Dieta cukrzycowa w ciąży – co jeść, czego unikać, przepisy i jadłospis

Cukrzyca ciążowa – na czym polega i jakie ma konsekwencje?

Cukrzycę ciążową (GDM) definiuje się jako każde zaburzenie tolerancji glukozy, które ujawniło się w trakcie trwania ciąży. Szacuje się, że problem ten dotyczy nawet 10 proc. kobiet spodziewających się dziecka. Dominującą grupę z ujawnioną GDM stanowią ciężarne, u których hiperglikemia rozwinęła się w czasie ciąży. Możliwa jest również sytuacja, w której zaburzenia glikemii miały miejsce wcześniej, ale nie zostały rozpoznane.

Przyczyny cukrzycy ciążowej są złożone i dotyczą zaburzeń wydzielania i działania insuliny. Należy wiedzieć, że w tym szczególnym dla kobiety okresie fizjologicznie dochodzi do nasilenia zjawiska insulinooporności na skutek działania hormonów takich jak progesteron czy estrogeny. Organizm kompensuje to zwiększoną sekrecją insuliny przez trzustkę. U kobiet z GDM wydzielanie tego hormonu jest niższe, co skutkuje występowaniem hiperglikemii, czyli podwyższonym stężeniem glukozy we krwi. Czynnikami ryzyka rozwoju zaburzeń tolerancji węglowodanów w ciąży są:

• ciąża po 35. roku życia,
• nadwaga lub otyłość,
• nadciśnienie tętnicze,
• zespół policystycznych jajników,
• wielorództwo,
• występowanie cukrzycy typu 2 w najbliższej rodzinie,
• rozpoznanie GDM w poprzednich ciążach,
• zgony wewnątrzmaciczne,
• urodzenie noworodka z wysoką masą urodzeniowa (> 4000 g),
• urodzenie dziecka z wadą rozwojową.

Glukoza przenika przez łożysko, dlatego też hiperglikemia u matki równa się podwyższonemu stężeniu tego cukru również we krwi płodu. Wiąże się to ze zwiększeniem wydzielania insuliny przez trzustkę dziecka. Występowanie hiperglikemii i zwiększona sekrecja insuliny prowadzą do nadmiernego wzrastania płodu, czyli makrosomii. Hiperinsulinemia powoduje spowolnienie dojrzewania płuc, wątroby oraz przebudowanie struktury mięśnia sercowego dziecka. Wszystko to może skutkować niedotlenieniem wewnątrzmacicznym. Ciężarnych z hiperglikemią dotyczy wyższe ryzyko nadciśnienia oraz rzucawki. Dzieci takich pacjentek częściej rodzą się metodą cesarskiego cięcia.

Przeczytaj więcej na temat: Niski progesteron – leczenie, objawy, skutki

Wobec licznych zagrożeń ważne jest wczesne wykrywanie i leczenie GDM. W tym celu stosuje się badania przesiewowe w I i III trymestrze ciąży. Pierwsze z nich, polegające na oznaczeniu poziomu glukozy we krwi na czczo, powinno być zlecone już na pierwszej wizycie przez lekarza ginekologa. Za prawidłowe wartości w ciąży uznajemy wynik < 92 mg/Dl. Jeśli rezultat pierwszego pomiaru będzie prawidłowy, pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży wykonuje się test doustnego obciążenia glukozą (75 g OGTT). Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca przeprowadzenie OGTT po pierwszej wizycie ciężarnej u ginekologa, jeśli dotyczą jej czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń tolerancji węglowodanów.

Co cukrzyk może jeść bez ograniczeń?

Dieta cukrzycowa w ciąży

Celem leczenia jest uzyskanie u ciężarnej wartości glikemii na poziomie 70–90 mg/dL na czczo i przed posiłkami, po 1 godzinie od rozpoczęcia posiłku < 140 mg/dL, a także pomiędzy 2. a 4. godziną w granicach 70–90 mg/dL. Podstawą terapii GDM jest dieta cukrzycowa dla kobiet w ciąży, która umożliwia uzyskanie normoglikemii oraz ułatwia kontrolę prawidłowego przyrostu masy ciała. Jej zasady uwzględniają:

• podaż węglowodanów na poziomie 40–50 proc. dziennej wartości energetycznej diety (< 180 g na dobę), zaleca się wybór produktów o niskim indeksie glikemicznym (tj. < 55);
• pokrycie zapotrzebowanie na białko na poziomie 30 proc. wartości energetycznej dobowej (około 1,3 g/kg m.c.);
• podaż tłuszczów w zakresie 20–30 proc. wartości kalorycznej diety, z uwzględnieniem mniej niż 10 proc. energii dostarczanej pod postacią tłuszczy nasyconych.

