Leki moczopędne (diuretyki) tiazydowe, pętlowe, oszczędzające potas

Co to są leki diuretyczne?

Diuretyki, inaczej leki diuretyczne, moczopędne nasilają wydalanie wody i elektrolitów wraz z moczem. Nazywane są także saluretykami lub natriuretykami, ponieważ często powodują wzmożone wydalanie soli wraz z wodą. Różnią się budową, mechanizmem działania i miejscem działania w nefronie, dlatego odmienna jest też wielkość efektu moczopędnego po ich zastosowaniu.

Poza tym działanie moczopędne i siła działania preparatów z tej grupy i ich efektywność w dużym stopniu zależą od wydolności nerek i stanu chorobowego pacjenta. Niektóre z diuretyków mogą wywoływać ponadto działania pozanerkowe, niejednokrotnie korzystne terapeutycznie. Leki moczopędne są stosowane w monoterapii (jako jeden lek) oraz w leczeniu skojarzonym. Przy jednoczesnym podawaniu dwóch diuretyków wskazane jest stosowanie takich dawek, które pozwolą na wzajemne łagodzenie niepożądanych efektów.

Zobacz też: Gorzki posmak w ustach – przyczyny

Jakie są wskazania do stosowania diuretyków?

Diuretyki pełnią istotną rolę w leczeniu nadciśnienia. Wskazane są w monoterapii hipotensyjnej zwłaszcza u osób w podeszłym wieku. Niezwykle cenna jest też możliwość kojarzenia diuretyków (gł. tiazydowych) z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi.

Poza tym leki moczopędne wskazane są w terapii ostrych i przewlekłych obrzęków oraz ostrej i przewlekłej niewydolności serca. Traktowane są jako leki odwadniające. Niektóre z nich wykorzystuje się również pomocniczo w leczeniu zatruć, moczówki prostej, jaskry, a nawet choroby wysokościowej. Prawidłowo dobrane i dawkowane diuretyki są nie tylko skuteczne, ale i bezpieczne.

Przeczytaj jak leczy się nadciśnienie przy pomocy diuretyków.

Najwyższą efektywność działania moczopędnego (największa ilość wydalanego sodu) wykazują diuretyki pętlowe, umiarkowaną – tiazydy moczopędne i związki tiazydopodobne, zaś najmniej skuteczne są leki moczopędne oszczędzające potas oraz inhibitory anhydrazy węglanowej. Do leków moczopędnych, które nie modyfikują transportu kanalikowego, zalicza się diuretyki osmotyczne oraz środki moczopędne pochodzenia roślinnego. Nazwy leków leków nie zdradzają do jakiej grupy należy dany farmaceutyk. Ich wzajemne łącznie jak i z lekami z innych grup musi być zawsze skonsultowane z lekarzem. Wszystkie z niżej opisanych preparatów dostępne są tylko na receptę. Bez recepty można kupić jedynie zioła o działaniu moczopędnym i odwadniającym.

Diuretyki pętlowe

Diuretyki pętlowe to leki moczopędne o największej efektywności (istnieje niemal liniowa zależność między dawką leku a jego działaniem), która ponadto jest zbliżona dla każdego z przedstawicieli tej grupy. Nie różnią się one między sobą również pod względem mechanizmu działania, jak i możliwych działań niepożądanych. Wywołują silną diurezę. Hamują resorpcję zwrotną jonu chlorkowego w części grubościennej ramienia wstępującego pętli nefronu (pętli Henlego). Nasilają również wydalanie sodu, czemu towarzyszy zwiększone wydalanie wapnia, magnezu i fosforanów. Powodują ponadto wtórne wchłanianie sodu, co skutkuje nasileniem wydalania potasu w kanaliku dalszym. W przeciwieństwie do diuretyków tiazydowych, nie obniżają współczynnika przesączania kłębuszkowego.

