Kaszel u niemowlaka – mokry, suchy, co podać dziecku

Kaszel u dzieci – charakterystyka

Kaszel to mimowolny odruch lub świadomy manewr wydechowy, polegający na nagłym usunięciu powietrza z dolnych dróg oddechowych¹. Odruch kaszlowy jest podstawowym fizjologicznym mechanizmem, który pomaga oczyścić drogi oddechowe. Odruch ten powstaje w odpowiedzi na podrażnienie receptorów zlokalizowanych w gardle, krtani i oskrzelach. W powstawaniu odruchu główną rolę odgrywa nerw błędny ².

Kaszel jest najczęstszym objawem chorób układu oddechowego u dzieci. Z uwagi na kryterium czasu trwania, wyróżnia się kaszel ostry (kaszel utrzymuje się do 3 tygodni) i kaszel przewlekły, a ze względu na rodzaje kaszlu – kaszel suchy i kaszel produktywny (mokry).

Kaszel u niemowlaka – suchy i mokry

Kaszel u niemowląt jest objawem częstym i zazwyczaj świadczy o infekcjach dróg oddechowych u dziecka. Często są to infekcje łagodne, samoograniczające się. W tym przypadku niemowlę wymaga wyłącznie obserwacji oraz dokładnej toalety nosa. W przypadku przeziębienia u niemowlaka wspomagająco można stosować inhalacje z soli fizjologicznej.

Przewlekły, uporczywy czy rzeżący kaszel u dziecka wymaga diagnostyki specjalistycznej i ustalenia przyczyny objawu.

Niekiedy mamy do czynienia z kaszlem u niemowlaka bez gorączki, jeśli jednak pojawi się wysoka temperatura i/lub duszność, wskazana jest pilna konsultacja lekarska i, czasem, hospitalizacja.

Mokry kaszel u niemowlaka

Jak wspomnieliśmy, kaszel to fizjologiczny odruch podczas przeziębienia u noworodka, niemowlaka czy starszego dziecka, będący odpowiedzią na drażnienie błon śluzowych, służący oczyszczeniu dróg oddechowych. Kaszlowi może towarzyszyć odkrztuszanie wydzieliny (mówimy wówczas o kaszlu mokrym, produktywnym, wykrztuśnym, który zwykle świadczy o infekcji dolnych dróg oddechowych).

Suchy kaszel u niemowlaka

Drugi rodzaj kaszlu to kaszel suchy, nieproduktywny – występuje zwykle w infekcjach górnych dróg oddechowych bądź też w chorobach przewlekłych z innych układów niż oddechowy, np. w refluksie żołądkowo-przełykowym czy chorobach układu krążenia.

Jakie są przyczyny kaszlu u dzieci?

W przypadku wystąpienia kaszlu należy udać się z dzieckiem do lekarza. Przyczyny kaszlu są różne i lekarz musi zapytać o:

• wiek dziecka (większy niepokój budzi kaszel u niemowlaka i noworodka niż u starszych dzieci),
• moment pojawienia się kaszlu,
• nasilenie kaszlu (sporadyczny kaszel/uporczywy kaszel),
• porę występowania kaszlu (nocny kaszel/kaszel w ciągu dnia),
• obecność objawów dodatkowych (podwyższona temperatura ciała, upośledzona drożność nosa, ból gardła, bóle mięśni),
• reakcję na leki (leki wziewne, syropy na kaszel),
• obecność chorób współistniejących (rozpoznana astma lub refluks żołądkowo–przełykowy).

Przykładowo, objawy infekcji dróg oddechowych u osób mających kontakt z dzieckiem mogą przemawiać za infekcyjną przyczyną kaszlu, najpewniej o etiologii wirusowej.
Z kolei pojawienie się kaszlu po ekspozycji na alergeny, zimne powietrze, wysiłek fizyczny może przemawiać za rozpoznaniem astmy. Kaszel może być także jedynym objawem astmy.
Natomiast epizod nagłego kaszlu i krztuszenia może wskazywać na aspirację ciała obcego w drogach oddechowych.
Z kolei kaszel u dziecka, który jest poprzedzony ostrym bólem w klatce piersiowej, wymaga pilnej diagnostyki w kierunku odmy opłucnej.

Kaszel szczekający, kaszel krtaniowy, może być wywołany przez podgłośniowe zapalenie krtani. Wtedy kaszel pojawia się zazwyczaj nad ranem, u niektórych dzieci może wywoływać niepokojące objawy, w tym zaburzenia oddychania.