Dobowa podaż energii zależna jest od masy ciała, wzrostu, wieku i aktywności fizycznej kobiety. W przypadku prawidłowej masy ciała zaleca się pokrycie zapotrzebowania na poziomie 30 kcal/kg należnej masy ciała na dobę. W przypadku kobiet z nadmierną masą ciała planuje się 25–30 kcal/kg należnej masy ciała na dobę. Warto wiedzieć, że prawidłowy przyrost masy ciała w tym okresie określony został na 8–12 kg w przypadku prawidłowego BMI przed ciążą. Dla otyłych kobiet przyjmuje się, że nie powinien on przekraczać 7–8 kg.

Ważny jest również prawidłowy rozkład posiłków w ciągu dnia. Należy ich planować około 5–8 na dobę. Pora ostatniego posiłku powinna być planowana w zależności od tego, czy u kobiety występują epizody nocnych hipoglikemii. Należy spożywać je regularne w odstępach, co około 3 godziny. Dieta dla cukrzycy ciążowej powinna opierać się o produkty świeże i niskoprzetworzone. Energia będzie dostarczana głównie za sprawą pokarmów węglowodanowych o niskim IG. Obróbki termiczne jakie zaleca się w niej stosować to:

• gotowanie na parze,
• gotowanie w wodzie,
• pieczenie bez tłuszczu,
• duszenie bez obsmażania.

Warto pamiętać, że na wysokość indeksu glikemicznego wpływa stopień rozdrobnienia pokarmów. Warto jeść więc surowe warzywa i owoce zamiast np. koktajli czy zup kremów. Całodzienne spożycie warzyw powinno wynosić przynajmniej 500 g. Zaleca się je dodawać zamiennie z owocami o niskim Ig do każdego posiłku.

Przeczytaj więcej na temat: Niski progesteron – leczenie, objawy, skutki

Dieta cukrzycowa w ciąży – co jeść?

Dieta cukrzycowa dla ciężarnych jadłospis powinna opierać na nieprzetworzonych pokarmach bogatych w składniki odżywcze. Buduje się ją na bazie:

• pełnoziarnistych produktów zbożowych, takich jak grube kasze (np. gryczana), chleb z mąki z pełnego przemiału, brązowy i dziki ryż, makaron pełnoziarnisty, płatki owsiane; można ugotować je (np. makaron, ziemniaki czy ryż) i po wystudzeniu schłodzić w lodówce; powstaje wtedy skrobia oporna, dzięki czemu obniża się ich indeks glikemiczny;
• źródeł białka – chude mięso, np. indyk, cielęcina, wołowina, jaja, nabiał chudy i półtłusty, strączki;
• tłustych i półtłustych ryb – sardynki, makrela, pstrąg hodowlany;
• oliwy z oliwek, oleju rzepakowego, lnianego czy z orzechów włoskich – najlepiej spożywać je na surowo, jako dodatek do sałatek czy surówek;
• orzechów i pestek;
• warzyw – różnokolorowych, jeśli nie ma innych przeciwwskazań, w duże mierze surowych, najlepiej tych o niskim Ig (np. cykoria, brukselka, cebula, kapusta, kalafior, ogórki zielone, oliwki, papryka, por, sałata, seler naciowy, szparagi, szpinak, bakłażan, karczochy, ciecierzyca, pomidory, rzepa);
• owoców o niskim Ig, takich jak agrest żółty, czarna porzeczka, czereśnie, borówka, czerwona porzeczka, jeżyny, maliny, truskawki, wiśnie, pomelo, grejpfrut, gruszka, pomarańcza, granat, brzoskwinie, nektarynki, śliwki.