Diuretyki pętlowe mogą być stosowane w wymuszonej diurezie, jednak należy tu postępować bardzo ostrożnie, ponieważ po ich zastosowaniu może dojść do ostrego zaburzenia hemodynamiki, gdy wzrost diurezy okaże się zbyt gwałtowny. Do działań niepożądanych tej grupy leków moczopednych zalicza się przede wszystkim zaburzenia wodno-elektrolitowe i kwasowo-zasadowe (gł. hipokaliemia, hiponatremia, hipomagnezemia, zasadowica metaboliczna), ale także zaburzenia metaboliczne (utrata łaknienia, niestrawność, bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka lub zaparcia), reakcje nadwrażliwości na sulfonamidy (np. świąd, wysypka, rumień wielopostaciowy) oraz zwykle odwracalne zaburzenia słuchu (ototoksyczność) i upośledzenie widzenia. Możliwe są też zaburzenia ośrodkowe (bóle i zawroty głowy, osłabienie, senność, splątanie), rzadziej parestezje i zaburzenia hematologiczne.

Pochodne sulfonamidowe

Tabletki moczopędne – Furosemid (Furosemidum)

Furosemid to lek prototypowy i jednocześnie najważniejszy przedstawiciel diuretyków pętlowych. Nie jest zalecany w terapii długoterminowej, ponieważ działa gwałtownie i krótkotrwale. Prawdopodobnie jego działanie prowadzi także do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zmniejszenia oporu naczyniowego. Furosemid stanowi lek pierwszego rzutu w stanach nagłych, wymagających szybkiej i znacznej interwencji, takich jak ostra niewydolność lewokomorowa (obrzęk płuc) czy przełom nadciśnieniowy. Bywa wykorzystywany w leczeniu ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek z obrzękami oraz w przewlekłej zastoinowej niewydolności serca (także przy współistniejącej marskości wątroby) i w nadciśnieniu tętniczym u tych chorych, którzy nie reagują na tiazydowe leki moczopędne. Jest również pomocny w leczeniu ostrej objawowej hiperkalcemii oraz zatruć, ponieważ w szybko wymusza diurezę. Wymaga jednoczesnego podawania dużej ilości płynów, a niekiedy także diuretyków osmotycznych. Podobnie jak inne diuretyki pętlowe, może nasilać ototoksyczność aminoglikozydów i kwasu acetylosalicylowego oraz nefrotoksyczność po zastosowaniu cefalosporyn, szczególnie u osób mających niewydolne nerki.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (40 mg), roztwór do wstrzyknięć (10 mg/ml i 20 mg/2 ml).

Przeczytaj więcej o leku furosemid.

Torasemid (Torasemidum)

Torasemid jest bezpieczniejszy niż furosemid i ma więcej od niego zalet, chociaż wykazuje prawie identyczny profil działania. Jest skuteczny po podaniu mniejszych dawek, a ponadto wywoływany przez niego efekt moczopędny utrzymuje się dłużej. Stosowany jest w leczeniu pierwotnego nadciśnienia tętniczego i obrzęków pochodzenia sercowego, nerkowego i wątrobowego.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (2,5, 5, 10 i 20 mg), roztwór do wstrzyknięć (5 mg/ml), roztwór do infuzji (10 mg/ml).

Bumetanid (Bumetanidum)

Bumetamid jest stosowany najczęściej w celu zmniejszenia obrzęków i zatrzymywania płynów (głównie związanych z niewydolnością serca) oraz w terapii łagodnego do umiarkowanego nadciśnienia, gdy nawet wysokie dawki furosemidu okazują się nieskuteczne. W porównaniu do niego działa bowiem zdecydowanie silniej. W Polsce jest niedostępny.

Pochodne kwasu fenoksyoctowego

Kwas etakrynowy (Acidum etacrynicum)

Jest zdecydowanie bardziej toksyczny niż furosemid. Uszkodzenia słuchu po stosowaniu kwasu etakrynowego są często nieodwracalne. Powszechniejsze są również zaburzenia żołądkowo-jelitowe i uszkodzenia szpiku. Stosowany jest (doustnie lub dożylnie) właściwie tylko wtedy, gdy u pacjenta występuje nadwrażliwość na pochodne sulfonamidowe, ponieważ sam nie ma budowy sulfonamidowej. Paradoksalnie dla kobiet będących w ciąży wydaje się być lekiem bezpieczniejszym niż furosemid. Obecnie w lecznictwie stosuje się go bardzo rzadko. W naszym kraju leki z kwasem etakrynowym są niedostępne.

