania HBeAg.
W celu zdiagnozowania chorób autoimmunologicznych wątroby, takich jak autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych oraz pierwotna marskość żółciowa oznacza się poziom przeciwciał przeciwjądrowych ANA 1 i ANA 2.
Wątroba to organ syntetyzujący liczne białka biorące udział w procesie krzepnięcia krwi, takie jak białko C i białko S. W przebiegu chorób wątroby może dojść do spadku syntezy tych białek, co manifestuje się wydłużeniem czasu protrombinowego.
Rzadko wykonywanym badaniem jest poziom glukagonu, hormonu wydzielanego przez trzustkę i działającego antagonistycznie do insuliny. Jego podwyższony poziom towarzyszy marskości wątroby. W marskości wątroby wskazane jest także oznaczenie alfa1-antytrypsyny. Wrodzony niedobór tego białka ostrej fazy prowadzi do rozwoju marskości wątroby. Przy znacznym zaburzeniu funkcji wątroby oznaczany jest poziom amoniaku we krwi – jego obecność wskazuje na niewydolność wątroby i zagrożenie encefalopatią (uszkodzeniem mózgu).
Badania obrazowe wątroby to przede wszystkim badanie USG wątroby, które obejmuje zarówno miąższ wątroby, jak i drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy. USG wątroby jest pomocne w diagnostyce kamicy żółciowej, w zapaleniu pęcherzyka żółciowego, określaniu przyczyn żółtaczki, rozpoznaniu stłuszczenia wątroby, marskości wątroby czy nadciśnienia wrotnego. Kolejnym badaniem obrazowym jest tomografia wątroby i rezonans magnetyczny wątroby, a także badania dynamiczne, które polegają na ocenie narządu w trakcie przepływu przez niego środka cieniującego.
Scyntygrafia wątroby i scyntygrafia dróg żółciowych pozwala ocenić wielkość, położenie oraz strukturę miąższu wątroby, ukrwienie miąższu wątroby i aktywność metaboliczną narządu po podaniu znaczników izotopowych. Angiografia wątroby natomiast umożliwia ocenę naczyń krwionośnych wątroby. Elastografia wątroby ocenia spoistość i twardość narządu, co znajduje zastosowanie w diagnostyce włóknienia wątroby. Badanie to określane jest mianem bezigłowej biopsji wątroby. Zaś tradycyjna biopsja wątroby polega na pobraniu wycinka narządu i służy ocenie miąższu wątroby. Endoskopowa cholangiografia wsteczna ocenia drożność dróg żółciowych i zlokalizowanie guzów czy kamieni żółciowych.
