Podwyższone TSH – co oznacza podwyższony poziom TSH

TSH – wyniki badania hormonu tarczycy

TSH (hormon tyreotropowy, tyreotropina) należy do tzw. przysadkowych hormonów tropowych, czyli substancji wydzielanych przez przysadkę mózgową, pełniących zasadniczą rolę w pracy układu wewnątrzwydzielniczego. Zadaniem TSH jest pobudzanie tarczycy do produkcji jej hormonów – tyroksyny (T₄) i trójjodotyroniny (T₃), stąd angielska nazwa thyroid stimulating hormone, czyli hormon stymulujący tarczycę.

Prawidłowe TSH Wpływając na poziom hormonów tarczycy, TSH wywiera silny wpływ na przebieg procesów metabolicznych w całym organizmie. Wzrost stężenia hormonów tarczycowych pobudza komórki do zwiększenia intensywności spalania glukozy oraz wzrostu zarówno tempa produkcji energii, jak i jej wykorzystywania. Zasadniczą rolą TSH jest więc, w pośredni sposób, regulacja tempa i intensywności procesów metabolicznych zachodzących w całym organizmie. Z tego faktu wynika szeroka gama objawów związanych z nieprawidłowym jego poziomem. Zakres normy TSH u osób dorosłych wynosi 0,4–4,0 mIU/ml (prawidłowy poziom TSH).

Jakie są przyczyny podwyższonego poziomu TSH?

Do zrozumienia przyczyn dlaczego w wynikach badań krwi pojawia się za wysokie TSH, koniecznie jest poznanie mechanizmu kontroli wydzielania tego hormonu. Odbywa się ona na zasadzie tzw. sprzężenia zwrotnego ujemnego, którego pętla obejmuje tarczycę, przysadkę mózgową oraz nadrzędne wobec niej podwzgórze. Niski poziom hormonów tarczycy we krwi skutkuje aktywacją podwzgórza, które zaczyna wydzielać substancję stymulującą odpowiednie komórki w przysadce mózgowej.

W odpowiedzi, przysadka zaczyna wydzielać hormon TSH, który dociera do tarczycy i powoduje uaktywnienie w niej produkcji hormonów tarczycy. Wzrost stężenia tyroksyny i trójjodotyroniny wpływa hamująco na podwzgórze i przysadkę, zamykając w ten sposób pętlę sprzężenia. Mechanizm ten umożliwia precyzyjne sterowanie poziomem hormonów tarczycy, adekwatnie do zapotrzebowania ustroju.

W większości przypadków wysoki poziom TSH związany jest ze zbyt niskim poziomem hormonów tarczycy, niedostosowanym do aktualnych potrzeb (hormony w niskim stężeniu nie powstrzymują podwzgórza przed stymulacją przysadki). Stan taki nazywamy niedoczynnością tarczycy.

Wysokie TSH a niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto

Najczęściej niedoczynność tarczycy związana jest z zaburzeniami pierwotnie rozpoczynającymi się w tarczycy, takimi jak:

• choroby tarczycy autoimmunologiczne, np. choroba Hashimoto, w której produkcja nieprawidłowych przeciwciał blokujących receptory tarczycy powoduje zahamowanie wydzielania hormonów;
• niewystarczająca produkcja hormonów spowodowana niedoborem jodu (niezbyt częsta w Polsce ze względu na wzbogacanie soli spożywczej w jod);
• hamowanie funkcji tarczycy przez przyjmowane leki; z działania takiego znane są m. in. lit, amiodaron, fenytoina, nitroprusydek sodu i inne.

TSH – badanie na tarczycę

Badanie TSH i monitorowanie w powyższych sytuacjach poziomu TSH i odnotowanie jego zwiększenia jest czułą metodą pozwalającą wykryć pogarszanie się pracy tarczycy.

W rzadkich przypadkach wysoki poziom TSH powstaje w innych mechanizmach niż opisany wyżej. Stan taki prowadzi często do sytuacji przeciwnej – nieuszkodzona tarczyca wobec zbyt wysokiego poziomu TSH ulega nadmiernej stymulacji. Skutkuje to rozwojem jej nadczynności tarczycy. Ponadto często obserwuje się dodatkowe objawy, związane z pierwotną przyczyną zaburzeń. Wśród najczęstszych powodów wysokiego poziomu TSH niezwiązanego z niedoczynnością tarczycy wymienić należy:

• guz nowotworowy przysadki mózgowej, badanie tarczycy może wykryć tzw. gruczolak przysadki, który w sposób autonomiczny (tzn. niepodlegający kontroli) wydziela TSH;
• inne nowotwory, np. rak kosmówki, wydzielające TSH w sposób autonomiczny, jako element tzw. zespołu paranowotworowego.