Diuretyki tiazydowe

Leki tej grupy to związki o budowie sulfonamidowej. Hydrochlorotiazyd oraz związki tiazydopodobne są najczęściej wykorzystywanymi lekami moczopędnymi w leczeniu nadciśnienia.

Tiazydy moczopędne (pochodne benzotiadiazyny)

Miejscem działania tiazydów moczopędnych jest końcowy, korowy odcinek części wstępującej pętli nefronu (nieprzepuszczalny dla wody, odbywa się w nim czynna resorpcja jonów Na⁺ i Cl^-) oraz początkowa część kanalika dalszego (do kanalika są wydzielane m.in. jony K⁺ oraz NH⁴⁺). Powodują zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu, głównie poprzez hamowanie wchłaniania zwrotnego jonu chlorkowego, co prowadzi do zatrzymania sodu i wody w kanalikach. Ponadto znacznie osłabiają wydalanie jonów wapniowych z organizmu (w przeciwieństwie do diuretyków pętlowych), a nasilają utratę potasu i magnezu. Wykazują również działanie bezpośrednio rozkurczające mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, co wspomaga ich efektywność w obniżaniu ciśnienia krwi. Podawane są wyłącznie doustnie, ponieważ dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Działają dłużej, ale słabiej niż diuretyki pętlowe. Istnieje również dawka graniczna dla diuretyków tiazydowych, po przekroczeniu której nie obserwuje się dalszego zwiększania korzystnych efektów ich działania, a jedynie nasilenie objawów niepożądanych (podobnie jest w przypadku diuretyków oszczędzających potas). Dlatego też nie należy zwiększać dawek tych leków, jeśli nie obserwuje się pozytywnych skutków terapeutycznych.

Wskazane są w leczeniu wielu schorzeń ze współistniejącymi obrzękami, zwłaszcza pochodzenia sercowego, nerkowego i wątrobowego. Działają hipotensyjnie w łagodnej i umiarkowanej niewydolności serca u chorych, których nerki pracują prawidłowo. Stanowią również leki pierwszego rzutu w leczeniu nadciśnienia samoistnego, szczególnie u osób w podeszłym wieku (także mających osteoporozę), zarówno w monoterapii (kilkutygodniowe stosowanie małych dawek leku), jak i w terapii skojarzonej. Są skuteczne również w zapobieganiu kamicy wapniowej oraz w leczeniu moczówki prostej.

Częstość oraz nasilenie występowania działań niepożądanych zależy od czasu stosowania i dawek tiazydów, a także od przyjmowanych równocześnie innych leków. Ryzyko ich rozwoju jest większe u osób w podeszłym wieku, ale na ogół są to objawy mniej nasilone niż po stosowaniu diuretyków pętlowych. Do najczęstszych działań niepożądanych należą: hipowolemia i hiponatremia, hipokaliemia (objawy – ospałość, osłabienie mięśniowe) prowadząca do zaburzeń rytmu serca, hipomagnezemia, która nasila utratę potasu, hiperkalcemia, alkaloza hipochloremiczna, hiperurykemia (stanowi to przeciwwskazanie do stosowania tiazydów u chorych na dnę moczanową), hiperglikemia (zwiększenie ryzyka powikłań naczyniowych u chorych na cukrzycę), hiperlipidemie, a także zapalenie wątroby, pęcherzyka żółciowego i trzustki, zaburzenia potencji oraz reakcje nadwrażliwości na światło czy uczucie nieregularnego bicia serca. Przy równoczesnym stosowaniu tiazydów i leków oszczędzających potas wzrasta niebezpieczeństwo występowania zaburzeń czynności nerek przy niewydolności tego narządu oraz u osób obarczonych ryzykiem hiperkaliemii.

Hydrochlorotiazyd (Hydrochlorothiazidum)

Hydrochlorotiazyd stosowany jest najczęściej w leczeniu nadciśnienia tętniczego w postaci preparatów złożonych z inhibitorami konwertazy angiotensyny lub antagonistami receptora angiotensynowego AT₁. W mniejszej dawce jest natomiast składnikiem tabletek powlekanych z bisoprololem (β-bloker) stosowanych w niewydolności serca.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (12,5 i 25 mg); preparaty złożone: Rp – tabletki i/lub tabletki powlekane (12,5 i 25 mg) z benazeprilem, chinaprilem, enalaprilem, fozinoprilem kwinaprilem, lisinoprilem, ramiprilem, zofenoprilem, irbesartanem, kandesartanem, losartanem, telmisartanem, walsartanem, amiloridem, amlodypiną i walsartanem/olmesartanem, nebiwololem, aliskirenem, tabletki powlekane z bisoprololem (6,25 mg).

Leki niedostępne w Polsce: chlorotiazyd sodu, bendroflumetiazyd i bemetizyd.

Związki tiazydopodobne

Związki tiazydopodobne wykazują podobne działanie do tiazydów moczopędnych, ale efekt po ich zastosowaniu utrzymuje się przez dłuższy czas, dlatego też mogą być przyjmowane tylko raz na dobę. Są szczególnie polecane w długoterminowym leczeniu hipertonii i przewlekłej niewydolności serca. Częściej wywołują jednak hipokaliemię i hipowolemię u osób starszych.

Chlortalidon (Chlortalidonum)

Chlortalidon może być przyjmowany nawet co drugi dzień, ponieważ działa znacznie dłużej od hydrochlorotiazydu (nawet 2-3 doby). Wskazany jest w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca i obrzęków, a także w terapii nerkowej moczówki prostej, gdzie wywołuje paradoksalny efekt zmniejszenia wielomoczu.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (50 mg), kapsułki (50 mg).

Indapamid (Indapamidum)

Efekty po zastosowaniu indapamidu utrzymują się krócej niż w przypadku chlortalidonu. Na jego działanie hipotensyjne składa się także hamowanie transportu wapnia w komórkach mięśni gładkich. Lek ten wskazany jest w monoterapii lub terapii skojarzonej nadciśnienia tętniczego samoistnego oraz w obrzękach związanych z niewydolnością serca. Przeciwwskazany jest u osób z chorobami tarczycy, ponieważ konkuruje z jodem o wiązanie z białkami surowicy krwi. Często powoduje wysypkę grudkowo-plamistą.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (2,5 mg), kapsułki (2,5 mg), tabletki o przedłużonym uwalnianiu (1,5 mg); preparaty złożone: Rp – (z perindoprilem) tabletki i tabletki powlekane (0,625, 1,25 i 2,5 mg).

Klopamid (Clopamidum)

Działa najkrócej spośród związków tiazydopodobnych, ale wciąż dłużej niż hydrochlorotiazyd. Stosowany jest w leczeniu nadciśnienia i obrzęków w przebiegu niewydolności serca, nerek lub wątroby. Bywa składnikiem tabletek złożonych obniżających ciśnienie krwi i działających uspokajająco.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (20 mg); preparaty złożone: Rp – (z rezerpiną i dihydroergokrystyną) tabletki drażowane (5 mg).

Diuretyki oszczędzające potas

Są to leki o małej skuteczności działania moczopędnego. Hamują wymianę jonów sodu na jony potasu oraz wydalanie jonu wodorowego. Punkty uchwytu tych leków znajdują się w końcowym odcinku kanalika dalszego oraz w kanaliku zbiorczym. Diuretyki tej grupy powodują zwiększenie wydalania moczu (słabo zaznaczony efekt saluretyczny) bez strat potasu. Stwarza to jednak niebezpieczeństwo nadmiernej retencji potasu zagrażającej wystąpieniem hiperkaliemii. Poza tym leki moczopędne oszczędzające potas mogą wywoływać zaburzenia ośrodkowe (gł. bóle i zawroty głowy, ospałość, stany splątania, omdlenia) oraz żołądkowo-jelitowe (biegunka lub zaparcia, nudności, wymioty, bóle brzucha), a także wysypkę rumieniową lub plamkowo-grudkową.

Antagoniści aldosteronu

Działanie aktywnych antagonistów aldosteronu rozwija się dość wolno, ale utrzymuje się przez długi czas. Leki tej grupy hamują wiązanie się aldosteronu do receptora cytoplazmatycznego, przez co ograniczają efekty jego działania, a więc uniemożliwiają wzrost ciśnienia tętniczego.

Spironolakton (Spironolactonum)

Spironolakton jest syntetycznym lekiem steroidowym, który działa również poprzez swój aktywny metabolit – kanrenon, dlatego efekty po przyjęciu ostatniej dawki utrzymują się nawet do 3 dni. W umiarkowanym stopniu nasila wydalanie moczu, przy jednoczesnym wyraźnym ograniczeniu strat potasu. Ponadto indukuje enzymy mikrosomalne wątroby i ma właściwości antyandrogenne. Wskazany jest przede wszystkim w diagnostyce i terapii hiperaldosteronizmu pierwotnego, a także w leczeniu obrzęków i nadciśnienia samoistnego. Może być stosowany jako lek moczopędny, kiedy inne środki okazują się nieskuteczne, a także w celu zapobiegania wystąpieniu hipokaliemii w przypadku braku możliwości zastosowania innych metod leczenia.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (25, 50 i 100 mg), tabletki powlekane (100 mg), kapsułki twarde (50 i 100 mg).

Działania niepożądane i przeciwwskazania

Spironolakton wywołuje działania niepożądane charakterystyczne dla wszystkich diuretyków oszczędzających potas. Ponadto zdecydowanie najbardziej sprzyja występowaniu ginekomastii i zaburzeń erekcji u mężczyzn, zaś u kobiet niekiedy wywołuje zaburzenia miesiączkowania, hirsutyzm oraz przerost i bolesność gruczołu sutkowego. Z uwagi na fakt, iż spironolakton może działać rakotwórczo, należy podawać go tylko w razie konieczności i stosować możliwie jak najkrócej. Nie należy przyjmować tego leku przy niewydolności nerek. Jest przeciwwskazany dla kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Kanrenon = Kanrenoinian/Kanreonat potasu (Canrenoate potassium)

Ten czynny metabolit spironolaktonu również znalazł zastosowanie w leczeniu obrzęku w przebiegu hiperaldosteronemii (jako kanrenoinian potasu). Może być stosowany dożylnie, ponieważ występuje w postaci rozpuszczalnej w wodzie soli. Jego wykorzystanie w terapii jest jednak znacznie ograniczone z uwagi na powstawanie rakotwórczych nadtlenków. Ponadto stosowany u sportowców może wywołać fałszywie dodatnie wyniki testów antydopingowych

Postać farmaceutyczna: Rp – roztwór do wstrzyknięć (20 mg/ml).

Eplerenon (Eplerenonum)

Eplerenon jest analogiem spironolaktonu, więc podobnie jak on szybko i dobrze się wchłania po podaniu doustnym. Stosowany jest głównie w lewokomorowej niewydolności serca, także po niedawno przebytym zawale, kiedy to podawany jest wraz z β-blokerami w celu zmniejszenia ryzyka umieralności i chorobowości z przyczyn sercowo-naczyniowych.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (25 i 50 mg)

Pochodne cykloamidyny (pseudoantagoniści aldosteronu)

Leki te podobnie jak spironolakton działają w kanalikach dystalnym i zbiorczym nefronu, ale nie są typowymi antagonistami dla aldosteronu. Uniemożliwiają wymianę jonów sodu na jony potasu wskutek zmniejszenia przepuszczalności błony komórkowej dla sodu (blokują kanały sodowe). Wchłaniają się szybko i niemal całkowicie z przewodu pokarmowego. Triamteren ulega ponadto biotransformacji do aktywnego metabolitu – hydroksytriamterenu. Pochodne cykloamidyny wykazują słaby efekt moczopędny i, w przeciwieństwie do spironolaktonu, nie są wykorzystywane w monoterapii. Stosowane są w leczeniu skojarzonym z innymi lekami moczopędnymi (diuretyki tiazydowe lub pętlowe) również dlatego, że zapobiegają niedoborom potasu. Wywołują działania niepożądane typowe dla diuretyków oszczędzających potas, jednak triamteren może dodatkowo prowadzić do rozwoju niedokrwistości megaloblastycznej.

Amilorid (Amiloridum)

Amilorid to lek moczopędny stosowany w leczeniu nadciśnienia tętniczego, zastoinowej niewydolności serca oraz marskości wątroby z wodobrzuszem i obrzękami. Najczęściej występuje w połączeniu z diuretykiem tiazydowym.

Postać farmaceutyczna: preparaty złożone: Rp – (z hydrochlorotiazydem) tabletki (25 i 50 mg).

Triamteren (Triamterenum)

Triamteren jest lekiem niedostępnym w Polsce. W innych krajach zwykle podaje się go w połączeniu z hydrochlorotiazydem w leczeniu nadciśnienia i obrzęków. Występuje w postaci kapsułek do stosowania doustnego.

Inhibitory anhydrazy węglanowej

Są to leki moczopędne, pochodne sulfonamidowe, które działają w kanaliku bliższym (proksymalnym) nefronu. Inhibitory anhydrazy węglanowej uniemożliwiają wymianę jonów sodu na jony wodorowe, ale mają bardzo ograniczony wpływ na ilość wydalanego sodu. Mogą jednak przyczyniać się do utraty jonów wodorowęglanowych, co stwarza ryzyko rozwoju kwasicy metabolicznej, a także do znacznych strat potasu (zwłaszcza, gdy kojarzone są z innymi diuretykami). Efekt moczopędny po zastosowaniu inhibitorów anhydrazy węglanowej jest słaby i krótko się utrzymuje, dlatego przedstawiciele tej grupy niemal nie są już stosowani jako leki moczopędne. Wskazane jest natomiast ich wykorzystanie w farmakoterapii jaskry oraz choroby wysokościowej.

Acetazolamid (Acetazolamidum)

Lek ten dobrze wchłania się po podaniu doustnym. Przy niewydolności nerek konieczne jest zmniejszenie dawek acetazolamidu, ponieważ ulega on wtedy nasilonej kumulacji w organizmie. Rzadko jest wykorzystywany jako typowy lek moczopędny, raczej w celu nasilenia wydalania kwasu moczowego i innych związków o odczynie kwaśnym. Najczęściej wskazany jest w jaskrze, ponieważ powoduje obniżenie ciśnienia śródgałkowego, a także w zapobieganiu i leczeniu ostrej choroby wysokościowej (skraca czas aklimatyzacji). Bywa stosowany wspomagająco w terapii padaczki u dzieci i dorosłych (leczenie skojarzone) oraz w leczeniu poważnych postaci hiperfosfatemii, ciężkich chorób płuc i niewydolności serca z masywnymi obrzękami. Przeciwwskazaniem do stosowania acetazolamidu, oprócz nadwrażliwości na sulfonamidy, jest marskość wątroby. Acetazolamid może ponadto podwyższać lub obniżać stężenie glukozy we krwi.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (25 mg).

Dorzolamid (Dorzolamidum)

Zarówno dorzolamid jak i brinzolamid stosowane są miejscowo w okulistyce w celu obniżenia ciśnienia wewnątrzgałkowego w przebiegu jaskry. Bardzo często ich przyjmowaniu towarzyszy uczucie palenia i kłucia w oku. Dorzolamid może również powodować bóle głowy, zapalenie rogówki, spojówek lub powiek oraz świąd, łzawienie oczu i niewyraźne widzenie.

Postać farmaceutyczna: Rp – krople do oczu (20 mg/ml); preparaty złożone: Rp – (z tymololem) krople do oczu (20 mg/ml).

Brinzolamid (Brinzolamidum)

Brinzolamid wraz z tymololem (β-bloker) jest składnikiem kropli do oczu w postaci zawiesiny, które stosuje się u dorosłych pacjentów z nadciśnieniem ocznym lub jaskrą otwartego kąta przesączania. Do najczęstszych działań niepożądanych związanych z tym lekiem należą: gorzki lub nietypowy posmak w jamie ustnej, zamazane widzenie, a także podrażnienie i ból oka.

Postać farmaceutyczna: Rp – krople do oczu (10 mg/ml);

preparaty złozone: Rp – (z tymololem) krople do oczu (10 mg/ml).

Diuretyki osmotyczne

Diuretyki osmotyczne (gł mannitol, rzadziej sorbitol) powodują wzrost ciśnienia osmotycznego w kanaliku nerkowym, co utrudnia resorpcję zwrotna wody i zwiększa wydalanie moczu w sposób proporcjonalny do ilości przesączonego w nerce diuretyku osmotycznie czynnego. Nasilają również wydalanie sodu i chlorków. Jako jedyne utrzymują diurezę nawet przy znacznie osłabionej filtracji kłębuszkowej, dlatego mogą być stosowane w celu podtrzymania przepływu moczu w zagrażającej niewydolności nerek.

Mannitol (Mannitolum)

Mannitol to alkohol cukrowy, który nie ulega reakcjom metabolizmu i wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Stosowany jest dożylnie, głównie w stanach chorobowych przebiegających z obniżonym ciśnieniem krwi i znacznym ograniczeniem przesączania kłębuszkowego. Zapobiega ostrej niewydolności nerek (podstawowym celem jest niedopuszczenie do rozwoju nieodwracalnego skąpomoczu) oraz przeciwdziała obrzękom mózgu (redukuje ciśnienie wewnątrzczaszkowe). Ponadto zmniejsza ciśnienie w gałce ocznej, co wykorzystuje się przed zabiegami okulistycznymi. Jest także pomocny w leczeniu zatruć (diureza wymuszona). Kapsułki zawierające proszek do inhalacji stosowane są natomiast wspomagająco w leczeniu mukowiscydozy u dorosłych.

Postać farmaceutyczna: Rp – proszek do inhalacji (40 mg), roztwór do infuzji (150 i 200 mg/ml), roztwór do wstrzyknięć i infuzji (200 mg/ml).

Działania niepożądane:

Po zastosowaniu mannitolu mogą pojawić się niepożądane zaburzenia oddawania moczu (zarówno wielomocz jak i bezmocz), bóle i zawroty głowy, zaburzenia świadomości, wymioty, bóle w klatce piersiowej, a także gorączka, zapalenie żyły w miejscu wstrzyknięcia czy zakrzepica żylna. U chorych z niewydolnością serca lek ten może przyczyniać się do rozwoju obrzęku płuc. U osób uzależnionych od narkotyków ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest podwyższone.

Pochodne ksantyny

Kofeina, teofilina i teobromina to substancje, które występują w kawie, herbacie i ziarnach kakaowca. Zwiększają przepływ nerkowy i współczynnik przesączania kłębuszkowego, a przez to nasilają wytwarzanie moczu pierwotnego. Efekt ich działania diuretycznego ulega jednak osłabieniu przy długotrwałym stosowaniu, dlatego też podawanie pochodnych ksantyny jako leków moczopędnych jest raczej bezcelowe.

Zioła moczopędne bez recepty

W aptekach dostępne są bez recepty zarówno zioła proste, jak i suplementy diety zawierające w swym składzie wyciągi z wielu surowców roślinnych, które powodują nieznaczne nasilenie filtracji nerkowej i zwiększenie ilości wydalanego moczu. Z uwagi na zawartość flawonoidów niektóre z nich działają również saluretycznie.

Naturalne diuretyki mogą być stosowane w schorzeniach pęcherza moczowego i nerek, które przebiegają z utrudnionym wydzielaniem moczu, pomocniczo w schorzeniach wywołanych zatrzymaniem wody w organizmie oraz w obrzękach spowodowanych niewydolnością nerek lub krążenia, a także w stanach zapalnych i bakteryjnych dróg moczowych. Najważniejszą rolę odgrywają jednak w profilaktyce kamicy nerkowej i pęcherza moczowego.

Składnikami takich preparatów/mieszanek są najczęściej wyciągi z:

• kłącza perzu (Agropyron repens),
• korzenia cykorii podróżnik (Cichorium intybus),
• korzenia lubczyka (Levisticum officinale),
• korzenia mniszka (Taraxacum officinale),
• korzenia wilżyny (Ononis spinosa),
• liści borówki brusznicy (Vaccinium vitis idaea),
• liści brzozy (Betula pubescens),
• liści mącznicy (Arctostaphylos uva ursi),
• liści ortosyfonu (Orthosiphon aristatus),
• liści pokrzywy (Urtica dioica),
• owocni fasoli (Phaseolus vulgaris),
• owocu jałowca (Juniperus communis),
• owocu pietruszki (Petroselinum sativum),
• ziela nawłoci (Solidago virgaurea),
• ziela rdestu ptasiego (Polygonum aviculare),
• ziela skrzypu (Equisetum arvense),
• ziela i kwiatu wrzosu (Calluna vulgaris),
• a także znamiona kukurydzy (Zea mays).