Zwyrodnienie stawów – przyczyny, objawy, leczenie, operacja

Bóle stawów przy zmianach zwyrodnieniowych

Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza) należy do najczęściej spotykanych i najbardziej uciążliwych problemów medycznych wieku średniego i podeszłego. Cierpi na nią 17 proc. społeczeństwa, częściej kobiety. Choroba zwyrodnieniowa stawów stanowi najczęstszą przyczynę orzeczenia o niepełnosprawności. Kojarzy się ona nam z późnym wiekiem oraz trybem życia i rodzajem pracy sprzyjającym przeciążeniom pewnych stawów.

Aż 60 proc. osób powyżej 35. roku życia skarży się na rozmaite bóle stawowe. Okazuje się jednak, że zmiany zwyrodnieniowe stawów to nie tylko efekt starzenia się struktury stawu, lecz także konsekwencja skomplikowanych zjawisk biochemicznych w naszych kościach i stawach.

Zobacz też: Ból kręgosłupa lędźwiowego promieniujący do nóg

Przyczyna zwyrodnienia stawów

Powodem choroby zwyrodnieniowej stawów jest postępująca utrata chrząstki stawowej z niedostateczną jej odbudową. Przyczyną są zaburzenia procesu syntezy proteoglikanów – białek budujących chrząstkę stawową razem z kolagenem.

Proces degradacji dotyczy nie tylko chrząstki, ale również warstwy podchrzęstnej i macierzy otaczającej komórki chrząstki. Może on dotknąć jeden lub wiele stawów, najczęściej tych, które są nadmiernie przeciążane masą ciała, rodzajem wykonywanej pracy i sportem. Są to stawy rąk i stóp, stawy kolanowe, biodrowe oraz szyjny i lędźwiowy odcinek kręgosłupa.

Przebieg choroby zwyrodnieniowej stawów jest na ogół powolny. Rozpoczyna się niewielkimi zmianami chrząstki stawowej, które obejmują włóknienie jej powierzchni, pękanie oraz powstawanie w niej szczelin. Rośnie zawartość wody, a maleje białka (proteoglikanów).

Następnie chrząstka ulega ścieraniu, aż do całkowitego odsłonięcia powierzchni stawowych. Warstwa podchrzęstna grubieje i tworzą się w niej torbiele. Powierzchnie stawowe robią się szorstkie i zaczynają się o siebie ocierać, co wyzwala ból. Tworzą się osteofity, czyli narośla kostne. Dochodzi do zapalenia błony maziowej stawu i zwłóknienia torebki stawowej.

Choroba zwyrodnieniowa stawów dzieli się na pierwotną (o nieznanej przyczynie) oraz wtórną, związaną z predyspozycjami genetycznymi (zaburzenia budowy kolagenu i metabolizmu chrząstki stawowej), chorobami ogólnoustrojowymi (zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne, cukrzyca, otyłość, reumatoidalne zapalenie stawu, dna moczanowa), wadami wrodzonymi i rozwojowymi, które mają postać różnej długości kończyn bądź nadmiernej ruchomości stawów.

Choroba zwyrodnieniowa może być również spowodowana urazem, odmrożeniem, zakażeniem, przeciążeniem wywołanym pracą lub aktywnością fizyczną. Na wystąpienie zmian zwyrodnieniowych w stawach mają również wpływ takie czynniki, jak zaawansowany wiek i naturalny proces starzenia się elementów narządu ruchu, zwiększona masa ciała oraz szczególny rodzaj aktywności fizycznej.

Objawy zwyrodnienia stawu

Osoby ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów zgłaszają się do lekarza z powodu dolegliwości bólowych. Ból stawów najczęściej jest głęboki, tępy i narasta podczas aktywności fizycznej lub zmiany pogody. Większość chorych obserwuje również sztywność stawów, szczególnie rano i po dłuższym okresie nieczynności.

W trakcie rozwoju zmian chorzy stają się mniej ruchliwi i mogą odczuwać trzeszczenie w stawie, blokowanie lub tarcie w stawie podczas ruchu. Chorzy unikają ruchu, więc dochodzi do zaników mięśni, przykurczy, wysięków stawowych oraz stanu zapalnego ze wzmożonym uciepleniem skóry nad stawem. Ruchomość stawu objętego procesem chorobowym staje się bardzo ograniczona.

Zmiany zwyrodnieniowe w poszczególnych stawach mogą prezentować nieco inne objawy.

Zwyrodnienie stawów rąk

• Na grzbietowej stronie stawów międzypaliczkowych dalszych występują guzki Heberdena lub guzki Boucharda w stawach międzypaliczkowych bliższych. Składają się one z tkanki kostnej i chrzęstnej, towarzyszą im nadżerki i odczyn zapalny, który powoduje ich bolesność.
• W późniejszym stadium zwyrodnienia stawów rąk zniekształcenia mogą ograniczać sprawność kończyn górnych.

