Niedoczynność tarczycy u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Choroby tarczycy u dziecka

Choroby tarczycy wynikają z niekorzystnych zmian stężeń hormonów przez nią produkowanych, których nawet niewielkie zmiany mogą w sposób niekorzystny wpływać na funkcjonowanie organizmu dziecka. W przypadku niedoczynności najczęściej mówi się o wrodzonej niedoczynności tarczycy (u niemowląt). Nabyta niedoczynność tarczycy u dzieci zdarza się znacznie rzadziej.

U dzieci hormony tarczycy odpowiedzialne są za procesy wzrostu i dojrzewania, a także bardzo silnie wpływają na rozwój układu nerwowego.

Dzieci mogą urodzić się z nieprawidłowo funkcjonującą tarczycą albo problemy te mogą się u nich rozwinąć później z powodu, np. zbyt małej ilości jodu w diecie, przebiegu chorób autoimmunologicznych lub w wyniku uszkodzenia gruczołu tarczowego.

Czym jest niedoczynność tarczycy u dziecka?

Niedoczynność tarczycy u dzieci to zespół objawów wynikających z niedoboru hormonów tyroksyny i trijodotyroniny w organizmie. Niedoczynność tarczycy u dzieci może być wrodzona lub nabyta.

Do głównych objawów niedoczynności tarczycy u dzieci zalicza się:

• przedłużającą się żółtaczkę,
• chłodną, łuszczącą się, bladą skórę,
• suche, łamliwe włosy,
• opóźnione zarastanie szwów czaszkowych,
• opóźnienie rozwoju psychoruchowego,
• opóźnione dojrzewanie płciowe,
• trudne jest też utrzymanie odpowiedniej ciepłoty ciała.

Jako leczenie niedoczynności tarczycy stosuje się lewotyroksynę, konieczne jest także monitorowanie poziomu hormonów tarczycy oraz odpowiednia dieta.

Przyczyny niedoczynności tarczycy u dzieci

Przyczyny niedoczynności tarczycy są różne – w krajach rozwijających się przyczyną niedoczynności tarczycy jest niedobór jodu. W Polsce z kolei przyczyną wrodzonej niedoczynności tarczycy u dzieci są choroby tarczycy – najczęściej występuje dysgenezja tarczycy (zaburzenia rozwojowe tarczycy) – czyli jej niedorozwój. Rzadziej przyczyną są niedobory hormonogenezy (brak produkcji hormonów tarczycy).

Ryzyko wrodzonej niedoczynności tarczycy jest większe u dzieci urodzonych przedwcześnie i z niską masą urodzeniową ciała (1). W Polsce od 1994 roku wszystkie noworodki objęte są badaniami przesiewowymi w kierunku wykrywania niedoczynności tarczycy. Badaniu poddaje się krew z nakłucia pięty noworodka na specjalną bibułę (2).

Nie zawsze jednak niedoczynność tarczycy jest wykrywana zaraz po urodzenia (tzw. wrodzona niedoczynność tarczycy). Czasem pojawia się ona dopiero w późniejszym wieku dziecka i jest to albo niedoczynność pierwotna, albo niedoczynność wtórna.

Przyczyną niedoczynności pierwotnej – zmniejszone stężenie FT4 w surowicy i zwiększone stężenie TSH – jest najczęściej uszkodzenie tarczycy. Może być ono wynikiem autoimmunologicznego zapalenia tarczycy czy usunięcia tarczycy. Także stosowanie niektórych leków (amiodaron, jodowe środki kontrastowe) może być przyczyną niedoczynności tarczycy u dzieci. Rzadko przyczyną są zaburzenia genetyczne i zapalenia tarczycy wirusowe.

Z kolei przyczyną wtórnej niedoczynności tarczycy jest zmniejszone stężenie FT4 w surowicy krwi przy prawidłowym lub zmniejszonym stężeniu TSH. Przyczyną jest najczęściej niedoczynność przysadki i niedorozwój przysadki (w wyniku nowotworu okolicy siodła tureckiego, chorób zapalnych, uszkodzenia po urazie).

Wyróżnia się także trzeciorzędową niedoczynność tarczycy (jest zdecydowanie najrzadsza) – występuje wtedy zmniejszone stężenie TSH i FT4 w surowicy. Przyczyną jest uszkodzenie podwzgórza np. w wyniku nowotworu.

Objawy niedoczynności tarczycy u dzieci

Objawy niedoczynności tarczycy są zróżnicowane, dużo zależy od tego, w jakim wieku stwierdzono niedoczynność i jak bardzo jest ona nasilona.

