Kolana szpotawe i koślawe u dziecka – objawy, leczenie, ćwiczenia

Czym jest koślawość i szpotawość?

Koślawość i szpotawość stawów kolanowych są wadami kończyn dolnych, w których zostaje zaburzona ich oś. W warunkach fizjologicznych oś kończyn dolnych przechodzi w dół w linii prostej; w przypadku kolan koślawych oś podudzia odchyla się względem osi uda na zewnątrz (kolana ustawiają się w literę X), a w przypadku kolan szpotawych jest odwrotnie – oś podudzia odchyla się do wewnątrz i ustawiają się one pod kątem otwartym do środka (w literę O).

Obie wady stawów kolanowych są najczęściej rozpoznawane już w wieku dziecięcym, gdy dochodzi do szybkiego rozwoju organizmu i powstających przeciążeń układu kostnego. Należy wiedzieć, że do trzeciego roku życia kolana dzieci są naturalnie wygięte łukowato, w kształt litery „O”, później przechodzą w delikatną koślawość; łydki ulegają rozstąpieniu, a kolana złączeniu. Zwykle ta lekka koślawość znika sama około dziesiątego roku życia. Obie wady nasilają się w okresach intensywnego wzrostu i najczęściej rozwijają się obustronnie, ale jeśli utrzymują się dłużej i nabiorą trwałego charakteru warto się tym zainteresować i zgłosić z dzieckiem do lekarza.

Sprawdź również: Ból kolana – co robić, jakie badania?

Kolana szpotawe i koślawe – przyczyny

Najczęstszą przyczyną występowania obu nieprawidłowości jest wada wrodzona stawów kolanowych, którą można zaobserwować już w wieku niemowlęcym lub dziecięcym. W trakcie szybkiego wzrostu u dzieci może dojść do nierównomiernego wzrostu kończyn dolnych, co powoduje różną ich długość, nierównomierny rozkład ciężaru i sprzyja powstawaniu koślawości. Szpotawości natomiast sprzyja nadwaga i zbyt wczesna nauka chodzenia dziecka z pominięciem fazy raczkowania lub przy niedojrzałym i niedostatecznie silnym układzie kostno-mięśniowym. Inne przyczyny wystąpienia wad stawów kolanowych to:

• krzywica,
• nadwaga lub otyłość,
• złamania lub urazy kończyny dolnej (nieprawidłowy zrost dolnej części kości udowej bądź górnej kości piszczelowej),
• choroby stawów (RZS, choroba zwyrodnieniowa),
• osłabienie napięcia mięśni,
• przeciążenia kończyn dolnych,
• wady stóp (płaskostopie).

W celu zapobiegania występowania wad stawów kolanowych proponuje się jak najczęstsze wystawianie dziecka na działanie promieni słonecznych, aby zmniejszyć ryzyko występowania krzywicy i zwiększyć syntezę witaminy D3 w organizmie. Dodatkowo powinno unikać się wkładania dzieci do kojców czy chodzików, które ułatwiają przyjmowanie pozycji pionowej. Dzieci powinny jak najdłużej raczkować by ćwiczyć siłę mięśni kończyn dolnych i zmniejszyć ich obciążenie podczas nauki chodzenia. Podczas raczkowania wzmacnia się również wytrzymałość kośćca, więc maleje ryzyko deformacji w obrębie kończyn dolnych.

Kolana szpotawe i koślawe – objawy

Zmiany patologiczne w kolanach koślawych i szpotawych dotyczą więzadeł, mięśni oraz układu kostnego. W przypadku kolan koślawych zmiany dotyczące więzadeł obejmują: skrócenie więzadła pobocznego strzałkowego oraz rozciągnięcie więzadła pobocznego piszczelowego. W mięśniach następuje przykurczenie mięśnia dwugłowego uda i mięśni biodrowo-piszczelowych, rozciągnięcie mięśnia smukłego, półścięgnistego, półbłoniastego, krawieckiego i głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego uda.

W układzie kostnym dochodzi do szybszego rozrostu kłykci wewnętrznych kości udowej niż zewnętrznych, co powoduje pochylenie do wewnątrz powierzchni stawów kolanowych. W zmianach zaawansowanych pojawia się skłonność do krzyżowania kolan i występują zaburzenia lokomocji. Chód staje się niezgrabny i dochodzi do szybszej męczliwości, z powodu niewydolności mięśni, więzadeł oraz niestabilności stawów kolanowych. Dzieci posiadające koślawe kolana mają tendencję do stania w rozkroku, co powoduje obciążenie brzegów wewnętrznych stopy - w konsekwencji nieprawidłowo kształtują się łuki stopy i może dojść do płaskostopia.

W kolanach szpotawych charakterystyczną cechą jest deformacja, która obejmuje całą kończynę. Powoduje, iż kończyny ustawiają się w kształcie litery O. Wynika to z rozciągnięcia więzadła pobocznego strzałkowego, skrócenia więzadła pobocznego piszczelowego, rozciągnięcia mięśnia dwugłowego uda i mięśni strzałkowych lub przykurczenia pozostałych zginaczy. Na skutek deformacji tkanek miękkich następuje skręcenie kończyn w stawach biodrowych do wewnątrz, przeprost w stawach kolanowych, odsunięcie od siebie kłykci przyśrodkowych na odległość powyżej 3 cm oraz wygięciu na zewnątrz trzonów kości udowych, piszczelowych i strzałkowych. Szczyt tej krzywizny pada na stawy kolanowe. W takim przypadku, gdy osoba stanie ze złączonymi stopami, między kolanami widoczna będzie duża szczelina.

Koślawość kolan – kiedy kolana są koślawe?