Zwyrodnienie stawu biodrowego

• Zwyrodnienie stawu biodrowego (koksartroza) rozwija się powoli, by ostatecznie prowadzić do utykania oraz szurania nogami w celu złagodzenia bólu podczas chodzenia.
• Ból biodra jest odczuwalny po zewnętrznej i wewnętrznej jego stronie lub promieniuje do pachwiny, pośladków lub kolan.
• Chory przyjmuje charakterystyczną przymusową, bezbólową pozycję kończyny dolnej: w rotacji zewnętrznej i zgięciu w stawie biodrowym.
• Ograniczenie ruchomości stawu utrudnia siadanie i wstawanie.

Zwyrodnienie stawu kolanowego

• Zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego (gonartroza) powodują ból w czasie ruchu, sztywność oraz ograniczenie ruchomości.
• U wielu chorych ze zwyrodnieniem kolana może się rozwinąć szpotawość stawów kolanowych.

Zwyrodnienie stawów stóp

• Występuje paluch sztywny i paluch koślawy.

Zwyrodnienie stawów kręgosłupa

• Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa (czyli spondyloartroza) dotyczą przestrzeni międzykręgowych, stawów międzywyrostkowych oraz tkanek miękkich.
• Osteofity, czyli narośla kostne najczęściej pojawiają się na bocznej powierzchni kręgów. Powodują ucisk na nerwy i wyzwalają dolegliwości bólowe. Osteofity rozwijają się długo i ich rozrost przez dłuższy czas nie powoduje bólu. Mogą pojawić się również w obrębie stawów obwodowych (najczęściej staw biodrowy i kolanowy), czyli w tych miejscach, w których szkielet jest najbardziej obciążony.
• Zmiany powodują ból kręgosłupa, sztywność, dyskomfort, a także objawy neurologiczne – w wyniku ucisku osteofitów na rdzeń kręgowy.
• Zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie szyjnym mogą prowadzić do zaburzeń neurologicznych i ograniczać przepływ krwi przez tętnice kręgowe, powodując bóle, zawroty głowy oraz zaburzenia widzenia.

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa lędźwiowego jest częstą przyczyną bólu pleców na dole, uważanego już za epidemię w społeczeństwach krajów wysoko uprzemysłowionych.

Fizjoterapia, rehabilitacja, ćwiczenia

Z dolegliwościami bólowymi stawów należy udać się do lekarza, najlepiej ortopedy lub specjalisty rehabilitacji medycznej. Dla potwierdzenia diagnozy choroby zwyrodnieniowej i wykluczenia innych poważnych patologii stawowych dobrze jest wykonać zdjęcia RTG. Na zdjęciu widoczne będzie zwężenie szpary stawowej, nagromadzenie wyrośli kostnych oraz – w późnym okresie – deformacje powierzchni stawowych.

Konieczna w dalszej kolejności rehabilitacja przy zmianach zwyrodnieniowych pomoże zmniejszyć dolegliwości bólowe, poprawić ruchomość w chorym stawie i wzmocnić siłę mięśni, aby chory mógł wrócić do pracy i aktywności fizycznej.

Istnieje wiele metod i środków terapii pacjenta z dolegliwościami związanymi ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów.

• W okresie ostrym, kiedy obecne jest zapalenie stawów, zaleca się unikanie przeciążeń, odpoczynek oraz stosowanie pomocniczych urządzeń, np. kul, lasek, opasek i aparatów stabilizujących chore stawy podczas chodzenia.
• Fizykoterapia działa przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie. Z różnych zabiegów fizykalnych najlepsze efekty przy zmianach zwyrodnieniowych osiąga się stosując krioterapię, ultradźwięki, laseroterapię, elektroterapię oraz diatermię krótkofalową.
• Kinezyterapia uwzględnia ćwiczenia izometryczne, oporowe i inne wzmacniające mechanizmy stabilizujące chory staw, ćwiczenia w odciążeniu na podwieszkach oraz ćwiczenia ogólnokondycyjne.