W okresie noworodkowym najczęściej objawy niedoczynności tarczycy to:

• przedłużająca się żółtaczka fizjologiczna u dziecka,
• przerost języka, chrypka,
• skóra marmurkowata,
• zmniejszona aktywność, obniżone napięcie mięśniowe,
• zaparcia,
• trudności w karmieniu,
• zmniejszenie akcji serca.

W okresie niemowlęcym i późniejszym typowe objawy niedoczynności tarczycy to:

• obniżona ciepłota ciała, chłodna, łuszcząca się i blada skóra, nietolerancja zimna,
• wypadanie włosów, które są kruche i matowe,
• obrzęk powiek,
• obniżone napięcie mięśniowe, osłabienie siły mięśniowej,
• opóźnienie rozwoju psychoruchowego,
• zwolnione tempo wzrastania,
• opóźnione ząbkowanie,
• opóźnione procesy dojrzewania płciowego, zaburzenie procesu dojrzewania płciowego,
• zmniejszenie akcji serca,
• spowolnienie procesu wzrastania, upośledzone wydzielanie hormonu wzrostu.

W badaniach krwi oprócz wspomnianych już odchyleń w zakresie TSH i FT4 mogą występować:

• niedokrwistość (anemia),
• nieprawidłowy lipidogram (zwiększone stężenie LDL i cholesterolu całkowitego),
• zwiększone stężenie aminotransferaz alaninowej i asparaginianowej,
• zwiększenie stężenia kinazy kreatynowej (CK) i dehydrogenazy mleczanowej (LDH).

Leczenie niedoczynności tarczycy u dzieci

Niedoczynność tarczycy u dzieci to choroba przewlekła i może być wymagane długotrwałe leczenie hormonami tarczycy. W okresie noworodkowym leczenie trzeba wdrożyć jak najszybciej, żeby zapobiec ciężkim powikłaniom, głównie żeby uzyskać prawidłowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego, w którym hormony tarczycy biorą udział.

Lekiem z wyboru jest lewotyroksyna, a jej zalecana dawka początkowa u noworodków i niemowląt wynosi 10–15 µg/kg mc./dobę, natomiast u dzieci w wieku 6-12 lat jest to 4-5 µg/kg mc./dobę (3). Lewotyroksyna jest lekiem stosunkowo bezpiecznym, używanym do leczenia niedoczynności tarczycy także u kobiet ciężarnych. Docelową dawkę lewotyroksyny ustala się na podstawie monitorowania TSH i FT4 – zaleca się oznaczyć te parametry 4–6 tygodni od zmiany dawki, a jeśli już uzyskano prawidłowy poziom hormonów tarczycy, to powtarza się je co 6–12 miesięcy.

Do badań pomocniczych zalicza się USG tarczycy (może wystąpić powiększenie tarczycy, czasem stwierdza się obecność guzków) i FT3 oraz ocenę wieku kostnego i zębowego (opóźniony w niedoczynności tarczycy). Monitorowanie stężenia hormonów tarczycy jest ważne, bo zbyt duże dawki leku mogą wywołać nadczynność tarczycy. Na skuteczność lewotyroksyny wpływa także przyjmowanie innych leków: głównie inhibitorów pompy protonowej, karbamazepiny i preparatów żelaza – w przypadku ich stosowania należy dodatkowo skonsultować się z lekarzem.

W przypadku nieznacznie zwiększonego TSH u starszych dzieci bez objawów klinicznych (subkliniczna niedoczynność tarczycy) można odstąpić od leczenia przy regularnym monitorowaniu parametrów tarczycowych.

Rokowanie co do uzyskania prawidłowego rozwoju dziecka podczas wdrożenia w odpowiednim czasie prawidłowego leczenia jest dobre.

Dieta przy niedoczynności tarczycy u dzieci

W przypadku rozpoznania niedoczynności tarczycy u dzieci zalecana jest odpowiednia dieta, która zapewni właściwą podaż jodu, żelaza, selenu, witaminy D, białka oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, celem umożliwienia prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Należy spożywać 4-5 posiłków, a lewotyroksynę przyjąć na co najmniej 30 minut przed pierwszym posiłkiem. Ważne jest spożycie dużej ilości warzyw i owoców, ryb, a także białka (np. w chudych mięsach, jajach). Należy także zadbać o spożycie odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego, gdyż niedoczynność tarczycy u dzieci może prowadzić do zaparć. Należy zwrócić uwagę na częstość spożywania szkodliwych produktów będących źródłem goitrogenów – działają poprzez zmniejszenie dostępności jodu dla tarczycy – są to przede wszystkim warzywa kapustne, soja oraz orzeszki ziemne

Wypowiedź endokrynologa na temat wrodzonej niedoczynności tarczycy