Suchość w ustach – co może oznaczać?

Czym jest suchość w ustach?

Suchość w ustach (kserostomia) to zaburzenie polegające na zmniejszonej produkcji śliny przez ślinianki, szczególnie przyuszne. Może być wynikiem:

• zapalenia ślinianek,
• silnych bodźców stresowych,
• innych chorób (w tym zmian nowotworowych gruczołów ślinowych).

Patologicznej suchości w ustach nie należy mylić z suchością jamy ustnej wynikającej z długotrwałej gorączki bądź pojawiającej się w upalne dni, kiedy nie dostarczymy organizmowi odpowiedniej ilości płynów. Długotrwała kserostomia jest bardzo niebezpieczna, ponieważ niewystarczająca ilość śliny, i w konsekwencji długotrwałe wysuszenie śluzówki jamy ustnej, prowadzi do niebezpiecznych dolegliwości.

Ślina pełni wiele funkcji:

• nawilża jamę ustną;
• ułatwia połykanie;
• wspomaga trawienie pokarmów w jego pierwszym etapie (trawienie cukrów rozpoczyna się już w jamie ustnej);
• chroni przed nadmiernym rozwojem niekorzystnej flory bakteryjnej, a tym samym ogranicza ryzyko rozwoju nieprzyjemnego zapachu z ust, czyli halitozy.

Jakie są przyczyny suchości w ustach?

Należy pamiętać, że suchość w ustach może wynikać nie tylko z upośledzonej funkcji ślinianek. To również pierwszy objaw zbyt małej ilości wody czy płynów w naszym organizmie lub nadmiernego spożycia soli kuchennej. Istotnym faktem jest to, że zdrowy człowiek powinien wypijać około 2–2,5 litra płynów dziennie.

• Przewlekle utrzymujące się uczucie suchości w ustach i pragnienie może być objawem szeregu innych chorób, w tym endokrynologicznych, nerek, metabolicznych (cukrzycy typu 2).
• Zmiany dotyczące zatok nosowych oraz nosa (krzywa przegroda nosowa, przewlekłe zapalenie zatok, alergiczny nieżyt nosa), utrudniając oddychanie, wymuszają nierzadko niefizjologiczną drogę stałego oddychania przez usta, co, w bardzo krótkim czasie, prowadzi do wysuszenia śluzówek.
• Z drugiej strony suchość w ustach to dolegliwość, która znajduje swoje podłoże na tle nerwowym, ponieważ może ją wywołać silny i długotrwały stres, zaburzenia emocjonalne (depresja).
• Złe nawyki żywieniowe i używki (w tym palenie papierosów i, szczególnie, nadmierne spożycie alkoholu) bardzo wysuszają śluzówki jamy ustnej.
• Ponadto niektóre grupy leków, które przyjmujemy z powodu innych schorzeń (leki przeciwhistaminowe stosowane szeroko u alergików), mogą powodować suchość jamy ustnej poprzez blokowanie sygnału w nerwach przywspółczulnych unerwiających ślinianki.

Objawy związane z suchością w ustach

Zmniejszona ilość śliny, oprócz suchości w ustach, może wywołać:

• halitozę, czyli brzydki zapach z ust – ślina stale obmywa zęby, uniemożliwiając w dużym stopniu przyleganie bakterii i tworzenie się płytki nazębnej; zawiera także dużą grupę enzymów (w tym lizozym) działających bakteriobójczo; przykry zapach z ust natomiast związany jest z produkcją przez bakterie, m.in., siarkowodoru;
• pieczenie, ból, owrzodzenia jamy ustnej – zmniejszenie stopnia nawilżenia śluzówek bardzo szybko prowadzi do wytworzenia lokalnych pęknięć i uszkodzeń, które bardzo trudno się goją (można to porównać do spękanej ziemi podczas letnich upałów);
• problemy z odczuwaniem smaków – proces odbierania bodźców smakowych związany jest z rejestracją określonych substancji zawartych w pokarmach przez kubki smakowe, które są zlokalizowane na powierzchni języka; istotą tego procesu jest „obmywanie” kubków smakowych przez ślinę z rozpuszczonymi pokarmami; wiadomo, że brak lub zmniejszona ilość śliny będzie zaburzać ten proces;
• próchnicę;
• utrudnioną mowę – związaną z wysuszeniem i bólem gardła, a w konsekwencji powstawaniem chrypki, a także stałą potrzebą popijania wody;
• zakażenia grzybicze – wynikają one ze zmniejszonej bariery ochronnej (szczególnie enzymatycznej śliny) i sprzyjają powstawaniu bardzo dokuczliwej i uporczywej w leczeniu kandydozy jamy ustnej (objawia się białawym nalotem, który może zajmować całą jamę ustną oraz stałym bólem i pieczeniem potęgującym się podczas spożywania pokarmów, szczególnie kwaśnych);
• suchość oczu i innych śluzówek – czasami suchość oczu i jamy ustnej może być wynikiem zespołu Sjögrena.

Co to jest zespół Sjögrena?

Zespół Sjögrena jest to choroba z grupy kolagenoz (chorób tkanki łącznej) o niejasnej etiologii (najprawdopodobniej genetycznej lub autoimmunologicznej). Dotyka ona 0,5–5 proc. populacji świata i dotyczy, prawie zawsze, kobiet. Jest to druga pod względem częstości (po reumatoidalnym zapaleniu stawów) rozpoznawana jednostka choroba z grupy kolagenoz. Nierzadko występuje łącznie z innymi chorobami autoimmunologicznymi, wtedy mówimy o wtórnym zespole Sjögrena.

Choroba ta objawia się przede wszystkim suchością oczu (brak łez) i suchością w ustach, ale może powodować również inne objawy, takie jak: bóle stawów, stany podgorączkowe, przewlekłe zmęczenie.

Chorobę tę leczy się objawowo, stale stosując preparaty sztucznych łez i śliny do nawilżania śluzówek. Podaje się również leki modyfikujące proces zapalny. Rokowanie jest na ogół dobre, natomiast należy zwrócić szczególną uwagę na zwiększone ryzyko występowania chłoniaków nieziarniczych u pacjentów z zespołem Sjögrena. Dlatego też osoby z tą dolegliwością wymagają stałej opieki poradni specjalistycznej.

Kiedy suchość w ustach wymaga leczenia?

Rozpoznanie suchości w ustach stawia najczęściej lekarz stomatolog na podstawie wywiadu lekarskiego oraz oceny stanu jamy ustnej podczas wizyty stomatologicznej. Dla potwierdzenia diagnozy lekarz może zlecić sialometrię, czyli badanie oceniające ilość produkowanej śliny. Pacjent przez określoną ilość czasu odpluwa ślinę do specjalnego wykalibrowanego naczynia, w którym mierzona jest jej objętość – na tej podstawie wylicza się ilość produkowanej śliny.

Leczenie suchości jamy ustnej jest zarówno przyczynowe, jak i objawowe. Rozpoczyna się od ustalenia i ewentualnego usunięcia przyczyny powodującej suchość – jest to leczenie przyczynowe. Gdy przyczyna pozostaje nieuchwytna, poszerza się diagnostykę, celem wykluczenia groźniejszych chorób, oraz włącza się leczenie objawowe, podając sztuczne preparaty śliny.

Kserostomię w większości przypadków leczy się objawowo, stosując sztuczne preparaty śliny w celu zapewnienia stałego nawilżenia śluzówek. Leczenie jest długotrwałe – bardzo ważna staje się odpowiednia i sumienna higiena jamy ustnej, aby zapobiec dodatkowym zakażeniom. Jeżeli oprócz suchości w jamie ustnej występuje suchość oczu (brak łez), koniecznie należy udać się do lekarza, gdyż może być to spowodowane, wspomnianym wcześniej, zespołem Sjögrena, na podłożu którego może rozwinąć się choroba nowotworowa.