Koślawość ocenia się przy zwartych i wyprostowanych kolanach i polega na zmierzeniu odległości między przyśrodkowymi kostkami stawów skokowych, która jest większa niż 4–5 cm. Ewentualnie wykonuje się dla potwierdzenia zdjęcie RTG. Jest to koślawość nieznacznego stopnia, jednak nie należy tego bagatelizować i trzeba poddać obserwacji daną osobę. Leczenie koślawości opiera się głównie na rehabilitacji, która obejmuje:

• gimnastykę korekcyjną – dzieci powinny systematycznie, sumiennie i codziennie wykonywać zestaw ćwiczeń w domu po odpowiednim przeszkoleniu z terapeutą,
• przestrzeganie zasad, zmniejszających ryzyko pogłębiania się wady, do których zaliczymy:
  • siadanie w siadzie skrzyżnym („po turecku”),
  • unikanie długiego chodzenia,
  • unikanie stania w rozkroku,
  • zakaz siadania między piętami, na klęczkach z podudziami i stopami skierowanymi na zewnątrz,
  • redukcję występującego płaskostopia,
  • zwalczanie nadwagi jeśli występuje lub jest tendencja.
• stosowanie wkładek do obuwia, pomagających utrzymać efekty ćwiczeń oraz zmniejszających obciążenie kończyn dolnych,
• uprawianie sportów; najlepsze jest pływanie, jazda na rowerze, gra w piłkę nożną czy jazda konno (unikanie jazdy na łyżwach, wrotek, narciarstwa),
• w zaawansowanych przypadkach -aparaty ortopedyczne; najczęściej są to szyny korekcyjne na noc lub aparaty odciążające zewnętrzne nasady stawów kolanowych.

Szpotawość kolan – kiedy kolana są szpotawe?

Szpotawość ocenia się na podstawie odległości stawów kolanowych od siebie; jako normę przyjmuje się 4 centymetry. Jeżeli ta odległość jest większa to niewątpliwie jest to szpotawość. Dla potwierdzenia i oceny deformacji w układzie kostnym warto zrobić zdjęcie RTG. Podobnie jak w przypadku koślawości warto jak najszybciej wdrożyć leczenie zachowawcze, które obejmuje:

• wykonywanie ćwiczeń korekcyjnych,
• przestrzeganie zasad zmniejszających wadę stawów kolanowych:
• minimalizacja wysiłków i obciążeń w pozycji stojącej,
• unikanie siadu „po turecku” podczas codziennej zabawy,
• stosowanie siadu między stopami, dzięki czemu następuje korekcja powstałej wady,
• redukcja nadwagi,
  • stosowanie wkładek do butów z podwyższonym obcasem po stronie zewnętrznej,
  • uprawianie sportów takich jak łyżwiarstwo, jazda na nartach (przeciwwskazane jest pływanie kraulem oraz jazda na rowerze).

Dopiero w sytuacji, gdy wada ciągle się pogłębia i inne techniki nie powodują jej redukcji stosuje się metodę operacyjną, która polega na przecięciu kości oraz ich ponowne ustawienie w poprawnym położeniu. Zarówno w pierwszej jak i drugiej formie leczenia niezmiernie ważne jest leczenie rehabilitacyjne, jako forma przeciwdziałająca pogłębieniu.

Ćwiczenia na koślawe kolana

Zaleca się następujące ćwiczenia korygujące koślawość stawów kolanowych:

1. leżąc na plecach unosimy ręce do góry, nogi ugięte są w kolanach, stopy złączone razem – robimy skłon tułowia w przód, jednocześnie rozchylając kolana na zewnątrz, stopy pozostają złączone,
2. leżąc na plecach, wkładamy między stopy gumową piłkę, kolana ugięte i ramiona wyprostowane w górę – unosimy nogi i przenosimy piłkę za głowę i chwytamy ją rękoma,
3. siedząc z ugiętymi kolanami rozchylonymi do zewnątrz i złączonymi dołem stopami naciskamy kolana dłońmi do wewnątrz,
4. unosimy nogę zgiętą w kolanie w górę i na zewnątrz,
5. w siadzie ugiętym podpartym klaszczemy podeszwami stóp,
6. siad skrzyżny, ramiona wzdłuż tułowia, przejście do leżenia tyłem i powrót,
7. leżenie tyłem nogami do ściany, piłka między kolanami – marsz stopami po ścianie w linii pionowej,
8. siad prosty, piłka między kolanami, ręce oparte za plecami – wykonujemy wznos bioder w górę i następnie powrót do podporu tyłem.

Ćwiczenia na szpotawe kolana

Zaleca się następujące ćwiczenia korygujące szpotawość stawów kolanowych:

1. Siad ugięty podparty, między kolanami piłka gumowa, ręce oparte po bokach o podłogę - zgniatanie kolanami piłki,
2. Siedząc na ławeczce, kolana ugięte, woreczek między kolanami - próbujemy prostować nogi,
3. Leżenie przodem, kolana złączone taśmą – wykonujemy wznos prostych nóg nad podłogę,
4. Leżenie przodem, między stopami chusteczka - unoszenie nóg wyprostowanych w górę i próbujemy utrzymać je w górze kilka sekund,
5. Leżenie tyłem, rozkrok – uginamy stawy kolanowe z jednoczesną próbą złączenia ich,
6. Leżenie tyłem, woreczek między kolanami - rysowanie kolanami kółek w lewą i w prawą stronę,
7. Leżenie tyłem - wykonujemy wznos prostych nóg i łączymy je,
8. Pozycja stojąca w lekkim rozkroku - wykonujemy ugięcie kolan (półprzysiad) z równoczesnym zbliżeniem kolan do siebie.