Zapalenie nerek – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Jakie funkcje pełnią nerki?

Najważniejsze role nerek, parzystych narządów leżących w jamie brzusznej to utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej i elektrolitowej oraz usuwanie produktów przemiany materii. W ciągu doby nerki wielokrotnie filtrują krew, produkując średnio aż 150 litrów moczu pierwotnego, który ulega potem zagęszczeniu w procesie wtórnej resorpcji.

Innymi słowy – nerki odpowiadają ściśle za skład płynów ustrojowych, w tym krwi, utrzymując stężenia poszczególnych substancji w wąskich zakresach normy.

To od ich pracy zależy zatem:

• ciśnienie tętnicze,
• pH,
• metabolizm licznych leków i substancji egzogennych,

Najprościej ujmując, nerki odpowiadają za funkcjonowanie każdej pojedynczej komórki budującej ludzkie ciało. Nie zdziwi więc fakt, że wszelkie schorzenia nerek, w tym stany zapalne, mogą poważnie upośledzić homeostazę ustroju, a nawet doprowadzić do sytuacji zagrażającej życiu.

Rodzaje zapalenia nerek

Zapalenia nerek stanowią szeroką grupę chorób, których wspólnym mianownikiem jest występowanie procesu zapalnego w obrębie kłębuszków nerkowych lub pozostałych struktur nerki. Do głównych rodzajów zapalenia nerek zalicza się: śródmiąższowe zapalenie nerek, odmiedniczkowe zapalenie nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek.

Nerki stanowią swoisty układ filtrujący krew, a zatem łatwo domyślić się, że jeśli organizm dotyka choroba autoimmunologiczna lub uogólnione zakażenie, wszystkie szkodliwe antygeny, przeciwciała, kompleksy immunologiczne oraz inne białka produkowane w stanie zapalnym docierają do nerek.

Podobnie dzieje się z wieloma lekami czy toksynami takimi jak metale ciężkie. Fakty te tłumaczą, dlaczego nerki są tak wrażliwym i narażonym na uszkodzenie narządem.

W tym miejscu konieczne jest wspomnieć, że nerki zbudowane są z rdzenia i części korowej, a podstawową, najmniejszą jednostką czynnościową jest nefron, w obrębie którego znajduje się tak zwany kłębuszek nerkowy – miejsce pierwszej filtracji krwi i wytwarzania pierwotnego moczu. To właśnie ta część nefronu narażona jest w sposób szczególny na czynniki uszkadzające. Pomiędzy nefronami znajduje się tkanka śródmiąższowa, którą także mogą dotknąć stany zapalne.

W zależności od przyczyny wywołującej zapalenie oraz części narządu, która jest nim objęta, wyróżniamy odpowiedni podtyp zapalenia.

Śródmiąższowe zapalenie nerek (ŚZN) – stan zapalny dotyczy przestrzeni między kanalikami nerkowymi. Ten rodzaj zapalenia może być wywołany przez reakcje alergiczne na niektóre leki, infekcje bakteryjne lub wirusowe, a także przez inne czynniki, takie jak zaburzenia autoimmunologiczne.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek – charakteryzuje się zapaleniem nerek, zwykle spowodowanym przez infekcję bakteryjną. Infekcja często rozpoczyna się w pęcherzu moczowym, a następnie przez moczowody przenosi się do góry do nerek.

Kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN) – ten typ zapalenia charakteryzuje się stanem zapalnym kłębuszków nerkowych, czyli skupisk naczyń włosowatych w nerkach, które mają za zadanie filtrować krew. Gdy kłębuszki zostają uszkodzone lub objęte stanem zapalnym, filtracja krwi może być nieprawidłowa. To może prowadzić do zespołu nerczycowego czy niewydolności nerek.

Przyczyny zapalenia nerek

Każdy rodzaj zapalenia nerek ma swoje specyficzne przyczyny, które wymagają zrozumienia dla właściwej diagnozy i leczenia.

Śródmiąższowe zapalenie nerek jest często efektem reakcji alergicznej na leki lub antybiotyki. Kiedy organizm niewłaściwie identyfikuje przyjmowany lek jako zagrożenie, dochodzi do reakcji immunologicznej, która skutkuje zapaleniem i uszkodzeniem tkanki nerkowej. Oprócz leków, niski poziom potasu we krwi również może prowadzić do tego typu zapalenia. Potas jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wielu procesów w organizmie, w tym pracy serca i metabolizmu. Długotrwałe stosowanie niektórych leków może zaburzać równowagę potasu, co z kolei przyczynia się do śródmiąższowego zapalenia nerek.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek zazwyczaj ma swoje źródło w infekcji bakteryjnej, najczęściej wywoływanej przez bakterię E.coli . Bakterie te mogą dostać się do cewki moczowej, a stamtąd do pęcherza moczowego i nerek, powodując zapalenie. Inne czynniki ryzyka to procedury medyczne, takie jak: cystoskopia, która może wprowadzić bakterie do układu moczowego, a także operacje obszaru moczowo-płciowego i obecność kamieni nerkowych, które utrudniają przepływ moczu i mogą prowadzić do zastoju moczu, sprzyjając infekcjom.