Zgodnie z zaleceniami PTD, dozwolone jest używanie środków sztucznie słodzących. Wyjątek od tej reguły stanowi sacharyna. Warto jednak wspomnieć, że istnieje wiele wątpliwości dotyczących stosowania innych słodzików. Na pytanie, co jeść w ciąży cukrzycowej, odpowiedź jest bardzo prosta. Powinno się jeść pokarmy zalecane w diecie osób zdrowych, zwracając szczególną uwagę na niski indeks i ładunek glikemiczny produktów i dań.

Dieta cukrzycowa w ciąży – czego unikać?

Istnieje lista pokarmów przeciwwskazanych zarówno w ciąży, jak i w jadłospisie kobiet ciężarnych z GDM. Znajdziemy na niej m.in.:

• cukier i słodycze;
• słodkie napoje;
• konfitury, dżemy i miody;
• produkty zbożowe z oczyszczonej mąki, takie jak pszenny chleb, biały ryż i makarony, kasze drobne typu manna lub kuskus, płatki kukurydziane, ryżowe, jaglane, słodzone, musli;
• owoce konserwowe i suszone;
• tłuste mięsa i wędliny, szczególnie te wysokoprzetworzone;
• ryby, takie jak tuńczyk, marlin, miecznik, rekin;
• słodkie jogurty, kefiry czy maślanki, smakowe mleka;
• alkohol – bezwzględnie!
• potrawy na bazie surowego mięsa, ryb i jaj;
• wątróbka;
• zioła: lukrecja, krwawnik pospolity, piołun, tasznik pospolity, rut, wrotycz, lubczyk ogrodowy, aloes, bylica zwyczajna, żeń-szeń, senes, arcydzięgiel litwor, cząber ogrodowy.

Dieta cukrzycowa dla kobiet w ciąży nie powinna zawierać też żywności wysokoprzetworzonej. Wiele kobiet ma wątpliwości co do możliwości konsumpcji produktów naturalnie zawierających cukry, np. owoców. Nie ma wskazań do tego, by całkowicie z nich zrezygnować w codziennym menu. Zatem jakie owoce można jeść przy cukrzycy ciążowej? Warto wybierać te o niskim Ig. Możemy również łączyć je z pokarmami zawierającymi białko (np. jogurt) lub tłuszcze (np. orzechy), by zwolnić odpowiedź glikemiczną organizmu po ich spożyciu.

Dieta cukrzycowa w ciąży – przepisy kulinarne

Jadłospis diety cukrzycowej w ciąży należy opierać na produktach i daniach o niskim indeksie glikemicznym. Warto oprócz tego kryterium zadbać o to, by codzienne menu było smaczne i atrakcyjne wizualnie. Przykładem przepisów w takim jadłospisie mogą być poniższe posiłki.

Nocna owsianka z borówkami i orzechami

Składniki:

• jogurt grecki,
• płatki owsiane,
• orzechy włoskie,
• borówki,
• wiórki kokosowe.

Płatki zalewamy jogurtem na noc. Dodajemy do nich wiórki kokosa. Rano dekorujemy owocami i pokruszonymi orzechami.

Sałatka ze szpinaku z serem twarogowym i malinami

Składniki:

• szpinak typu baby,
• nasiona słonecznika,
• oliwa,
• twaróg biały wędzony półtłusty,
• maliny.

Szpinak dokładnie myjemy. Układamy na nim umyte wcześniej maliny. Posypujemy pokruszonym serem, słonecznikiem i polewamy oliwą.

Ryba z suszonymi pomidorami i fasolką szparagową – obiad dla cukrzyka w ciąży

Składniki:

• dorsz atlantycki,
• kasza pęczak,
• fasolka szparagowa,
• mleczko kokosowe,
• suszone pomidory,
• zielone oliwki,
• sok z cytryny,
• oliwa,
• szczypiorek, koperek,
• sól i pieprz,
• czosnek.

Warto pamiętać o dodatku warzyw i owoców o niskim Ig do każdego posiłku. Szczególnie na uwagę zasługują zielone warzywa. Mają one, oprócz słabego wpływu na glikemię, także duże ilości kwasu foliowego, szczególnie ważnego dla rozwijającego się układu nerwowego dziecka oraz duże ilości czerwonych krwinek.