Jakie objawy podwyższonego TSH mogą się pojawić?

Mając na uwadze opisany wyżej mechanizm, łatwo dojść do wniosku, że objawy jakie daje podwyższone TSH będą najczęściej wynikiem niewystarczającego wydzielania hormonów tarczycy. Innymi słowy, są one skutkiem uogólnionego spowolnienia tempa metabolizmu, zjawiska niezmiennie towarzyszącego niedoczynności tarczycy.

Wśród objawów wysokiego TSH wymienić można tu między innymi:

• nietolerancję zimna (łatwe marznięcie),
• przyrost masy ciała,
• uczucie zmęczenia, osłabienia i zmniejszenie wydolności fizycznej,
• senność, trudności ze skupieniem uwagi, obniżenie nastroju, czasami pełnoobjawowa depresja,
• zimną i suchą skórę,
• łamliwość i wypadanie włosów,
• niskie ciśnienie tętnicze (choć czasami obserwuje się jego wzrost) i wolna czynność serca,
• zaparcia,
• ochrypły głos,
• obniżenie libido,
• skrócenie cyklu miesiączkowego i obfite krwawienia miesiączkowe.

Należy przy tym pamiętać, że wzrost poziomu TSH w niedoczynności tarczycy w wielu przypadkach jest bezobjawowy, zwłaszcza gdy stężenie hormonów tarczycy utrzymuje się jeszcze w zakresie prawidłowym. Dalsze pogorszenie się czynności tarczycy skutkuje stopniowym pojawianiem się objawów chorej tarczycy. Podwyższone TSH i prawidłowe FT₄ świadczą o utajonej niedoczynności tarczycy

W przypadkach, w których TSH wydzielany jest autonomicznie, hiperstymulacja gruczołu prowadzi do jej nadczynności tarczycy i wystąpienia objawów przeciwnych do wyżej podanych. Ponadto wystąpić mogą dolegliwości dodatkowe, związane z miejscowym wzrostem guza tarczycy (np. bóle głowy i ograniczenie pola widzenia w przypadku guzów przysadki).

Mam podwyższone lub za wysokie TSH – co robić?

Postępowanie po stwierdzeniu wysokiego poziomu TSH uzależnione jest szczególnie od tego, czy objawy są obecne i od ich charakteru (wskazujących na nad- lub niedoczynność tarczycy). Ważną informacją wspomagającą zaplanowanie dalszych kroków jest wynik badania poziomu hormonów tarczycy we krwi, zwłaszcza tyroksyny (T₄).

Izolowane podwyższenie TSH, tzn. sytuacja, w której nie stwierdza się innych objawów, a poziom hormonów tarczycy w krwi jest prawidłowy, nie zawsze wymaga leczenia. Stan taki nazywamy subkliniczną niedoczynnością tarczycy. Leczenie substytucyjne (tzn. doustne przyjmowanie T₄) wskazane jest w przypadku:

• znacznego przekroczenia normy TSH powyżej 10 mIU/l (prawidłowy wynik TSH to 0,4–4,0 mIU/ml);
• rozpoznanej wcześniej choroby tarczycy;
• wieku poniżej 65. roku życia;
• współistnienia cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca, niewydolności serca lub czynników ryzyka ich rozwoju;
• obecności przeciwciał przeciwtarczycowych (tzw. anty-TPO);
• stanu po niecałkowitym wycięciu tarczycy oraz u osób z wolem tarczycowym.

W przypadku podwyższenia TSH w ciąży ponad normę wymaga bezwzględnego leczenia hormonami tarczycy z uwagi na bezpieczeństwo płodu. Również niedoczynność tarczycy jawna (z obecnymi objawami i obniżeniem T4) stanowi zawsze wskazanie do leczenia.

Jeśli wzrost TSH związany jest z istnieniem guza go wydzielającego, konieczne może być leczenie operacyjne polegające na całkowitym usunięciu guza.