Kłębuszkowe zapalenia nerek (ostre kłębuszkowe zapalenie nerek i przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek) jest stanem, którego dokładna przyczyna często pozostaje nieznana. Może być ono powiązane z autoimmunologicznymi chorobami, podczas których przeciwciała niszczą własne tkanki organizmu, w tym nerki. Inne potencjalne przyczyny to infekcje bakteryjne przenoszone drogą krwi, które mogą doprowadzić do ropnia w nerce, a nawet niektóre rodzaje nowotworów lub chorób krwi, mogące przyczynić się do tego rodzaju zapalenia.

Objawy zapalenia nerek

Objawy zapalenia nerek mogą być różnorodne i zależą od rodzaju zapalenia, jego przyczyny oraz stopnia zaawansowania. Typowymi objawami mogą być ogólne oznaki infekcji, takie jak gorączka, zmęczenie, brak apetytu czy utrata masy ciała. Pacjenci mogą doświadczać bólów w okolicy lędźwiowej kręgosłupa, zwiększonej częstotliwości oddawania moczu, a także obecności krwi (hematuria) lub białka (proteinuria) w moczu, co może świadczyć o uszkodzeniu kłębuszków nerkowych.

W przypadku ostrego zapalenia nerek objawy mogą pojawić się nagle i być dość intensywne, podczas gdy przewlekłe zapalenie nerek rozwija się powoli, z czasem prowadząc do pogorszenia funkcji nerek, co może manifestować się obrzękami na nogach i wokół oczu. Występuje też podwyższone ciśnienie tętnicze krwi oraz zmniejszenie ilości wydalanego moczu.

Niewydolność nerek, będąca skrajnym stadium zapalenia, może prowadzić do objawów zatrucia organizmu, takich jak nudności, wymioty czy zaburzenia świadomości. Ważne jest, aby przy pierwszych podejrzeniach takich objawów skonsultować się z lekarzem, ponieważ wczesne rozpoznanie i leczenie może znacząco wpłynąć na przebieg choroby i jej rokowanie.

Diagnostyka zapalenia nerek

Diagnostyka zapalenia nerek rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego pacjenta, podczas którego lekarz może szukać typowych objawów, takich jak obrzęki, podwyższone ciśnienie tętnicze czy ból w okolicy lędźwiowej. Kluczową rolę w diagnostyce odgrywają badania laboratoryjne, w tym przede wszystkim badanie moczu, które może wykazać obecność białka, krwi lub nadmierną liczbę białych krwinek. Badanie krwi może wykazać dysfunkcję nerek poprzez pomiar poziomu kreatyniny i mocznika, co umożliwia ocenę wydajności filtracji kłębuszkowej nerek.

W niektórych przypadkach konieczne są również badania obrazowe, takie jak usg nerek, które może ujawnić zmiany w strukturze nerek lub obecność kamieni nerkowych. W zaawansowanych badaniach diagnostycznych stosuje się również tomografię komputerową (CT) czy rezonans magnetyczny (MRI). W szczególnie skomplikowanych przypadkach, gdy potrzebna jest dokładna ocena uszkodzenia tkanek nerek, może być zalecona biopsja nerki. Wyniki tych badań są kluczowe dla ustalenia dokładnej przyczyny zapalenia nerek, co jest niezbędne do zaplanowania odpowiedniego leczenia.

Leczenie zapaleń nerek

Leczenie zapalenia nerek musi być zawsze dostosowane do przyczyny oraz rodzaju i nasilenia stanu zapalnego. W przypadku bakteryjnych infekcji nerek leczenie polega na antybiotykoterapii, kiedy to wybiera się lek na podstawie testów czułości patogenu na antybiotyki.

W zapaleniu o podłożu autoimmunologicznym często konieczne jest stosowanie leków immunosupresyjnych czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, mających na celu zmniejszenie reakcji autoimmunologicznej organizmu. Leczenie może również obejmować leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, a także leki zmniejszające obrzęki i ciśnienie krwi, jeśli są one konieczne.

W przypadkach przewlekłego uszkodzenia nerek mogą być potrzebne bardziej zaawansowane formy leczenia, takie jak dializa lub transplantacja nerki. Ważną częścią terapii jest również dostosowanie diety i stylu życia, w tym ograniczenie spożycia soli, a w niektórych przypadkach – monitorowanie i kontrola ciśnienia krwi oraz poziomu cukru we krwi. Podstawą skutecznego leczenia jest jednak wczesna diagnoza i rozpoczęcie terapii, co może znacząco poprawić rokowania.

Profilaktyka w stanach zapalnych nerek

Na koniec warto wymienić sposoby zapobiegania stanom zapalnym nerek, są to przede wszystkim:

• właściwa higiena układu moczowego,
• odpowiednia podaż płynów,
• unikanie: odwodnienia, stosowania w nadmiarze leków uszkadzających nerki, narażenia na toksyny środowiskowe,
• zapobieganie infekcjom bakteryjnym i wirusowym,
• szczepienia ochronne,
• systematyczna kontrola u lekarza,
• niebagatelizowanie wspomnianych wyżej objawów.

współpraca: lek. Sylwia Jastrzębowska