Obrzęki a nadmiar wody w organizmie

Woda w organizmie

Można przyjąć, że przeciętny organizm dorosłego człowieka składa się w około 60 proc. z wody. U kobiet ilość ta jest o 5–10 proc. mniejsza w związku z większą zawartością tkanki tłuszczowej. Woda w organizmie zgromadzona jest w dwóch głównych przestrzeniach – wewnątrz- i zewnątrzkomórkowej. Jest nie tylko składnikiem „budulcowym”, ale aktywnie uczestniczy w przemianach metabolicznych i w utrzymaniu równowagi elektrolitowej.

Woda stanowi około 50 proc. objętości krwi, umożliwia krążenie krwinek czerwonych, leukocytów i płytek krwi do wszystkich narządów. Za jej pośrednictwem możliwy jest transport substancji odżywczych, witamin, minerałów i hormonów do poszczególnych tkanek, a jednocześnie odbiór i wydalanie substancji zbędnych, powstających w toku przemiany materii.

Najważniejszym narządem regulującym gospodarkę wodną są nerki, posiadające zdolność do zagęszczania i rozcieńczania moczu. Odbywa się w nich wiele bardzo skomplikowanych procesów, dzięki którym w stanach przewodnienia nadmiar wody w organizmie jest usuwany z ustroju. W przypadku odwodnienia woda jest zatrzymywana.

To też może Cię zainteresować: Zielony mocz – przyczyny

Nadmiar wody w organizmie – kiedy powinien niepokoić?

Zatrzymywanie wody w przestrzeni zewnątrzkomórkowej określane jest jako obrzęk. Jeżeli drobne obrzęki pojawiają się rzadko, szybko ustępują samoistnie i nie towarzyszą im inne objawy, zwykle nie wymagają dalszej diagnostyki i leczenia. Najczęściej są wynikiem zaburzeń hormonalnych występujących w drugiej fazie cyklu miesiączkowego. Niepokoić mogą natomiast obrzęki uogólnione, utrzymujące się przez dłuższy czas i zaburzające prawidłowe funkcjonowanie ustroju. Zwykle mają one podłoże chorobowe.

Nadmiar wody w organizmie, będący przyczyną obrzęków, może być wynikiem:

• zaburzeń krążenia,
• chorób nerek,
• zaburzeń hormonalnych i metabolicznych,
• chorób wątroby,
• reakcji uczuleniowych.

Zatrzymywanie wody przed miesiączką i przy antykoncepcji

Obrzęki zwykle wywołują stan zaniepokojenia, ale nie zawsze świadczą o chorobie. U kobiet, w związku z wahaniami hormonalnymi, dochodzi do zatrzymywania wody w organizmie i pojawiają się obrzęki przed miesiączką.

Wiele kobiet na kilka dni przed okresem zauważa obrzęk na twarzy, obrzęki wokół kostek nóg, spuchnięte palce rąk, ma uczucie rozpierania w brzuchu, obrzmienie piersi. Dolegliwości te składają się na objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego i są związane z cyklicznym spadkiem stężenia estrogenów i wzrostem poziomu progesteronu.

Podobne objawy zgłaszają również kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną. Obrzęki często pojawiają się latem w czasie upałów i długiego przebywania na słońcu w związku z rozszerzaniem się naczyń krwionośnych pod wpływem wysokiej temperatury i zastojem krwi.

Podobnie dzieje się u osób pracujących w wysokich temperaturach, np. w kuchniach lub u osób wykonujących zawód wymagający długiego stania (ekspedientki, fryzjerki).

Przeczytaj również: Co może oznaczać uczucie ciężkości w klatce piersiowej?

Kiedy obrzęki oznaczają chorobę?

• W niewydolności serca obrzęki mogą być masywne, obejmować całe kończyny dolne lub brzuch; nadmiar wody w organizmie może powodować gromadzenie się jej w jamie otrzewnowej i opłucnej. W takiej sytuacji oprócz obrzęków pojawiają się: uczucie duszności, obniżenie tolerancji wysiłku, sinica, bóle w klatce piersiowej.
• W zaburzeniach krążenia żylnego i limfatycznego pojawia się uczucie ciężkości nóg, kurcze mięśni, obrzęki wokół kostek lub całych podudzi, żylaki, utrudniony jest odpływ krwi żylnej i chłonki, a przy długo trwającej chorobie zmiany w tkankach podskórnych utrwalają się – może rozwinąć się słoniowacizna kończyn.
• W niewydolności wątroby dochodzi do zatrzymania wody i sodu, zaburzeń w krążeniu wrotnym oraz wzrostu działania czynników antydiuretycznych. Płyn gromadzi się głównie w jamie otrzewnowej, co prowadzi do powiększania się obwodu brzucha, który pozostaje w dysproporcji do szczupłych kończyn i tułowia.
• Obrzęki, które powstają na skutek zaburzenia pracy nerek, np. w zapaleniu kłębuszków nerkowych, umiejscawiają się głównie na twarzy, wokół oczu, rzadziej na kończynach. Są spowodowane zatrzymywaniem sodu i wody, spadkiem stężenia białek osocza i uszkodzeniem naczyń włosowatych.
• Na gospodarce wodnej odbijają się też zaburzenia hormonalne. Nadmierne wydzielanie kortyzonu, hydrokortyzonu i aldosteronu sprzyja powstawaniu obrzęków w nadczynności nadnerczy.
• Bardzo charakterystyczne są obrzęki w niedoczynności tarczycy, szczególnie na twarzy, co nadaje jej maskowaty wygląd. Obrzęki mogą powstawać też w nadczynności tarczycy jako następstwo uszkodzenia serca, wątroby lub nerek przez pierwotne choroby.
• Do obrzęków dochodzi również na drodze niedoborów białkowych i witaminowych, np. w wyniku długotrwałego głodzenia, restrykcyjnych diet odchudzających, w przewlekłym alkoholizmie, niedoborze witaminy B₁, niedoborze żelaza czy niedoborze potasu. Mogą one osiągnąć duże rozmiary.

Jak likwidować obrzęki?

Czy są jakieś tabletki na nadmiar wody w organizmie i likwidowanie obrzęków? Są, ale nie należy ich zażywać, dopóki nie ustali się, czy obrzęki spowodowane są chorobą. Priorytetem pozostaje więc leczenie choroby podstawowej.

Istnieją jednak pewne ogólne zasady, które znacznie ułatwiają unikanie skutków nadmiaru wody w organizmie. Należy między innymi:

• ograniczyć spożycie soli – unikać dosalania potraw, ograniczyć słone przekąski, paluszki, chipsy, orzeszki, produkty zakonserwowane,
• zwiększyć ilość potraw bogatych w potas, takich jak pomidory, buraki, banany, morele, suszone owoce,
• dostarczać wraz z dietą niezbędnych witamin i białka,
• prowadzić aktywny tryb życia, uprawić sport, gimnastykować się,
• unikać długiego przebywania na słońcu, długiego stania i siedzenia bez zmiany pozycji,
• zaprzestać nadużywania alkoholu i palenia papierosów, które upośledzają krążenie,
• pić zieloną herbatę, napary z ziół, takich jak pokrzywa, mięta, krwawnik, mniszek lekarski, lipa,
• przyjmować produkty eliminujące wodę z organizmu (zawierające np. opuncję figową – składnik tabletek na zatrzymywanie wody).