Terapia manualna i kinesiotaping (plastrowanie)

• Terapia manualna składa się w pierwszej kolejności z badania stawu objętego procesem chorobowym, podczas którego bada się jakość i zakres jego ruchów, biomechanikę oraz występowanie bólu. Następnie terapeuta stosuje techniki mobilizacji lub manipulacji, aby odblokować staw i przywrócić mu fizjologiczną biomechanikę. Po zastosowaniu odpowiedniej techniki dochodzi do zmniejszenia bólu, ustąpienia procesu zapalnego oraz poprawy ruchomości stawu.
• Kinesiotaping, czyli plastrowanie, polega na oklejaniu wybranych fragmentów ciała wodoodpornymi plastrami o specjalnej, bardzo elastycznej strukturze, która umożliwia przepływ powietrza, rozciąga się tylko na długość i nie ogranicza ruchów. Plastry mają działanie sensoryczne, które poprawia funkcjonowanie lokalne lub wpływa na dysfunkcje znajdujące się poza obszarem objawów. Aplikacja plastrów powinna być poprzedzona dokładnym badaniem układu mięśniowo-powięziowego w okolicy chorego stawu.

Czytaj również: Artroskopia kolana – wskazania, przebieg zabiegu, rekonwalescencja, powikłania

Leki na receptę i bez recepty – tabletki, maść

Na rynku pojawiają się wciąż nowe preparaty, których systematyczne stosowanie ma hamować postęp zmian zwyrodnieniowych. Spośród dostępnych leków na zwyrodnienie stawów zaleca się cztery rodzaje preparatów.

• Niesterydowe leki przeciwzapalne, leki przeciwbólowe oraz glikokortykosteroidy.
• Leki modyfikujące chrząstkę stawową – zawierają siarczan glukozaminy, który jest podstawowym związkiem w syntezie glukozaminoglikanów i kwasu hialuronowego, wspólnie tworzących proteoglikany (składnik substancji międzykomórkowej w chrząstce – obok kolagenu). Dzięki tym lekom możliwe jest zahamowanie degradacji chrząstki stawowej, jej odbudowa i zmniejszenie dolegliwości bólowych.
• Dostawowe preparaty zawierające kwas hialuronowy – ma on właściwości zbliżone do naturalnego płynu maziowego w stawie, osłabia również aktywność receptorów bólowych.

Inne preparaty na stawy, którym przypisuje się właściwości regenerujące chrząstkę stawową, to:

• amid kwasu nikotynowego – ogranicza produkcję tlenku azotu, który hamuje syntezę proteoglikanów i kolagenu przez komórki chrząstki stawowej,
• S-adenozylometionina – jest niezbędna do prawidłowej syntezy proteoglikanów,
• selen – obniża aktywność cytokin prozapalnych w przebiegu procesu zwyrodnieniowego,
• rifamycyna – zmniejsza aktywność kolagenazy, która prowadzi do degradacji chrząstki,
• składniki awokado i soi – przeciwdziałają degradacji glikozaminoglikanów,
• diaceryna (preparat z rabarbaru) – hamuje syntezę enzymu degradującego kolagen w chrząstce stawowej.

Skuteczność wymienionych preparatów wymaga dokładniejszych badań, a przekonanie chorego, że ich stosowanie bez wykonywania ćwiczeń usprawniających, uwzględnienia profilaktyki czy redukcji masy ciała przy nadwadze lub otyłości, jest błędne. Postęp choroby stawów może powstrzymać modyfikacja stylu życia, która uwzględnia unikanie pozycji i ruchów przeciążających chore stawy, noszenia ciężarów oraz przebywania w zimnie i wilgoci.

Operacja stawów

Operacyjne leczenie zwyrodnienia stawów zaleca się w przypadku chorych z bólem, nawracającymi stanami zapalnymi, wysiękami, zaawansowanymi zmianami degeneracyjnymi chrząstki stawowej i znacznymi naroślami kostnymi, które w istotny sposób ograniczają sprawność fizyczną chorego.

Synowektomia jest operacją chirurgiczną, która polega na oczyszczeniu stawu. Podczas zabiegu usuwa się zmienioną chorobowo błonę maziową w obrębie stawu. Zabieg ten likwiduje ból, poprawia funkcję stawu i opóźnia procesy destrukcyjne. Synowektomia wykonana podczas artroskopii daje dobre wyniki w przypadku zastosowania wczesnej procedury operacyjnej.

Endoprotezoplastyka, czyli potocznie wymiana stawu jest zabiegiem chirurgicznym polegającym na wycięciu zmienionego chorobowo fragmentu stawu i wszczepieniu elementu sztucznego (protezy), który przejmuje funkcję uszkodzonej struktury. Zabiegi wykonuje się bez narkozy.

Endoprotezoplastyka przywraca utracone czynności chorego stawu i eliminuje ból, aczkolwiek wskazane jest po zabiegu oszczędzanie i nieprzeciążanie nowego stawu. Konieczna jest również rehabilitacja w celu odzyskania pełnej sprawności osoby operowanej.

Zwyrodnienie stawów – video z ekspertem