Dieta cukrzycowa w ciąży – jadłospis

Dieta cukrzycowa dla ciężarnej powinna uwzględniać nie tylko odpowiednią ilość i jakość pokarmów, ale również być skomponowana z regularnych, spożywanych o powtarzalnych godzinach posiłków. Ich rozkład czasowy uzależniony jest od poziomów glikemii w ciągu dnia oraz w nocy. Poleca się jednak, by w jej ramach spożywać od 5 do 8 posiłków na dobę. Przykładowa dieta cukrzycowa w ciąży może wyglądać jak podano poniżej.

• Śniadanie – 7:00

Jajecznica z jarmużem i papryką, chleb żytni, papryka żółta, ogórek zielony, herbata zielona bez cukru.

Składniki: 1 jajko, 25 g jarmużu, 5 g oleju rzepakowego, 50 g papryki czerwonej, przyprawy ziołowe, 2 kromki chleba żytniego, 100 g ogórka i ½ papryki.

• Drugie śniadanie – 10:00

Jogurt z borówkami i siemieniem.

Składniki: jogurt naturalny 1,5 proc. tłuszczu 150 g, 100 g borówki, 10 g zmielonego świeżo siemienia lnianego.

• Obiad – pierwsze danie – 13:00

Zupa jarzynowa z fasolą i indykiem.

Składniki (na 2 porcje): 20 g cebuli, 170 g fasoli czerwonej konserwowej opłukanej z zalewy, 100 g polędwicy indyka, 300 g kalafiora, 100 g marchwi, łyżeczka oliwy, 20 g natki pietruszki, liść laurowy, pieprz czarny, tymianek, ziele angielskie, 150 g selera korzeniowego, 2 g soli.

W garnku zagotować wodę. Do wrzącej wody wrzucić pokrojony seler, cebulę, ziele angielskie, liść laurowy, sól i pieprz. Gotować parę minut, po czym dodać marchew pokrojoną w plastry, odcedzoną fasolę, kawałki indyka, drobno posiekaną natkę pietruszki i tymianek. Na końcu dodać kalafior i oliwę z oliwek. Zupę gotować, aż kalafior zmięknie.

• Obiad – drugie danie – 16:00

Pieczony pstrąg z brokułami i brązowym ryżem, woda mineralna niegazowana.

Składniki: 100 g pstrąga, 60 g brązowego ryżu, 150 g brokuła, 20 g cytryny, ząbek czosnku, łyżeczka masła, łyżeczka natki pietruszki, pieprz, rozmaryn, sól.

Ryż ugotować zgodnie z przepisem na opakowaniu. Brokuły ugotować. Pstrąga razem z natką pietruszki, rozmarynem, zgniecionym czosnkiem, masłem i plasterkami cytryny, solą i pieprzem piec w folii około 25 minut w temperaturze 200^oC.

• Kolacja I – 19:00

Sałatka ze szpinakiem i ricottą, chleb żytni, herbata owocowa bez cukru.

Składniki: 50 g szpinaku, 40 g ser ricotty, 20 g cytryny, 45 g marchwi, 10 g oliwy z oliwek (łyżka), 30 g oliwek czarnych, 60 g papryki czerwonej, majeranek, sól, pieprz, chleb żytni 35 g (kromka).

Marchewkę i paprykę pokrój wedle uznania, dodaj do nich oliwki, szpinak i ricottę. Oliwę wymieszaj z sokiem z cytryny i majerankiem, polej nią warzywa.

• Kolacja II – 22:00

Kanapki z szynką z indyka i warzywami, woda mineralna niegazowana.

Składniki: 70 g chleba żytniego (2 kromki), 10 g masła (łyżka), 2 liście dowolnej sałaty, 30 g szynki z indyka (2 plastry), ½ papryki żółtej i 90 g rzodkiewki.

Należy równocześnie pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości płynów, tj. około 2 litrów na dobę z dużą przewagą niegazowanej wody mineralnej. Dozwolone jest spożycie do 2 kaw dziennie, bez dodatku cukru. Kawa z mlekiem nie powinna być spożywana pomiędzy posiłkami, a jedynie do posiłków. Wyjątek stanowią ciężarne z anemią. W ich przypadku nie zaleca się popijania posiłków kawą lub herbatą.