Przewodnienie organizmu – przyczyny, objawy i leczenie nadmiaru wody w organizmie

Woda w organizmie – jaką pełni rolę?

Ciało dorosłego człowieka składa się w 60 proc. z wody, a u noworodków wartość ta sięga nawet 75 proc. Płyn znajduje się zarówno wewnątrz komórek jak i poza nimi, dzięki czemu w organizmie można wyróżnić przestrzeń zewnątrz– i wewnątrzkomórkową. W skład przestrzeni zewnątrzkomórkowej wchodzi: osocze krwi, chłonka, płyn tkankowy (zajmuje przestrzenie pomiędzy tkankami komórkami), płyn stawowy, a także tzw. płyny transkomórkowe (pot, mocz, ślina, soki trawienne, śluz). Płyn wewnątrzkomórkowy (cytoplazma komórki) występuje we wszystkich komórkach organizmu.

Woda w organizmie jest idealnym środowiskiem, w którym mogą przebiegać wszystkie ważne dla życia reakcje chemiczne. Dzięki błonom komórkowym oraz różnemu stężeniu elektrolitów w poszczególnych komórkach, woda może przemieszczać się zgodnie z gradientem stężeń pomiędzy tkankami.

Rodzaje przewodnienia organizmu

Ilość produkowanego moczu, a także właściwe funkcjonowanie ośrodka pragnienia, to dwa procesy, które regulują zawartość wody w organizmie. Ta równowaga może zostać zachwiana z powodu choroby lub przez nadmiar przyjmowanych płynów.

W zależności od stężenia sodu, wyróżniamy trzy rodzaje przewodnienia.

• Przewodnienie izotoniczne przebiega ze zwiększeniem objętości płynu pozakomórkowego, w wyniku czego dochodzi do pojawienia się obrzęków. W procesie doprowadzającym do rozwoju tego zaburzenia biorą udział czynniki hormonalne oraz nerwowe. Przewodnienie izotoniczne rozwija się zwykle w przebiegu: niewydolności serca, marskości wątroby, niewydolności nerek i zespołu nerczycowego.
• Przewodnienie hipertoniczne jest zazwyczaj skutkiem przyjęcia zbyt dużej ilości płynu wieloelektrolitowego (np. picie wody morskiej). Przyczyną tego typu nadmiaru wody w organizmie może być również zbyt duża podaż płynów o prawidłowej zawartości elektrolitów u chorych z upośledzoną funkcją nerek. W obu tych przypadkach hipertoniczny płyn pozakomórkowy, dążąc do wyrównania gradientu stężeń wymusza transport wody z komórek do przestrzeni zewnątrzkomórkowej, skutkiem czego jest odwodnienie komórek.
• Przewodnienie hipotoniczne nazywane jest również zatruciem wodnym. Jego przyczyną jest upośledzenie wydalania wolnej wody przez nerki w wyniku ich niewydolności, a także nadmierne wydzielanie wazopresyny (hormonu odpowiedzialnego za resorpcję zwrotną sodu i wody). Zatrucie wodne objawia się obrzękami obwodowymi, przesiękami do jam ciała, a nawet obrzękiem mózgu.

Jakie są przyczyny nadmiaru wody w organizmie?

Hiperwolemia spowodowana nadmierną podażą płynów spotykana jest stosunkowo rzadko. Dotyczy zwykle sportowców, którzy uzupełniając utracone płyny z potem, piją za dużo wody. Ponadto, pacjenci przyjmujący leki wywołujące suchość w ustach spożywają nadmierną ilość wody, co również może prowadzić do przewodnienia. Zwiększone pragnienie należy także do objawów chorób psychicznych, np. schizofrenii, gdzie czasem dochodzi do kompulsywnego picia wody. Mimo że u osób zdrowych zdarzają się zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, bardzo mało prawdopodobne jest, aby picie większej ilości wody doprowadziło do przewodnienia oraganizmu, jeżeli przysadka, nerki, serce i wątroba pracują prawidłowo.

