Inhibitory pompy protonowej (IPP) – czym są? Wskazania do stosowania, skutki uboczne

Czym są inhibitory pompy protonowej?

Inhibitory pompy protonowej (IPP) są najpopularniejszymi lekami obniżającymi kwaśność soku żołądkowego. Wykazują dużą skuteczność działania, gdyż powodują silne, niemal całkowite zahamowanie wydzielanie kwasu solnego. Nie wpływają przy tym na wydzielanie pepsyny ani opróżnianie żołądka. Nazywane są wybiórczymi blokerami H⁺/K⁺-ATP-azy, ponieważ mechanizm ich działania polega na nieodwracalnym zahamowaniu enzymu ATP-azy, zależnego od jonów potasu i wodoru, koniecznego do wytworzenia protonu i uwolnienia go do światła żołądka.

Stosowane w farmakoterapii inhibitory pompy protonowej to nieaktywne proleki, które są reabsorbowane w jelicie cienkim i transportowane do komórek okładzinowych żołądka, gdzie ulegają przemianie do czynnych związków na skutek wiązania się z grupami SH reszt cysteiny, wchodzącymi w skład ATP-azy.

Jednocześnie dochodzi do unieczynnienia tego enzymu odpowiedzialnego za syntezę kwasu solnego (HCl).

IPP wiążą się w dużym stopniu z białkami surowicy i są metabolizowane w wątrobie. Pełen efekt ich działania rozwija się dopiero po kilku dniach stosowania, ale utrzymuje się nawet 72 godziny. Wśród dostępnych w aptekach przedstawicieli tej grupy leków należy wymienić: omeprazol, lansoprazol, pantoprazol, esomeprazol i rabeprazol. Te pochodne benzimidazolu nie wykazują istotnych różnic pod względem skuteczności działania, różnią się natomiast między sobą czasem, po którym następuje redukcja wydzielania kwasu solnego o połowę.

Czytaj również: Espumisan – zastosowanie, działanie, przeciwwskazania, skutki uboczne, dawkowanie

Wskazania i stosowanie inhibitorów pompy protonowej

Inhibitory pompy protonowej znajdują zastosowanie głównie w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy oraz zapobieganiu nawrotom tych schorzeń (głównie przeciwdziałanie owrzodzeniom wywołanym stosowaniem NLPZ u osób z grup podwyższonego ryzyka).

• Są również wykorzystywane w ramach terapii długoterminowej wrzodu trawiennego, a także w przypadku wrzodów krwawiących.
• Ponadto, wraz z lekami przeciwbakteryjnymi, wchodzą w skład skojarzonego leczenia choroby wrzodowej u osób zakażonych Helicobacter pylori , ponieważ ułatwiają zwalczenie zakażenia.
• IPP są również lekami pierwszego wyboru w farmakoterapii choroby refluksowej (refluksowe zapalenie przełyku, refluks żołądkowo-przełykowy), która objawia się głównie zarzucaniem (cofaniem) treści żołądkowej do przełyku i zgagą.
• Ponadto wskazane są w leczeniu zespołu Zollingera-Ellisona i innych chorób na tle nadmiernego wydzielania kwasu solnego (najczęściej z obecnością nadżerek lub owrzodzeń).
• IPP stosuje się również w zapaleniu żołądka typu C, gdy niemożliwa jest zmiana leku wywołującego tą stosunkowo rzadką dolegliwość.
• U niektórych pacjentów wykorzystuje się inhibitory pompy protonowej w profilaktyce zachłystowego zapalenia płuc przed zastosowaniem znieczulenia ogólnego.

Inhibitory pompy protonowej stosowane są najczęściej w postaciach doustnych uwalniających substancję czynną dopiero w jelicie (tabletki lub kapsułki z powłoczką odporną na działanie soku żołądkowego), choć niektóre z IPP podaje się również dożylnie (roztwór do infuzji z omeprazolem, pantoprazolem lub esomeprazolem). Zaleca się przyjmowanie inhibitorów pompy protonowej raz na dobę, najczęściej tuż przed posiłkiem lub podczas jedzenia (wyjątek lansoprazol), czyli wówczas, kiedy komórki okładzinowe żołądka są najbardziej aktywne i wydzielają najwięcej kwasu solnego. Środowisko kwaśne jest niezbędne do aktywacji IPP, czyli do przemiany nieaktywnych prekursorów w czynne sulfonamidy. Terapia tymi lekami trwa zwykle wiele tygodni.

Czytaj również: Ibesan – działanie, wskazania, przeciwwskazania, ulotka, skutki uboczne

Działania niepożądane inhibitorów pompy protonowej

Inhibitory pompy protonowej są ogólnie dobrze tolerowane. Przeważnie wywołują niewiele działań niepożądanych, a stopień ich nasilenia jest zbliżony po zastosowaniu każdego z leków tej grupy. Do najczęściej wymienianych objawów niepożądanych zalicza się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, głównie zaburzenia żołądkowo-jelitowe:

• bóle brzucha;
• biegunki lub zaparcia i wzdęcia;
• nudności i wymioty;

Często występują również bóle głowy. Rzadziej obserwowane są natomiast:

• podwyższenie stężenia enzymów wątrobowych;
• miopatie;
• bóle stawowe;
• zawroty głowy;
• zaburzenia snu;
• złe samopoczucie;
• wysypki na skórze i świąd.

Po podaniu pozajelitowym tych leków w pojedynczych przypadkach może dojść do rozwoju poważnych zaburzeń wzroku i słuchu (preferowane są krótkotrwałe wlewy a nie pigułki). U kilku procent pacjentów po zaprzestaniu przyjmowania IPP pojawia się wtórna hipergastrynemia i następuje nadmierne wydzielanie HCl. Natomiast stosowanie IPP przez okres ponad jednego roku może prowadzić do hipomagnezemii . Objawy przedawkowania tych leków są rzadkie i raczej nie należą do klinicznie istotnych.

Przeciwwskazaniem do stosowania inhibitorów pompy protonowej są reakcje nadwrażliwości na pochodne benzimidazolu oraz zaburzenia funkcji wątroby. Ponadto inhibitory pompy protonowej nie powinny być podawanie jednocześnie z atazanawirem, rytonawirem bądź nelfinawirem – lekami przeciwwirusowymi stosowanymi w celu utrzymania supresji wirusa HIV-1.

IPP ulegają metabolizmowi głównie z udziałem cytochromu P450 2C19, dlatego też wchodzą w interakcje z innymi substratami dla tego enzymu, np. z lekami przeciwpadaczkowymi (diazepam, fenobarbital i inne), hamującymi krzepnięcie krwi (warfaryna, klopidogrel), w wyniku czego przedłużają czas ich eliminacji z organizmu. Leki te zwiększają wchłaniane digoksyny i nifedypiny, hamują zaś resorpcję ketokonazolu i itrakonazolu oraz cyjanokobalaminy.

Czytaj również: Meteospasmyl – wskazania do stosowania, działanie, przeciwwskazania, skutki uboczne

Charakterystyka poszczególnych inhibitorów pompy protonowej

Omeprazol (Omeprazolum)

Omeprazol jest najlepiej przebadanym inhibitorem pompy protonowej. Po przyjęciu tego leku, zahamowanie wydzielania HCl zmniejsza się do połowy po upływie ok. 27 godzin. Wyjątkowo, dostępność biologiczna omeprazolu nie utrzymuje się na stałym poziomie, lecz wzrasta podczas terapii dużymi dawkami tego leku oraz po jego wielokrotnym stosowaniu.

Ponadto istnieje dla niego największe prawdopodobieństwo wchodzenia w znaczące interakcje z innymi lekami. Makrolidy (np. erytromycyna lub klarytromycyna) nasilają biotransformację omeprazolu, zaś on wpływa na wzrost stężenia tych antybiotyków w osoczu.

Omeprazol przyjmuje się najczęściej doustnie w postaci kapsułek i tabletek dojelitowych (postacie dostępne także bez recepty – leki OTC, ale tylko w dwóch najniższych dawkach), a w lecznictwie zamkniętym podawany jest również drogą pozajelitową. Podlega refundacji (wszystkie dawki doustne) między innymi w:

• chorobie refluksowej;
• zapaleniu błony śluzowej żołądka;
• chorobie wrzodowej;
• zapaleniu trzustki;
• przy długotrwałym stosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) – u dzieci do 2-go roku życia.

Postać farmaceutyczna: OTC – kapsułki dojelitowe twarde (10 i 20 mg), tabletki dojelitowe (20 mg); Rp – kapsułki/kapsułki dojelitowe twarde (10, 20 i 40 mg), tabletki powlekane/dojelitowe (10, 20 i 40 mg), proszek do sporządzania roztworu infuzyjnego (40 mg).

Lansoprazol (Lansoprazolum)

Lansoprazol dostępny jest wyłącznie na receptę i również podlega refundacji we wskazaniach analogicznych jak dla omeprazolu. Wchłania się szybko po podaniu doustnym, ale pokarm opóźnia ten proces, dlatego lansoprazol powinien być przyjmowany na czczo, nad ranem. Już po ok. 13 godzinach od przyjęcia tego leku wydzielanie kwasu solnego ulega zmniejszeniu o połowę. Lansoprazol może opóźnić rozpoznanie choroby nowotworowej przewodu pokarmowego. Wpływa również na obniżenie stężenia teofiliny w osoczu.

Postać farmaceutyczna: Rp – kapsułki dojelitowe twarde (15 i 30 mg), tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej (15 i 30 mg).

Pantoprazol (Pantoprazolum)

Tabletki dojelitowe zawierające 20 lub 40 mg pantoprazolu znajdują się na liście leków refundowanych i podobnie jak dla innych IPP, przysługuje na nie 50% poziom odpłatności. Lek ten można jednak nabyć w aptece również bez recepty. Po zastosowaniu pantoprazolu zahamowanie wydzielania kwasu solnego ulega zmniejszeniu o połowę dopiero po ok. 47 godzniach. Silniej niż omeprazol i lansoprazol wiąże się z cysteiną, stąd stosunkowo długi czas działania tego leku. Nie obserwuje się raczej interakcji pantoprazolu z innymi lekami.

Postać farmaceutyczna: OTC – tabletki dojelitowe (20 mg); Rp – tabletki powlekane/dojelitowe (20 i 40 mg), proszek do przygotowania roztworu do wstrzyknięć (40 mg).

Rabeprazol (Rabeprazolum)

Rabeprazol stosowany jest w farmakoterapii w postaci soli sodowej (Rabeprazolum natricum). Nie podlega jednak refundacji w Polsce. Podobnie jak lansoprazol, niesie ze sobą mniejsze ryzyko interakcji niż omeprazol. Wyróżnia się tym, że najszybciej, spośród wszystkich inhibitorów pompy protonowej, ulega przemianie do czynnego związku. Dlatego też efekt działania rabeprazolu można zaobserwować już nawet pierwszego dnia leczenia.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane dojelitowe (10 i 20 mg).

Esomeprazol (Esomeprazolum)

Esomeprazol to izomer omeprazolu, który przyjmowany jest zwykle rano, przed posiłkiem, w dawce dobowej wynoszącej 20‑40 mg. Również nie został objęty refundacją.

Postać farmaceutyczna: Rp – kapsułki dojelitowe twarde (20 i 40 mg), tabletki dojelitowe (20 i 40 mg), granulat dojelitowy do przygotowania zawiesiny doustnej (10 mg), proszek do przygotowania roztworu do wstrzyknięć lub infuzji (40 i 42,5 mg).

Czytaj również: Nifuroksazyd – wskazania, dawkowanie. Jak stosować, po jakim czasie działa?