Jakie są przyczyny kaszlu u niemowląt?

Zdecydowanie najczęstszą grupą przyczyn kaszlu u niemowląt są infekcje dróg oddechowych, zwłaszcza ostre infekcje nosa i gardła, nazywane powszechnie przeziębieniami. Pojawia się katar i kaszel, stan podgorączkowy lub niewysoka gorączka. Objawy utrzymują się ok. 7 dni.

Często kaszel u niemowlaka nasila się po dłuższym przebywaniu w pozycji leżącej – jest wówczas efektem spływania wydzieliny z nosa. Ponadto może świadczyć o:

• zapaleniu gardła (kaszel suchy),
• zapaleniu krtani (szczekający kaszel u niemowlaka, suchy, duszący, z towarzyszącym stridorem, czyli świstem wdechowym, dusznością wdechową, chrypką)
• oraz zapaleniach dolnych dróg oddechowych (zapalenie oskrzeli, zapalenie oskrzelików, zapalenie płuc). Kaszel jest wówczas produktywny, słychać odrywającą się wydzielinę w drogach oddechowych, jednak niemowlę często nie jest w stanie samodzielnie jej odkrztusić).

Kaszel u niemowlaka, który pojawia się przejściowo i szybko znika, może wynikać także z drażnienia dróg oddechowych przez takie czynniki, jak pyły i dymy, w tym dym papierosowy.

Kaszel u niemowlaka – diagnostyka

Do badań dodatkowych używanych w diagnostyce kaszlu wykorzystuje się zdjęcie RTG klatki piersiowej, USG płuc, czasem też tomografię komputerową klatki piersiowej, a także badanie spirometryczne (głównie w diagnostyce astmy). Pomocne mogą być także badania krwi: morfologia, wskaźniki stanu zapalnego, badania w kierunku krztuśca, bakterii atypowych, a także zakażenia pasożytniczego.

Zwykle jednak, jeśli kaszel jest krótkotrwały i jest wynikiem infekcji dróg oddechowych, stan zdrowia dziecka jest dobry, badania dodatkowe nie są wymagane, zwłaszcza na początku.

Kaszel suchy jest charakterystyczny dla początkowej fazy zakażeń układu oddechowego, alergii i astmy – tu najczęściej występuje także świszczący oddech, ale także może sugerować obecność ciała obcego i odmę.

Kaszel produktywny jest charakterystyczny także dla zakażeń układu oddechowego, ale występuje zazwyczaj pod koniec infekcji. W przypadku gdy dziecko odpluwa wydzielinę, należy ustalić, czy ma ona charakter ropny (głównie w przypadku zakażenia bakteryjnego, mukowiscydozy) lub czy zawiera domieszkę krwi (zakażenie bakteryjne, gruźlica, krwawienie z układu oddechowego). Kaszel mokry ze sporadycznym odkrztuszaniem wydzieliny może być też wynikiem spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła.

Podczas wizyty u kaszlącego dziecka lekarz osłuchuje płuca. U dzieci kaszel zwykle nie powoduje wystąpienia zmian osłuchowych. Świsty są typowe dla astmy, chociaż mogą wystąpić także wówczas, jeśli lekarz rozpozna zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc. W zapaleniu płuc typowe są jednak rzężenia. Ważne, aby rozpoznać zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc, bo bez odpowiedniego leczenia organizm dziecka sobie nie poradzi.

Kaszel u dziecka – domowe sposoby

Aby pomóc złagodzić objawy kaszlu suchego, pomocne mogą być poniższe działania, tzw. domowe sposoby, które nie wymagają podawania leków.

• Eliminacja czynników drażniących – dym tytoniowy i zanieczyszczenia powietrza oraz uczulające alergeny.
• Stosowanie olejków eterycznych – wcieranie wazeliny z dodatkiem olejków eterycznych w skórę klatki piersiowej na 30 minut przed snem zmniejsza nasilenie nocnego kaszlu.
• Stosowanie miodu – miód podawany wieczorem wpływa na zmniejszenie nocnego kaszlu w przebiegu ostrej infekcji wirusowej i zapewnia lepszą jakość snu. Miód można podawać dzieciom po ukończeniu 12. miesiąca życia.
• Inhalacje z soli fizjologicznej – mogą nawilżać śluzówkę i łagodzić bodźce pochodzące z górnych dróg oddechowych, pomocne jest także nawilżanie powietrza.

Co na kaszel u niemowlaka – co podać?

Rodzicom należy zalecić obserwację dziecka, toaletę nosa niemowlęcia (np. za pomocą soli fizjologicznej lub wody morskiej), ewentualnie inhalacje z soli fizjologicznej, nawilżające drogi oddechowe – to jedne z popularnych sposobów na kaszel u niemowlaka.

W sytuacji, gdy kaszlowi nie towarzyszy gorączka (bądź też gorączka jest niewysoka), duszność ani inne niepokojące objawy, a w badaniu przedmiotowym poza wydzieliną w jamach nosa i przekrwionym gardłem nie ma odchyleń, rolą lekarza jest uspokojenie rodziców i poinformowanie ich o tym, że kaszel wynikający z łagodnych infekcji dróg oddechowych minie samoistnie (należy uprzedzić rodzica, że sporadyczne pokasływanie może utrzymywać się nawet do kilku tygodni). Jeśli mamy do czynienia z objawami przeziębienia i kaszlem u niemowlaka w nocy, do piżamki dziecka można przykleić plastry nasączone olejkami eterycznymi, co nawilży drogi oddechowe.

Po konsultacji z lekarzem można podać dziecku syrop na kaszel dla niemowlaka o działaniu rozrzedzającym zalegającą wydzielinę. Jeśli kaszel jest suchy, sprawdzi się zawiesina o działaniu łagodzącym, np. z wyciągiem z tymianku. Warto pamiętać, żeby nie podawać nawet syropów na kaszel dla niemowląt bez recepty, zanim nie skonsultujemy się z pediatrą.

Leczenie kaszlu u dziecka

Jeśli chodzi o leczenie kaszlu, to do leków stosowanych w suchym kaszlu najbezpieczniejsza jest lewodropropizyna, zarejestrowana dla dzieci po ukończeniu drugiego roku życia³. Jest ona dostępna bez recepty, występuje w postaci syropu, a dawka jest uzależniona od wieku dziecka. Rzadziej stosowane leki w suchym kaszlu u dzieci to butamirat i dekstrometorfan, również dostępne bez recepty. Butamirat bywa wybierany przez część pediatrów dlatego, że krople mają rejestrację u dzieci już po ukończeniu dwóch miesięcy życia.

Jeśli chodzi o leczenie kaszlu produktywnego u dzieci, najczęściej stosowana jest erdosteina, która wykazuje również niewielkie działanie przeciwzapalne. Lek jest dopuszczony u dzieci powyżej 2 lat i występuje w większości postaci na receptę. Dość często wybierane są także acetylocysteina i karbocysteina, występujące głównie bez recepty, w różnych postaciach – syropy, tabletki, itp.

Podsumowując, przyczyny kaszlu bywają liczne. Ważne jest, aby ustalić, od jak dawna dziecko kaszle – czy jest to suchy kaszel czy mokry kaszel, czy jest to kaszel u niemowlaka czy u starszych dzieci, czy występuje świszczący oddech lub inne niepokojące objawy kaszlu. Jeśli dziecko zachoruje, należy udać się do lekarza, który ustali rodzaj kaszlu, przyczyny kaszlu, wdroży odpowiednie leczenie kaszlu i postara się zapobiec powikłaniom.

Leki na kaszel dla niemowlaka

W przypadku stwierdzenia infekcji na tle bakteryjnym (zwykle przebiegającej z wysoką gorączką), zapalenia płuc najistotniejsze jest leczenie przyczynowe za pomocą antybiotyku. Wspomagające znaczenie ma toaleta nosa, oklepywanie dziecka, nawilżanie powietrza, inhalacje na kaszel z soli fizjologicznej.

Zapalenie oskrzeli u niemowlaka z dusznością (tzw. obturacyjne zapalenie oskrzeli) wymaga leczenia rozkurczającego oskrzela – zwykle za pomocą steroidów (podawanych wziewnie, dożylnie lub domięśniowo), B2-mimetyków lub parasympatykolityków. W nasilonej duszności dziecko może wymagać tlenoterapii.

Podobnie jak w obturacyjnym zapaleniu oskrzeli, istotą leczenia zapalenia krtani jest zwalczenie duszności. W tym celu stosuje się steroidy lub adrenalinę, a także tlen. Zapalenie oskrzelików, choroby przebiegającej z dusznością i licznymi zmianami osłuchowymi, zwykle wymaga leczenia szpitalnego, a najważniejszym działaniem jest tlenoterapia.

współpraca: lek. Agnieszka Zaremba-Wilk