Zatrzymanie wody w organizmie zdarza się znacznie częściej u osób, z zaburzeniami nerek, serca czy wątroby, a także u wcześniaków, których nerki są niedojrzałe. Nadmiar wody w organizmie może również rozwinąć się u osób cierpiących na zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (SIADH). W zespole tym przysadka wydziela zbyt dużo wazopresyny, której funkcję jest stymulacja nerek do oszczędzania wody.

Kto jest narażony na zatrzymanie wody w organizmie?

Zatrzymaniu wody w organizmie sprzyja szereg stanów, najczęściej związanych z rozwijającymi się w organizmie procesami chorobowymi. Do czynników ryzyka przewodnienia zalicza się:

• niewydolność serca;
• niewydolność nerek;
• marskość wątroby;
• zespół nerczycowy;
• SIADH;
• zaburzenia psychiczne;
• alkoholizm.

Do retencji wody w organizmie predysponowane są także dzieci w wieku niemowlęcym oraz osoby starsze.

Objawy przewodnienia

Objawy zatrzymania wody w organizmie we wczesnych stadiach mogą być nierozpoznane, a zalicza się do nich między innymi nudności i wymioty, a także bóle głowy. Jednym z najważniejszych i najbardziej charakterystycznych objawów przewodnienia są obrzęki. Lokalizują się zwykle na najniżej położonych częściach ciała, czyli w okolicach podudzi i kostek, a w nocy w okolicy krzyżowo-lędźwiowej. Obrzęki obwodowe występują zwykle, gdy przewodnienie jest skutkiem niewydolności serca, nerek lub marskości wątroby. W przebiegu hiperwolemii u pacjentów zaobserwować można wzrost ciśnienia tętniczego. Ponadto u części chorych rozwija się obrzęk płuc, który jest stanem wymagającym natychmiastowej hospitalizacji.

Nieleczone przewodnienie prowadzi do obniżenia sodu w osoczu krwi (hiponatremia) a także do hiperwolemii. Komórki mózgu są bardzo wrażliwe na wahania poziomu sodu i objętości wody. Jeżeli przewodnienie rozwija się powoli, komórki mózgowe mają czas na dostosowanie się, dlatego objawy (o ile występują), są łagodne. Zalicza się do nich niewielkie rozproszenie i małego stopnia zaburzenia zachowania. Natomiast gdy hiperwolemia rozwija się szybko i jest znacznie nasilona, mogą się pojawić wyraźnie zaznaczone symptomy ze strony układu nerwowego, takie jak splątanie, drgawki, hipertermia (stan podwyższonej temperatury ciała) czy śpiączka.

Jak pozbyć się nadmiaru wody z organizmu?

Pierwszym elementem diagnostyki jest zebranie dokładnego wywiadu z pacjentem, zawierającego informację na temat ilości spożytych płynów, chorób przewlekłych (zwłaszcza: serca, nerek, wątroby), a także przyjmowanych leków oraz używek. W badaniu fizykalnym należy zwrócić uwagę na obrzęki, duszność oraz trzeszczenia nad polami płucnymi (typowe dla obrzęku płuc) a także szukać objawów ze strony układu nerwowego. Zaleca się wykonanie badań laboratoryjnych, w których można określić zawartość sodu w osoczu krwi, stopień nawodnienia, a także sprawdzić funkcję nerek oraz wątroby.

Jak leczyć przewodnienie? W przypadku hiperwolemii małego lub średniego stopnia, ograniczenie spożywania płynów powinno przynieść pożądane rezultaty. W poważniejszych przypadkach dodatkowo podaje się zazwyczaj leki moczopędne. Gdy dojdzie do rozwoju obrzęku płuc lub pojawią się objawy ze strony układu nerwowego, pacjent powinien być leczony w warunkach szpitalnych.

Pacjenci cierpiący na choroby przewlekłe powinni być odpowiednio wyedukowani, aby mogli zapobiec rozwojowi przewodnienia. Dotyczy to zwłaszcza chorych z niewydolnością nerek, serca i marskością wątroby. Powinni oni zredukować ilość przyjmowanych płynów, co może zapobiec pojawieniu się obrzęków i innych objawów nadmaru wody w organizmie.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie