Diagnostyka chorób układu moczowego – jakie badania wykonać?

Choroby układu moczowego – badanie lekarskie

Wbrew pozorom badanie lekarskie składające się z wywiadu, czyli rozmowy z pacjentem i badania fizykalnego, kiedy w trakcie oglądania pacjenta lekarz może dostrzec, np. obrzęki będące istotnym objawem chorób nerek, ma zasadnicze znaczenie dla całego procesu diagnostyczno-leczniczego. Dzieje się tak dlatego, że badanie pozwala lekarzowi w odpowiedni sposób pokierować dalszym postępowaniem. Pamiętajmy, że żadna maszyna nie zastąpi człowiekowi myślenia i doświadczenia zawodowego. Dlatego tak ważne jest, aby odpowiadać lekarzowi na zadane pytania absolutnie szczerze i możliwie wyczerpująco. Lekarze specjalizujący się w chorobach układu moczowego to nefrolodzy i urolodzy.

Sprawdź również: Ketony w moczu – normy, przyczyny, objawy, leczenie

Choroby układu moczowego – badania laboratoryjne

Pod kątem chorób układu moczowego bada się krew oraz mocz. Podstawowymi parametrami oznaczanymi z próbki krwi, a mającymi znaczenie w diagnostyce są:

• morfologia krwi,
• wskaźniki stanu zapalnego, czyli OB i CRP,
• stężenie elektrolitów: sodu, potasu, wapnia, magnezu, fosforanów i chlorków,
• stężenia kreatyniny i mocznika,
• stężenie kwasu moczowego.

Do badań krwi wykonywanych tylko w niektórych przypadkach należą:

• stężenie białek w surowicy tzw. proteinogram,
• stężenie parathormonu,
• aktywność fosfatazy zasadowej.

Zobacz też: Kolor moczu a choroby

Równie ważne, jak badania krwi są badania moczu. Mocz do badań pobiera się rano do pojemników, które można nabyć w aptece. Badania moczu możemy podzielić na opisujące skład komórkowy moczu, cechy fizyczne oraz chemiczne i badania mikrobiologiczne. Obecność komórek w moczu sprawdza się w osadzie moczu, powstałym po odwirowaniu próbki. Szukamy wtedy krwinek białych i czerwonych, a także tworów nie komórkowych, czyli tzw. wałeczków i kryształów. Obecność krwinek czerwonych w ilości ponad 3 w polu widzenia pod mikroskopem świadczy o krwinkomoczu, a zmiana zabarwienia moczu przez obecne w nim erytrocyty nazywa się krwiomoczem. Krwinki białe, czyli leukocyty pojawiają się w moczu w zwiększonej ilości podczas zakażenia. Wśród wałeczków wyróżniamy, np. wałeczki szkliste, których obecność nie ma żadnego znaczenia klinicznego. Pojawić się mogą również wałeczki ziarniste, które wskazują na uszkodzenie miąższu nerek, czy erytrocytowe wskazujące na kłębuszkowe zapalenie nerek oraz nabłonkowe sugerujące patologie cewek nerkowych.

To też może Cię zainteresować: pH moczu – co oznacza zasadowy i kwaśny odczyn moczu?

Jakie parametry i cechy moczu się bada?

Do parametrów fizycznych moczu należą pH, czyli przez niektórych nie do końca poprawnie nazywany odczyn moczu, barwa, zmętnienie oraz gęstość względna, czyli inaczej ciężar właściwy. PH moczu będzie wyższe w przypadku diety ubogobiałkowej, a zmaleje w przebiegu gorączki i diety obfitej w białko. Ciężar właściwy zmaleje w przypadku moczówki prostej, chorób tarczycy i spadku wydolności nerek. Jego wzrost można zaobserwować, np. w trakcie podawania mannitolu czy dekstranu. Wśród parametrów chemicznych znajdziemy obecność: białka, glukozy, bilirubiny, ketonów, hemoglobiny, azotynów i tłuszczów. Stężenie białka w moczu gwałtownie wzrasta w przebiegu zespołu nerczycowego. W przypadku obecności glukozy w moczu mówimy o glukozurii, stan ten świadczy o niewyrównanej cukrzycy. Badanie mikrobiologiczne moczu sprowadza się do sprawdzenia czy i jakie bakterie lub inne patogeny znajdują się w moczu. Mocz należy oddać do jałowego pojemnika (dostępne z aptece) rano. Powinien być to mocz z środkowego strumienia, czyli nie należy pobierać do pojemnika moczu od początku mikcji tylko w trakcie. Pojemnik należy oddać do laboratorium jak najszybciej po pobraniu próbki moczu.

Choroby układu moczowego – badania obrazowe

W ramach diagnozowania chorób układu moczowego wykorzystuje się następujące typy badań obrazowych:

• Ultrasonografia jest bezsprzecznie najczęściej wykonywanym badaniem obrazowym w diagnostyce układu moczowego. Wiąże się to z dużą dostępnością, niską ceną oraz brakiem przeciwwskazań i działań niepożądanych. Pozwala ona ocenić budowę nerek, ich położenie, przepływ krwi w nerkach, zobrazować drogi moczowe i pęcherz moczowy (pod warunkiem, że jest wypełniony). Jest również używana przy biopsji nerki, którą wykonuje się właśnie pod kontrolą USG. Badaniem tym możemy wykryć patologie sugerujące obecność m. in. kamicy układu moczowego, nowotworów, ropni, krwiaków czy zaburzeń ukrwienia nerek.
• Przeglądowy radiogram jamy brzusznej, czyli RTG brzucha lub zdjęcie rentgenowskie. Jest to badanie, które umożliwia opisanie położenia nerek, wykrycie zwapnień miąższu nerek oraz cieniowanych złogów w układzie moczowym, czyli takich, które nie przepuszczają promieni rentgenowskich.
• Urografia klasyczna. Jest to badanie mające uwidocznić wady w budowie układu moczowego, np. podwójny układ kielichowo-miedniczkowy, obecność złogów i ich lokalizację, a także w sposób pośredni ocenić czynność wydalniczą nerek. Na początku badania wykonuje się przeglądowe RTG jamy brzusznej, następnie osoba badana ma podany dożylnie środek cieniujący, który jest wydalany przez nerki. W czasie, kiedy substancja przechodzi przez układ moczowy, co kilkanaście minut wykonuje się zdjęcie rentgenowskie.
• Uretrografia to badanie polegające na podaniu kontrastu bezpośrednio do cewki moczowej przez wprowadzoną do niej od strony ujścia zewnętrznego kaniulę i wykonaniu zdjęć rentgenowskich. Służy do oceny zwężeń i uszkodzeń cewki moczowej.
• Cystografia jest badaniem bardzo podobnym, z tym że kontrast wprowadza się przez cewnik założony przez cewkę moczową. Po podaniu środka cieniującego wykonuje się RTG. Służy do oceny światła pęcherza moczowego, np. w kierunku obecności guzów. Jej odmianą jest cystografia mikcyjna. Po podaniu kontrastu do pęcherza moczowego wykonuje się RTG, następnie chory oddaje mocz i w trakcie mikcji wykonywane są kolejne radiogramy. Służy to ocenie wydolności mechanizmów zastawkowych, zapobiegających cofaniu się moczu w drogach moczowych.
• Pielografia to badanie radiologiczne miedniczek i kielichów nerkowych. Jeżeli obserwuje się również moczowody, wtedy badanie nazywane jest ureteropielografią. Zasada badania jest bardzo podobna do wcześniej opisanych. Od strony pęcherza moczowego wprowadza się kontrast do górnych dróg moczowych i wykonuje zdjęcia rentgenowskie.
• Tomografia komputerowa (TK) jest nowszym, chociaż nie zawsze lepszym badaniem. Przy jej wykonywaniu kontrast podaje się dożylnie, więc nie ma konieczności wprowadzania narzędzi do cewki moczowej. Współczesne możliwości obróbki komputerowej obrazu umożliwiają wykonanie badania tomograficznego naczyń krwionośnych (angio-TK) oraz dróg moczowych (TK-urografia). Całe badanie polega na wykonaniu bardzo wielu przekrojów ciała przy pomocy promieniowania rentgenowskiego i późniejszej obróbce komputerowej uzyskanych danych. Badanie trwa kilka minut. Przed planową tomografią komputerową pacjent z reguły musi być na czczo.

Badania układu moczowego – biopsja nerki

W niektórych przypadkach w przebiegu chorób nerek zachodzi konieczność pobrania materiału do badania mikroskopowego. Zabieg ten nazywa się biopsją nerki i jest wykonywany pod kontrolą USG w znieczuleniu miejscowym. Na ogół pobiera się materiał z dolnego bieguna nerki. Przed zabiegiem u chorego z reguły wykonuje się USG, odstawia leki wpływające na krzepliwość krwi (rozrzedzające krew) na odpowiednio długi czas, w zależności od przyjmowanego leku. O przyjmowaniu takich leków należy koniecznie poinformować lekarza kierującego na biopsję. Po zabiegu chory powinien leżeć na ogół do kolejnego dnia. Wskazania do wykonania biopsji obejmują przewlekające się ostre uszkodzenie nerek, niektóre przypadki zespołu nerczycowego, krwiomocz lub białkomocz o nieznanej przyczynie, a także zaburzenia funkcjonowania przeszczepionej nerki. Z reguły badania nie wykonuje się u chorych z jedną nerką, roponerczem, wodonerczem, wielotorbielowatością nerek czy przy ciężkim nadciśnieniu tętniczym. Wśród możliwych powikłań zabiegu można wymienić:

• krwinkomocz i krwiomocz,
• ból okolicy lędźwiowej,
• krwiaki nerki.

Badania układu moczowego – ważniejsze pojęcia

Bilirubina

Jest barwnikiem żółciowym, powstaje w metabolizmie hemoglobiny, która zawarta jest w czerwonych krwinkach; wzrost stężenia bilirubiny we krwi powoduje żółtaczkę, obecność w moczu sugeruje, np. uszkodzenie wątroby, rozpad krwinek czerwonych.

CRP

Białko C-reaktywne należące do tzw. białek ostrej fazy.

Fosfataza zasadowa

Inna nazwa to fosfataza alkaliczna – jest to enzym biorący udział w przemianach wielu związków organicznych m. in. w kościach i wątrobie.

Ketony

Poprawnie ciała ketonowe – związki, które powstają w trakcie spalania związków energetycznych w komórkach, ich pojawienie się w moczu sugeruje obecność kwasicy ketonowej.

Kreatynina

Kreatynina to produkt metabolizmu, powstaje m. in. w mięśniach i jest wydalana przez nerki, należy do wskaźników wydolności nerek, jej stężenie we krwi rośnie, kiedy wydolność nerek jest osłabiona.

Mocznik

Związek powstający głównie w komórkach wątroby podczas przemian związków azotowych, jest wydalany w dużej mierze przez nerki, stanowiąc jeden z parametrów ich funkcjonowania, stężenie we krwi wzrasta w przebiegu upośledzenia sprawności nerek.

OB

Odczyn Biernackiego – jeden ze wskaźników obecności stanu zapalnego w organizmie.

Parathormon

To hormon produkowany przez przytarczyce, odpowiedzialny za regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie człowieka, stężenie we krwi rośnie w nadczynności przytarczyc, a spada w ich niedoczynności.